Η ακροδεξιά επενδύει στην επιστημονική φαντασία

Η ακροδεξιά επενδύει στην επιστημονική φαντασία

 

 Valerio Evangelisti*

Πηγή: Αρχική: monde-diplomatique.gr 

Μετάφραση και αναδημοσίευση :

 Αυγή της Κυριακής, 09/12/2018  

Ο φασισμός κρύβεται παντού. Ακόμα και στην επιστημονική φαντασία, όπως μας εξηγεί ο Valerio Evangelisti διάσημος συγγραφέας ο ίδιος. Το 2001 πρωθυπουργός είναι ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι, επικεφαλής της La Casa delle Libertà, που στους κόλπους της έχει την Λέγκα του Βορρά του Ουμπέρτο Μπόσι και την Εθνική Συμμαχία του Τζιαφράνκο Φίνι. Ο Μπερλουσκόνι είναι ο απόλυτος άρχοντας, ωστόσο και ο Μπόσι και ο Φίνι δεν κρύβουν τις ακροδεξιές τους απόψεις. Και η φασιστική ιδεολογία γνωρίζει μια (ακόμα) άνοιξη.

Μήπως η επιστημονική φαντασία αντικατοπτρίζει, καλύτερα από την κλασική λογοτεχνία, τον πραγματικό κόσμο (1); Δύο βιβλία τα οποία κυκλοφόρησαν πρόσφατα στην Ιταλία επιβεβαίωσαν αυτό το γεγονός. Στο 
«Fantafascismo» (Φανταφασίσμο) (2), ο Τζιανφράνκο ντε Τούρις συγκέντρωσε κείμενα τα οποία -εκτός από μερικές ειρωνικές σελίδες- ανταποκρίνονται πιστά στον τίτλο. 



Εξάλλου, ο συγγραφέας είναι ένας από τους πιο σημαντικούς εκπροσώπους του ιδρύματος που φέρει το όνομα του αντισημίτη φιλοσόφου

Ιούλιος Έβολα - Βικιπαίδεια

(3). 














Και ο εκδοτικός οίκος Settimo Sigillo (Σέτιμο Σιτζίλο) ειδικεύεται στις εκδόσεις της ακροδεξιάς. Το δεύτερο βιβλίο, Occidente (Δύση) (4), του Μάριο Φαρνέτι, θέλει να δείξει πόσο δυνατή θα ήταν η Ιταλία αν ο Μουσολίνι δεν είχε πεθάνει τόσο πρόωρα…
Μόλις μερικούς μήνες μετά την κυκλοφορία των βιβλίων, οι Ιταλοί έχουν και πάλι μια εφιαλτική κυβέρνηση. Ο αντιπρόεδρος του υπουργικού συμβουλίου, Τζιανφράνκο Φίνι, από κοινού με τον υπουργό Θεσμικών Μεταρρυθμίσεων και Αποκέντρωσης, Ουμπέρτο Μπόσι, προτείνει να θεωρείται έγκλημα η παράνομη μετανάστευση. Οι εφημερίδες μεγάλης κυκλοφορίας επικροτούν αυτό το απάνθρωπο σχέδιο, κάνοντας έκκληση για κάθαρση, εγκωμιάζοντας την αποικιοκρατία καθώς και τις φυλετικές διακρίσεις και δικαιολογώντας την επανεμφάνιση των ξυλοδαρμών στα αστυνομικά τμήματα και των βασανιστηρίων στα στρατόπεδα…
Η Εθνική Συμμαχία (Alleanza Nazionale, Α.Ν.) είχε προωθήσει την ιδέα να αποκλείονται από τα σχολεία οι ομοφυλόφιλοι εκπαιδευτικοί. Όσον αφορά τη Λέγκα του Βορρά του Μπόσι, αυτή δεν δίστασε να μεταφέρει γουρούνια να ουρήσουν στην τοποθεσία ενός υπό κατασκευή τζαμιού, να καταβρέξει με απολυμαντικό μαύρες πόρνες, να ξηλώσει παγκάκια στα δημόσια πάρκα για να εμποδίσει τους μετανάστες να κάθονται και να στείλει τα μέλη της να φυλάξουν σκοπιά στα σύνορα. Και ένας από τους ηγέτες της, ο Μάριο Μποργκέζιο, πρώην μέλος της ναζιστικής ομάδας Ορντινε Νουόβο, ο οποίος έχει ασπαστεί τον ακραίο καθολικισμό, προτείνει με τη μεγαλύτερη σοβαρότητα του κόσμου να ληφθούν και να ταξινομηθούν τα αποτυπώματα των ποδιών των Αφρικανών που μπαίνουν στην Ιταλία.

