gerontakos: ΠΟΙΑ ΒΙΒΛΙΑ ΞΕΧΩΡΙΣΑΝ ΤΟ 2020. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ...

Δευτέρα, Δεκεμβρίου 21, 2020

ΠΟΙΑ ΒΙΒΛΙΑ ΞΕΧΩΡΙΣΑΝ ΤΟ 2020. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ...

Τα αφιερωματικά μας ένθετα άνοιξε, το προηγούμενο Σάββατο 12 Δεκεμβρίου, η Σταυρινή Ιωαννίδου διακρίνοντας 12 σημαντικά μυθιστορήματα (αγγλόφωνα ή μεταφρασμένα στην αγγλική) του 2020, τα περισσότερα αμετάφραστα στη γλώσσα μας.

Αυτό το Σάββατο το Ανοιχτό Βιβλίο κινητοποιεί το δυναμικό του για την επισκόπηση της χρονιάς. Δέκα σταθεροί συνεργάτες του παρουσιάζουν μια απαιτητική βεντάλια από τίτλους, σχεδόν όλου του βιβλιογραφικού φάσματος, που απασχόλησαν στη χρονιά που εκπνέει μελετητές, κριτικούς και αναγνώστες.

Συγκεκριμένα ο Αρης Στυλιανού (αναπληρωτής καθηγητής Φιλοσοφίας στο ΑΠΘ) επιλέγει βιβλία και πρόσωπα από την ενότητα της Φιλοσοφίας, ο Κώστας Καρακώτιας (κριτικός λογοτεχνίας και αρθρογράφος) από την ενότητα των Ιδεών, η Ρίκα Μπενβενίστε (ιστορικός και καθηγήτρια Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας) από την ενότητα Ιστορία, ο Γ. Ν. Περαντωνάκης (φιλόλογος και κριτικός λογοτεχνίας) από την ενότητα Νεοελληνικό Δοκίμιο-Μελέτες, ο Πέτρος Γκολίτσης (ποιητής και δοκιμιογράφος) από την ενότητα Ποίηση, ο Αριστοτέλης Σαΐνης (φιλόλογος και κριτικός λογοτεχνίας) από την ενότητα Ελληνική Πεζογραφία, η Έλενα Μαρούτσου (συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας) και η Αργυρώ Μαντόγλου (συγγραφέας, μεταφράστρια και κριτικός λογοτεχνίας) από την ενότητα Ξένη Πεζογραφία, η Ελένη Σβορώνου (συγγραφέας και κριτικός παιδικής λογοτεχνίας) από την ενότητα Παιδικό Βιβλίο και ο Δημήτρης Φιλιππίδης (αρχιτέκτονας και καθηγητής Αρχιτεκτονικής) από την ενότητα Αρχιτεκτονική.

Διανύουμε μια αδιανόητη περίοδο λόγω της πανδημίας που μας έχει κλονίσει, εντός και εκτός επικράτειας, ατομικά και συλλογικά. Η μετά SARS-COV2 εποχή ακόμη είναι αχαρτογράφητη. Ο χώρος του βιβλίου παλεύει με νύχια και με δόντια να σταθεί όρθιος.

Το πρόσφατο άνοιγμα των βιβλιοπωλείων, τηρώντας ευλαβικά πάντα τα μέτρα προστασίας, ας αποτελέσει μια δυναμική επανεκκίνηση για το πολύπαθο εκδοτικό πεδίο, όπου ο ρόλος του βιβλιοπωλείου είναι τόσο καθοριστικός και κομβικός.

Στο μεταξύ, συντονιστείτε στις προτάσεις μας για να διαβάσετε ή να χαρίσετε κάποιους από τους αξιοσύστατους τίτλους του 2020 που σας προτείνουμε. Το παρόν αφιέρωμα κοσμείται από φωτογραφίες του Χάρη Παπαδημητρακόπουλου και της Καλλιόπης Ασαργιωτάκη.

Στο επόμενο ένθετο του Ανοιχτού Βιβλίου σάς αναμένει ακόμα μία αναγνωστική έκπληξη… Μ. ΦΑΪΣ

Φιλοσοφικές επιλογές

Του ΑΡΗ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ

Το 2020 ήταν η χρονιά της πανδημίας. Οι εκδόσεις δέχτηκαν ισχυρό πλήγμα. Εντούτοις, η φιλοσοφία άντεξε και ιδού ορισμένα σημαντικά βιβλία:

Φιλήμων Παιονίδης, Προλεγόμενα στην πολιτική φιλοσοφία, εκδόσεις Οκτώ. Ο Παιονίδης, καθηγητής στο Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του ΑΠΘ, καταφέρνει μέσα σε 300 σελίδες να εξηγήσει με εύληπτο τρόπο τι είναι και τι μπορεί να κάνει η πολιτική φιλοσοφία, αναλύοντας τη δημοκρατία ως μέθοδο και ως πολίτευμα.
Frederick C. Copleston, Ιστορία της μεσαιωνικής φιλοσοφίας, πρόλογος-μετάφραση-σημειώσεις Γιάννης Α. Δημητρακόπουλος, εκδόσεις Gutenberg. Σπουδαίο και απαραίτητο βοήθημα για κάθε αναγνώστη που ενδιαφέρεται για τη μεσαιωνική φιλοσοφία, η οποία παραμένει ακόμη εν πολλοίς ανεξερεύνητη στη χώρα μας.
Dominique Lecourt, Η φιλοσοφία των επιστημών, πρόλογος-μετάφραση Δημήτρης Ι. Αθανασάκης, εκδόσεις Ι. Σιδέρης. Μια πολύ χρήσιμη και ευσύνοπτη εισαγωγή στη φιλοσοφία των επιστημών από έναν επιφανή εκπρόσωπο της γαλλικής επιστημολογικής σχολής.
Pierre Macherey, Hegel ή Spinoza, μετάφραση Τάσος Μπέτζελος, εκδόσεις angelus novus. Κλασική και αξεπέραστη μελέτη για τις φιλοσοφικές σχέσεις, ομοιότητας και κυρίως διαφοράς, του Χέγκελ με τον Σπινόζα, γραμμένη από τον Γάλλο φιλόσοφο Μασερέ, συνεργάτη του Αλτουσέρ.
Ιμάνουελ Καντ, Τα όνειρα ενός αλαφροΐσκιωτου επεξηγημένα μέσα από τα όνειρα της μεταφυσικής, εισαγωγή-μετάφραση-σημειώσεις Στέλιος Γκαδρής, εκδόσεις Εκκρεμές. Πρόκειται για ένα μάλλον άγνωστο έργο του μεγάλου Γερμανού φιλοσόφου, που διαβάζεται ευχάριστα. Εδώ δεν έχουμε μια κριτική του καθαρού Λόγου, αλλά ένα παιγνιώδες κείμενο που σατιρίζει τη μεταφυσική, τον μυστικισμό και τον κόσμο των πνευμάτων.
Edmund Husserl, Για τη φαινομενολογία της συνείδησης του εσωτερικού χρόνου, εισαγωγή-μετάφραση Νίκος Σουελτζής, ΠΕΚ. Μια εξαιρετική έκδοση, άψογη από κάθε άποψη, που περιλαμβάνει τα κείμενα του Χούσερλ σχετικά με τη συνείδηση του χρόνου. Ο ιδρυτής της φαινομενολογίας ασχολείται εδώ με τον εσωτερικό χρόνο, επιτυγχάνοντας να διεισδύσει μέχρι τα βαθύτερα στρώματα της βιωμένης ανθρώπινης εμπειρίας.
Ζαν-Πολ Σαρτρ, Ο υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός, μετάφραση Αντώνης Χατζημωυσής, εκδόσεις Δώμα. Το περίφημο αυτό κείμενο, που θεωρήθηκε μανιφέστο του υπαρξισμού, κυκλοφορεί σε μια ωραία μετάφραση. Ο διάσημος Γάλλος φιλόσοφος και διανοούμενος παραθέτει εν συντομία τις βασικές αρχές του υπαρξισμού.
Claude Lévi-Strauss, Από τον Μονταίνιο στον Μονταίνιο, μετάφραση Αγγελος Μουταφίδης, εκδόσεις Πόλις. Πρόκειται για δύο διαλέξεις του κορυφαίου Γάλλου κοινωνικού ανθρωπολόγου, που ασχολούνται με την εθνογραφία και με τον Μονταίνιο.
Ζαν-Κλοντ Μισεά, Το ομορφότερο γκολ ήταν μια πάσα, μετάφραση-επίμετρο Νίκος Ν. Μάλλιαρης, πρόλογος Χρίστος Χαραλαμπόπουλος, εκδόσεις μάγμα. Ενα γοητευτικό βιβλίο που προτείνει μια «φιλοσοφία» του ποδοσφαίρου ως αλληλοβοήθειας και αλληλεγγύης.

Εν κατακλείδι: εκδοτικά, η φιλοσοφία επιμένει.