Καθολικός φονταμενταλισμός και παραδοσιακός φασισμός
Ο υπουργός Δικαιοσύνης Ρομπέρτο Καστέλι, ζωντανό σύμβολο της εκτροπής της Λέγκας, αφήνει στην κυριολεξία άφωνους όσους τον ακούν κάθε φορά που μιλάει. Μήπως δεν πρότεινε στους δικαστές να προστατεύσουν τον καραμπινιέρο που σκότωσε τον Κάρλο Τζουλιάνι στη Γένοβα; Δεν παρουσιάστηκε στο δικαστή για να «καταθέσει», μετά τις διαδηλώσεις στη σύνοδο της «Ομάδας των Οκτώ», ότι οι επιβεβαιωμένες βιαιότητες της αστυνομίας δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ, ότι τέλος πάντων εκείνος δεν είδε τίποτα; Και τι να πούμε για τον υπουργό Εσωτερικών, Κλαούντιο Σκαγιόλα, ο οποίος συγκρίνει τα επεισόδια της Γένοβας με τη μάχη του Αλγερίου, για να νομιμοποιήσει την επιστροφή στις μεθόδους του στρατηγού Μασί;
Είναι πολλά τα σημάδια της ανανέωσης αυτής της ιδεολογίας της προσβολής, η οποία θεωρούνταν, λαθεμένα, νεκρή: του φασισμού. Αν και επίσημα εγκαταλείφθηκε όταν το παλαιό Ιταλικό Κοινωνικό Κίνημα (MSI) μετασχηματίστηκε σε Εθνική Συμμαχία, ωστόσο εμφανίζεται κάθε στιγμή στις γραμμές του Φίνι: κελτικοί σταυροί των οργανώσεων νεολαίας, προσβολές και σωματικές επιθέσεις κατά των ομοφυλόφιλων (το 1999, η οργάνωση του Βιαρέτζιο της Εθνικής Συμμαχίας, με την ηγεσία της επικεφαλής, εισέβαλε με έφοδο σε μια παράσταση μιας θεατρικής ομάδας ομοφυλόφιλων), διαρκής δαιμονοποίηση των μεταναστών, εκστρατεία για να αποκλειστούν τα σχολικά εγχειρίδια που θεωρούνται ότι είναι υπερβολικά ευνοϊκά για την Αντίσταση, ονόματα φασιστικών προσωπικοτήτων που έχουν δοθεί σε πολυάριθμες έδρες αυτού του κόμματος.
Αυτή η κυβέρνηση, έχοντας συγκεντρώσει, όχι χωρίς δυσκολία, τον ακραίο φιλελευθερισμό του Σίλβιο Μπερλουσκόνι και την αυταρχική φρενίτιδα των συμμάχων του, Φίνι και Μπόσι, δεν μπορούσε παρά να προκαλέσει γεγονότα όπως αυτά της Γένοβας, των οποίων οι βίαιες εικόνες έκαναν το γύρο του κόσμου.
Σ’ αυτό το πλαίσιο, οι τίτλοι των μυθιστορημάτων που ήδη αναφέρθηκαν -στους οποίους θα έπρεπε να προσθέσουμε, ανάμεσα σε άλλους, το Il Volo dell’ aquila (Το πέταγμα του αετού), το Il Ritorno del re (Η επιστροφή του βασιλιά) ή το Le Maschere del otere (Οι μάσκες της εξουσίας)- επιβεβαιώνουν ότι η επιστημονική φαντασία, όχι μόνο δεν προμηνύει ένα μακρινό και αλλόκοτο μέλλον, αλλά διατηρεί στενή σχέση με την πραγματικότητα. Όμως, στην ιταλική περίπτωση, δεν πρόκειται για μια κριτική μεταφορά του παρόντος, αλλά για μια υποκουλτούρα που προωθείται απροκάλυπτα για να συνοδεύσει το θρίαμβο μιας ιδεολογίας. Κατά τη διάρκεια των χρόνων που είχε αποκλειστεί από την ιταλική διανόηση, η ακροδεξιά χρησιμοποίησε την επιστημονική φαντασία, ένα είδος που ήταν περιφρονημένο τότε, για να επανέλθει λαθραία. Απόδειξη είναι η σύνδεση της διοίκησης της Ένωσης Τόλκιν της Ιταλίας με τη διοίκηση του Ιδρύματος Τζούλιους Έβολα: η Ιταλία είναι ίσως μία από τις λίγες χώρες του κόσμου όπου το όνομα του Τόλκιν (5) (και το όνομα του Χάουαρντ Φίλιπς Λάβκφραφτ, αλλά με διαφορετικό τρόπο) μονοπωλήθηκε από την πιο ριζοσπαστική Δεξιά, σε σημείο που στρατόπεδα εκπαίδευσης νεαρών φασιστών, τη δεκαετία του 1970, είχαν ονομαστεί Καμπ Χόμπιτ.
Οι συναντήσεις των παθιασμένων οπαδών της επιστημονικής φαντασίας οργανώνονταν για μεγάλο διάστημα από την οργάνωση Il Cerchio του Ρίμινι, η οποία συνδυάζει καθολικό φονταμενταλισμό και παραδοσιακό φασισμό και καθοδηγείται από ένα μέλος του ιδρύματος Έβολα, τον Αντόλφο Μοργκάντι. Επιπλέον, δεν είναι τυχαίο ότι το πιο γνωστό βιβλιοπωλείο επιστημονικής φαντασίας και λογοτεχνίας του φανταστικού του Μιλάνου στεγάζει επίσης τις εκδόσεις Μπαρμπαρόσα, οι οποίες είναι προσηλωμένες, μέσα από το μηνιαίο περιοδικό τους Orion, στον αγώνα της «αντιπαγκοσμιοποίησης» (δηλαδή του αντισημιτισμού) και στην άρνηση του Ολοκαυτώματος των Φορισόν, Τιόν, Ίρβινγκ ή Ρασινιέ.
Είναι μια περιθωριακή κουλτούρα, θα έλεγε κανείς. Μολονότι η λογοτεχνία του φανταστικού δεν έχει παρά περιορισμένη διάδοση, δεν πρέπει να περιφρονούμε την επιρροή της στη νεολαία -οι σημαίες που έχουν οι «χούλιγκαν» στα γήπεδα είναι γεμάτες από βάρβαρους που φορούν κράνη με αετούς, ρουνικούς χαρακτήρες (των αρχαίων Σκανδιναβών) και τσεκούρια με φτερά. Επιπλέον, κάτω από ευνοϊκές συνθήκες, ακόμη και αυτή η εξτρεμιστική περιθωριακή ομάδα (lunatic fringe) μπορεί να βρει συνομιλητές εμβέλειας. Έτσι, το ισχυρό ακραίο καθολικό κίνημα «Θεία Μετάληψη και Απελευθέρωση», για το συνέδριό του το 2000, εμπιστεύτηκε στον Μοργκάντι, ο οποίος είναι προσκείμενος του ακραίου κληρικαλιστή λιβελογράφου Ρίνο Καμιλέρι, την προετοιμασία μιας έκθεσης ενάντια στο ιταλικό Ρισορτζιμέντο (Αναγέννηση).
Εξάλλου, ένα συνέδριο είχε αφιερωθεί στο ίδιο θέμα από τον καρδινάλιο της Μπολόνιας, αιδεσιμότατο Τζιάκομο Μπίφι, φλογερό επικριτή της «μετάνοιας» του πάπα για την Ιερά Εξέταση και ορκισμένο εχθρό των μεικτών γάμων ανάμεσα σε καθολικούς και μουσουλμάνους, καθώς και της ανέγερσης τζαμιών. Τα βίαια κηρύγματα αυτού του εξτρεμιστή δημοσιεύονται συχνά από την Cristianita, όργανο του εξτρεμιστικού κινήματος «Καθολική Συμμαχία», μεταξύ των συνεργατών του οποίου συγκαταλέγονται ο αναπληρωτής υφυπουργός Εσωτερικών, Αλφρέντο Μαντοβάνο, ηγέτης της ομάδας, ο Ρίνο Καμιλέρι, ο Μάσιμο Ιντροβίνιε (6) και ο Βιτόριο Μεσόρι.
Από την πλευρά της, η οργάνωση Il Cerchio διανέμει -εκτός από κείμενα των Γάλλων συγγραφέων, συνεργατών του καθεστώτος Βισί, Μορίς Μπαρντές και Ρομπέρ Μπρασιλάκ (7), του αρνητή του Ολοκαυτώματος Αρθουρ Μπουτς και του Ρουμάνου φασίστα ηγέτη Κορνέλιου Κοντρεάνου -μια συλλογή από διδακτικά βιβλία που απευθύνονται στους μαθητές των γυμνασίων. Εκεί βρίσκει κανείς δοκίμια για την προέλευση της ζωής, τα οποία στρέφονται ενάντια στη θεωρία της εξέλιξης, αλλά και αμφισβητήσεις των επαναστάσεων, από την αμερικανική επανάσταση μέχρι την ιταλική Αναγέννηση, περνώντας από το μαύρο πρόβατο της ακροδεξιάς: τη Γαλλική Επανάσταση. Σ’ αυτά τα βιβλία συνεργάζονται πολύ γνωστοί ερευνητές.