Περί βιβλίων και ιδεών

Του ΚΩΣΤΑ ΚΑΡΑΚΩΤΙΑ

Τα βιβλία και οι ιδέες χρειάζονται περισσότερο από ποτέ τώρα, απέναντι στον ζόφο του πανδημικού παρόντος και την αβεβαιότητα του μέλλοντος. Ενδεικτικά διακρίναμε κάποιους τίτλους:

Ιστορίες για τη σεξουαλικότητα, συλλογικό (επιμέλεια Δήμητρα Βασιλειάδου - Γλαύκη Γκότση, Θεμέλιο, σελ. 348): Ενδιαφέρουσες και πρωτότυπες μελέτες για τις εκδοχές της σεξουαλικότητας, τους λόγους γι’ αυτήν και την εγχώρια πρόσληψή της.
Η Ελλάδα των ονείρων. Σπουδή στο συλλογικό μας φαντασιακό, του Στέλιου Ράμφου (Αρμός, σελ. 568): Ο συγγραφέας διερευνά τον εθνικό πολιτισμικό διχασμό ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση μέσα από τα όνειρα και τους συμβολισμούς και τα συναισθήματα που αντανακλούν.
Η κοινωνιολογική ερμηνεία των ονείρων, του Bernard Lahire (μτφρ. Αντώνης Αθανασόπουλος - Σοφία Λεβεντίδη, Πόλις, σελ. 624): Ο Lahire επιχειρεί, με βάση αλλά και πέρα από τον Φρόιντ, συνδιαλεγόμενος και με άλλες επιστήμες, μια ανάγνωση των ονείρων ως κοινωνιολογικού φαινομένου.
Ο πολιτισμός των φαντασμάτων, του Γιώργου Χατζηστεργίου (Αλεξάνδρεια, σελ. 304): Μια πρωτότυπη μελέτη για την ύπαρξη στο παρόν των διάφορων υλικών μορφών του παρελθόντος.
Η Ευρώπη είναι χριστιανική;, του Olivier Roy (μτφρ. Βάλια Καϊμάκη, Πόλις, σελ. 202): Ο Roy καταγράφει τον υπαρκτό πλέον αποχριστιανισμό της Ευρώπης και διερευνά τη χριστιανική προοπτική στον σύγχρονο συγκρουσιακό ευρωπαϊκό χώρο.
Για την ελπίδα, συλλογικό, επιμέλεια Σταύρος Ζουμπουλάκης (Αρτος Ζωής, σελ. 552): Η έννοια της ελπίδας ήταν η θεματική της 10ης πλέον συνάντησης του «Αρτου Ζωής» και οι εισηγήσεις της, που περιέχονται στον τόμο, διερμηνεύουν τις εκφάνσεις της στα πεδία της θεολογίας, της φιλοσοφίας και της κοινωνίας.
Το θαύμα και η τραγωδία. Το Εικοσιένα από τον καιρό του Ομήρου στην παγκόσμια επαρχία, του Γιάννη Κιουρτσάκη (Πατάκης, σελ. 118): Ο Κιουρτσάκης αναστοχάζεται την επανεμφάνιση της Ελλάδας στην Ιστορία μετά την τομή του ’21 και την κίνησή της ανάμεσα στις ελπίδες και τις ματαιώσεις.
Στο πλαίσιο των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821 κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Μεταίχμιο τα εξής βιβλία:
● 1814–1821. Η προετοιμασία μιας Επανάστασης, του Στέφανου Καβαλλιεράκη, σελ. 166.
● Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Ο στρατιωτικός ηγέτης της Ελληνικής Επανάστασης, του Ιάκωβου Δ. Μιχαηλίδη, σελ. 203.
● Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης. Ο ηγέτης της Μάνης στην Ελληνική Επανάσταση, του Αθανάσιου Συροπλάκη, σελ. 197.
● Ιωάννης Καποδίστριας. Ο αμνός της Παλιγγενεσίας των Ελλήνων, των Θάνου Μ. Βερέμη και Ιάκωβου Δ. Μιχαηλίδη, σελ. 227: Σύντομες, αλλά πυκνές και εξαιρετικά ενδιαφέρουσες μονογραφίες για το εμβληματικό αυτό γεγονός και για σημαντικούς συντελεστές του.

Επίκαιρα βιβλία Ιστορίας, πέραν της επικαιρότητας του κορονοϊού

Της ΡΙΚΑ ΜΠΕΝΒΕΝΙΣΤΕ

Το ενδιαφέρον για τη μνήμη αντανακλούν δύο νέα βιβλία: ο Χάρης Εξερτζόγλου (Η δημόσια ιστορία. Μια εισαγωγή, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου) εξετάζει σύγχρονες δημόσιες χρήσεις του παρελθόντος, μέσα από λόγους και πρακτικές που επικαλούνται τη μνήμη, είτε για να αποκαταστήσουν αδικίες είτε για να προβάλουν διεκδικήσεις, άλλοτε σε συμφωνία και άλλοτε σε σύγκρουση με την ακαδημαϊκή Ιστορία. Νηφάλια πραγμάτευση της θεωρητικής συζήτησης, με παραδείγματα από την ελληνική και την παγκόσμια εμπειρία. Η Χριστίνα Κουλούρη (Φουστανέλες και χλαμύδες. Ιστορική μνήμη και εθνική ταυτότητα 1821-1930, Αλεξάνδρεια) περιδιαβαίνει ελληνικούς μνημονικούς τόπους, που ζωντανεύουν μια «αυθεντικότητα» για να χτιστεί η εθνική ταυτότητα: οπτικές εικόνες των ηρώων της Επανάστασης, μνημεία και ανδριάντες, πολεμικές νίκες και ήττες, κάθε λογής σκηνοθετημένα θεάματα που ανανεώνονται ή αντιστέκονται στον χρόνο.

Επετειακή χρονιά για το 1821, και το βιβλίο του Γιώργου Μαργαρίτη (Ενάντια σε φρούρια και τείχη. 1821 - Μια μικρή εισαγωγή στην Ελληνική Επανάσταση, Διόπτρα) προσφέρει μια φρέσκια ματιά στα νέα κέντρα του Ελληνισμού, στην ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας, στα στρατιωτικά σχέδια και τη διάχυση των ιδεών του Διαφωτισμού πριν ξεσπάσουν τα στρατιωτικά και πολιτικά γεγονότα της Επανάστασης. Το βιβλίο του Δημήτρη Ψαρρά (Πώς συλλογάται ο Ρήγας; Επιστροφή στις πηγές, Πόλις), που συνδυάζει τη φιλοπεριέργεια του δημοσιογράφου, του ιστορικού και του φιλολόγου, «εξιχνιάζει» την προέλευση πηγών του έργου του Ρήγα. Τα ευρήματα εξηγούν αντιφάσεις της συντηρητικής ιστοριογραφίας και αναδεικνύουν τον ριζοσπαστικά διαφωτιστικό χαρακτήρα του πολιτικού σχεδίου του Ρήγα. Το βιβλίο της Εφης Γαζή (Αγνωστη Χώρα: Ελλάδα και Δύση στις αρχές του 20ού αιώνα, Πόλις) αποτελεί τεκμηριωμένη αναζήτηση στον κόσμο των ιδεών και στοχασμό γύρω από τον αντίκτυπό τους στις αναπαραστάσεις της Δύσης, άλλοτε και τώρα.

Στη μελέτη της Κατοχής μέσα από την προφορική Ιστορία εμβαθύνει η Βιολέττα Χιονίδου (Η κατοχική πείνα μέσα από προφορικές μαρτυρίες. Η περίπτωση της Χίου, της Σύρου και της Μυκόνου, Πατάκης), αναλύοντας συνεντεύξεις με ανθρώπους που έζησαν τον πόλεμο ως ενήλικες. Αναβιώνουν καθημερινότητες και συμπεριφορές που συμπληρώνουν τις εικόνες που έχουμε από τη μεγάλη πείνα στην Αθήνα. Ο Ανδρέας Μπουρούτης (Ολοκαύτωμα στη Θεσσαλονίκη. Η ιταλική στάση και οι Εβραίοι μαθητές του Ουμπέρτο Πρίμο, Αλεξάνδρεια) πραγματοποίησε πρωτότυπη έρευνα για τον ρόλο των Ιταλών, της διπλωματίας και των οικονομικών συμφερόντων στην επιχείρηση της διάσωσης των Εβραίων της Θεσσαλονίκης.

Ο Marc David Baer (Οι Ντονμέ της Θεσσαλονίκης, Εξισλαμισθέντες Εβραίοι, Επαναστάτες Μουσουλμάνοι, Κοσμικοί Τούρκοι, Επίκεντρο) μας θυμίζει ότι ανάμεσα στους πληθυσμούς που ανταλλάχθηκαν με τη Συνθήκη της Λωζάννης, ήταν και οι Ντονμέ της Θεσσαλονίκης, απόγονοι Εβραίων που εξισλαμίστηκαν τον 17ο αιώνα. Μουσουλμάνοι, ακολουθούσαν ωστόσο την ενδογαμία και διατηρούσαν δικά τους δικαστήρια, νεκροταφεία και τόπους λατρείας. Κατείχαν θέσεις στο εμπόριο και στη διοίκηση, συγκρότησαν μια ηγεμονική ελίτ και αρκετοί ανάμεσά τους υποστήριξαν προοδευτική πολιτική.

[........................................]