Βιβλίο επιστημονικής φαντασίας του Μάριο Φαρνέτι, απολογητή του Μουσολίνι.

Η απολογία του Μουσολίνι
Ας πάρουμε, για παράδειγμα, τον Φράνκο Καρντίνι: αυτός ο λαμπρός καθολικός μεσαιωνοδίφης υπήρξε μέλος, κατά τη διάρκεια της πρώτης κυβέρνησης Μπερλουσκόνι, της διοίκησης της Ιταλικής Ραδιοτηλεόρασης, στην οποία πρόεδρος ήταν η Λετίσια Μοράτι. Εξάλλου, η Μοράτι, η οποία έχει γίνει υπουργός Εθνικής Παιδείας της σημερινής κυβέρνησης, έκανε, στο ετήσιο συνέδριο του κινήματος «Θεία Μετάληψη και Απελευθέρωση», μιαν εντυπωσιακή παρέμβαση υπέρ μιας σχεδόν πλήρους ιδιωτικοποίησης του σχολείου. Ωστόσο, ο Καρντίνι δεν φαίνεται να ενοχλείται όταν εμφανίζεται σε συλλογές πλάι σε άλλους φασίστες και αρνητές του Ολοκαυτώματος. Είναι αλήθεια ότι δεν δίστασε να συντάξει τον εγκωμιαστικό πρόλογο ενός βιβλίου όπου ο Ρίνο Καμιλέρι, προκειμένου να εκθειάσει τις αρετές της Ιεράς Εξέτασης, επαναλαμβάνει με τη σειρά του τον παλαιό μύθο για τις «τελετουργικές εβραϊκές δολοφονίες», έστω και αν παραποιεί ένα κείμενο του Μαϊμονίδη (8).
Όλες οι σημερινές δυνάμεις στην κυβέρνηση, προφανώς, δεν αναγνωρίζουν τον εαυτό τους σ’ αυτές τις ιδεολογικές δομές. Ο Μπερλουσκόνι ασκεί έναν πολύ διαφορετικό αντικομμουνισμό. Όμως, αυτός και οι σύμμαχοί του βράζουν σ’ ένα καζάνι ξενοφοβίας, θρησκευτικού φανατισμού, αυταρχικών παρορμήσεων, εθνικισμού, φαλλοκρατίας και σκοταδισμού, το οποίο προανήγγειλε το όργιο των βιαιοτήτων της Γένοβας.
Αυτό το ιδεολογικό όπλο θα είχε αμβλυνθεί αν ένα άλλο στοιχείο της σύγχρονης ιταλικής κουλτούρας δεν είχε συμβάλει στο ακόνισμά του: ο ιστορικός αναθεωρητισμός. Είναι ανώφελο, σ’ αυτό το σημείο, να κατηγορεί κανείς τη Δεξιά: οι ευθύνες βρίσκονται στην Αριστερά. Είναι ο πρώην δικαστής Λουτσιάνο Βιολάντε, πρόεδρος της Βουλής με τις κυβερνήσεις της κεντροαριστεράς και ισχυρός άντρας των Δημοκρατών της Αριστεράς (D.S.), αυτός ο οποίος το 1996 εξομοίωσε, από ανθρώπινη και ηθική άποψη, τους αντιστασιακούς και τους εθελοντές της ιταλικής Κοινωνικής Δημοκρατίας του Μουσολίνι, λες και οι εκτοπισμοί των Εβραίων μετά το 1943 αποτελούσαν ένα επεισόδιο νεανικού ενθουσιασμού.
Αυτός είναι ο όψιμος θερισμός των σπόρων που έσπειρε ο ιστορικός Ρέντζο ντε Φελίτσε και η μνημειώδης βιογραφία του για τον Μουσολίνι, ένα έργο που δημιούργησε σχολή από έναν ερευνητή ο οποίος γοητευόταν ολοένα και περισσότερο, από τον ένα τόμο στον άλλο, από το αντικείμενο των ερευνών του. Εξάλλου, ένας άλλος αριστερός, ο φιλόσοφος Μάσιμο Κατσιάρι, είχε ήδη εργαστεί για την πολιτιστική αποκατάσταση του Ερνστ Γιούνγκερ, του Τζούλιους Έβολα και άλλων διανοούμενων που είναι προσφιλείς στην ακροδεξιά.  Είναι πολλές οι προσπάθειες που συνέβαλαν στο να αποκατασταθεί το Ιταλικό Κοινωνικό Κίνημα και, στη συνέχεια, να νομιμοποιηθεί η Εθνική Συμμαχία, στο εσωτερικό της οποίας ο Φίνι κατάφερε να συνασπίσει πρώην φασίστες, μοναρχικούς, εξτρεμιστές καθολικούς και ένα τμήμα των συντηρητικών.  Και όταν ένας Βέλγος σοσιαλιστής υπουργός κατηγόρησε την κυβέρνηση για φιλοφασισμό, ήταν ο πρώην αρχηγός της κυβέρνησης Μάσιμο ντ’ Αλέμα (D.S.) ο οποίος, μαζί με τον πρόεδρο της Δημοκρατίας, πρώην αντιστασιακό Κάρλο Αζέλιο Τσιάμπι, καθησύχασε τη διεθνή κοινή γνώμη: σύμφωνα με αυτούς, σχεδόν δεν υπάρχουν πια φασίστες στο ιταλικό Κοινοβούλιο και αυτοί που απομένουν είναι πλήρως εξευγενισμένοι.  Είναι ένα πολύτιμο άλλοθι που προστατεύει την Ιταλία από τους ευρωπαϊκούς μύδρους τους οποίους δοκίμασε η Αυστρία…
Καθώς έχουν ανοίξει οι κρουνοί του ιστορικού αναθεωρητισμού, δεν σταματούν πια να ρέουν. Ο πρώην πρεσβευτής Σέρτζιο Ρομάνο, πανταχού παρών σχολιαστής στις τηλεοπτικές ειδήσεις, επιδίδεται στον εγκωμιασμό του Φρανσίσκο Φράνκο, υμνώντας τον αγώνα του καουντίγιο (αρχηγού) ενάντια στον κομμουνισμό. Ένας πρώην «διανοούμενος της Αριστεράς», ο Ερνέστο Γκάλι ντέλα Λότζια, προλογίζει εγκωμιαστικά κείμενα για τον Τζούλιους Έβολα, στο διάστημα που μεσολαβεί ανάμεσα σε δύο οργισμένα κύρια άρθρα του που καταγγέλλουν τις ιδέες, οι οποίες κάποτε υπήρξαν δικές του. Πρόσφατα εξαφανισμένος, ο δημοσιογράφος της Δεξιάς Ιντρο Μοντανέλι, μολονότι απολάμβανε την εκτίμηση της Αριστεράς για την εχθρότητά του απέναντι στον Μπερλουσκόνι, ωστόσο αρνούνταν, παρά την ολοφάνερη πραγματικότητα, ότι τα ιταλικά στρατεύματα χρησιμοποίησαν ασφυξιογόνα αέρια στις αφρικανικές αποικίες. Ο πρώην διευθυντής της εφημερίδας La Stampa, πρώην σοσιαλιστής Πάολο Μιέλι, αφιερώνει βιβλία και άρθρα για να καταδικάσει όλες τις περιόδους της ιστορίας κατά τις οποίες πατρίδα, οικογένεια και θρησκεία είχαν δεχθεί επιθέσεις.
Με λίγα λόγια, ο Τύπος υπερασπίζεται τακτικά τον αναθεωρητισμό, ο οποίος είναι καλά ριζωμένος στα πανεπιστήμια. Η κοινή γνώμη δεν έχει εμβολιαστεί ενάντια σε τέτοιες χειραγωγήσεις, οι οποίες, όταν δεν αντικαθιστούν τη μια αλήθεια με μια άλλη, εξαφανίζουν την ίδια την ιδέα της αλήθειας. Σ’ αυτό το κενό μνήμης, μπορεί κανείς να οικοδομήσει οτιδήποτε, με την απουσία κάθε ελέγχου. Πράγμα που εκφράζεται, στους διανοούμενους, με μια αποκατάσταση του ακατονόμαστου και του ανείπωτου, ενώ, στο ευρύ κοινό, με μια ιλιγγιώδη κάμψη της ηθικής ευαισθησίας.
Μια πικρή διαπίστωση: η ρατσιστική προπαγάνδα, ο εγκωμιασμός του φασισμού, η περιφρόνηση για τις μειονότητες, η εξύμνηση του αποικιοκρατικού παρελθόντος, το εγκώμιο αυταρχικών μοντέλων, η επαναχρησιμοποίηση μιας οπισθοδρομικής και μισαλλόδοξης σκέψης, η λατρεία της δύναμης δεν δημιουργούν πια σκάνδαλο. Αντίθετα, έχουν γίνει καθημερινή τροφή. Ποιος μπορεί, λοιπόν, να εκπλαγεί, μέσα σ’ ένα τέτοιο κλίμα, με τη συμπεριφορά ενός όχι αμελητέου τμήματος των δυνάμεων της τάξης που ήταν σε αποστολή στη Γένοβα;
Άραγε, ποιο μέλλον επιθυμούν για τους Ιταλούς οι πιο συντηρητικοί τομείς της κυβέρνησης; Ένα άλλο μυθιστόρημα της συλλογής που αναφέρθηκε πιο πάνω μας το εξηγεί: το Le Maschere del potere (9). Ο συγγραφέας Ενρίκο Πασάρο, αξιωματικός της αεροναυτικής και δημοσιογράφος στο Secolo d’ Italia, μιλά σ’ αυτό το μυθιστόρημα για ένα μακρινό μέλλον όπου η ισορροπία ανάμεσα σε τρία βασίλεια και τρεις εξουσίες -τον στρατό, την Εκκλησία και τους «τεχνίτες»- εγγυάται χίλια χρόνια ειρήνης. Μια αποτυχημένη προσπάθεια για να ανατραπεί αυτή η ισορροπία οδηγεί στο χείλος της καταστροφής. Η αποστολή των ηρώων συνίσταται στο να ξορκίσουν αυτή την προσπάθεια και να αποκαταστήσουν τις τρεις εξουσίες. Πρόκειται για επιστημονική φαντασία; Οι ροπαλοφόροι «ήρωες» της Γένοβας είχαν στο μυαλό τους το ίδιο σχέδιο: δεν είναι βέβαιο ότι θα καταφέρουν να το πραγματοποιήσουν.

1. Βλ. «La science-fiction en prise avec le monde reel», «Le Monde diplomatique», Αύγουστος 2000.
2. Settimo Sigillo, Ρώμη, 2000.
3. Εξεγέρθηκε ενάντια στους φυλετικούς νόμους του φασιστικού καθεστώτος γιατί τους θεωρούσε… πολύ μετριοπαθείς!
4. Editrice Nord, Μιλάνο, 2001.
5. Ο μεγάλος συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας Τζον Ρόναλντ Ρόιελ Τόλκιν έγινε διάσημος για το έργο του Ο άρχοντας των δαχτυλιδιών, του οποίου η κινηματογραφική διασκευή αναμένεται να προβληθεί στη Γαλλία (ΣτΜ: και στην υπόλοιπη Ευρώπη) στις 19 Δεκεμβρίου 2001.
6. Βλ. Bruno Fouchereau, «Αιρέσεις, ο Δούρειος Ίππος των ΗΠΑ στην Ευρώπη», https://monde-diplomatique.gr/?p=3121
7. Εκτελέστηκε το Φεβρουάριο του 1945.
8. La Vera Storia dell’ Inquisizione, Piemme, Μιλάνο 2001.
9. Editrice Nord, Μιλάνο, 1999.

________________________

*Valerio Evangelisti

Ιταλός συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας, δημιουργός του ανακριτή Νίκολα Έιμεριχ και συγγραφέας μεταξύ άλλων του "Black Flag".

*More: Valerio Evangelisti - Wikipedia