ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ : Με λογοτεχνικά κείμενα άσχετα προς την εποχή μας θεματικά η εξοικείωση των μαθητών με τη Λογοτεχνία

 

Η διδασκαλία “ολόκληρου λογοτεχνικού έργου”: απορίες, ενστάσεις, προβληματισμοί

10–13 λεπτά

---

της Μαρίζας Ντεκάστρο

oanagnostis.gr 

 

10–13 λεπτά

---

Στις  6/12/2024 το ΙΕΠ αποφάσισε την διδασκαλία “ολόκληρου λογοτεχνικού έργου” και ταυτόχρονα δημοσιοποίησε κατάλογο 21 λογοτεχνικών έργων για όλες τις τάξεις των σχολικών βαθμίδων για το σχολικό έτος 2024-2025. Παράλληλα  αναφέρεται ρητά ότι η λογοτεχνική εκπαίδευση εντάσσεται επίσημα στο ωρολόγιο πρόγραμμα και εναρμονίζεται με την νέα εκπαιδευτική πολιτική. Μετά τη δημοσιοποίηση του καταλόγου, ξεκίνησαν συζητήσεις στα ΜΜΕ και τα κοινωνικά δίκτυα οι οποίες θα πυκνώσουν όταν τον Φεβρουάριο θα παραληφθούν τα βιβλία από τα σχολεία.

Στο ακόλουθο άρθρο επιχειρείται μια συνοπτική παρουσίαση των προτάσεων του ΙΕΠ και ένας πρώτος σχολιασμός τους.

Περιβάλλον του έργου-Εισαγωγή (απoσπάσματα)

…Η διδασκαλία ολόκληρου έργου φέρνει σε επαφή τους/τις μαθητές/τριες με σπουδαία έργα του παρελθόντος που ανήκουν στον λογοτεχνικό κανόνα δημιουργώντας τις στέρεες βάσεις επέκτασης αυτής της επαφής και με σύγχρονα έργα υψηλής αισθητικής, συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στην ανάπτυξη της λογοτεχνικής αισθητικής παιδείας των μαθητών/τριών…

…Η ανάγνωση λογοτεχνικών ολόκληρων έργων αποτελεί σημαντικό στοιχείο για τη μάθηση και συντελεί ευεργετικά στην ολόπλευρη ανάπτυξη των μαθητών/τριών της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Τα παιδιά μέσα από τη λογοτεχνία δύνανται να δραστηριοποιηθούν μέσω δημιουργικών έργων που καλλιεργούν τη γλώσσα, τη φαντασία, τη δημιουργική σκέψη και την εφευρετικότητα τους. Με τον τρόπο αυτό συνδέεται η λογοτεχνία με τη μουσική, το θέατρο, τη ζωγραφική, τη δραματοποίηση, τη δημιουργία αυτοσχέδιων παραμυθιών ή ποιημάτων. Συνεπώς, η σύνδεση με τις τέχνες δίνει στα παιδιά τη δυνατότητα να εκφραστούν δημιουργικά και να καλλιεργήσουν τη φαντασία τους με την έκφραση ιδεών, σκέψεων, συναισθημάτων και βιωματικών εμπειριών. Παράλληλα κρίνεται σκόπιμη η σύνδεση της λογοτεχνίας με την ψυχαγωγία, την καλλιέργεια του συναισθήματος, τον προβληματισμό και τον διάλογο για πολλά θέματα…

(Ακολουθούν τα προτεινόμενα βιβλία ανά βαθμίδα και τάξη. Τα παραθέτω αναλυτικά στη συνέχεια).

Επισημάνσεις

1. Οι στόχοι που τέθηκαν για την ανάπτυξη της λογοτεχνικής αισθητικής παιδείας στο σχολείο είναι αναμφίβολα οι ορθοί και οι ενδεδειγμένοι!

Διατηρώ τις εξής επιφυλάξεις: προτείνονται έργα του παρελθόντος που ‘ανήκουν στον λογοτεχνικό κανόνα’, δηλ. έργα σίγουρα, δοκιμασμένα και αποδεκτά από την εκπαιδευτική και την λογοτεχνική κοινότητα.

Αντίλογος: πόσα από τα προτεινόμενα έργα παίρνουν υπόψη τους τα κοινωνικά ζητήματα της εποχής μας, τα διαφορετικά είδη των βιβλίων, την ανάγνωση στο διαδίκτυο, τα ενδιαφέροντα των μαθητών και τις πραγματικές αναγνωστικές τους ανάγκες και αναζητήσεις;

Νηπιαγωγείο (απόσπασμα)

…Καθοριστικό ρόλο διαδραματίζει το Νηπιαγωγείο μέσα από την προσέγγιση της λογοτεχνίας, η οποία δίνει στον/στην νηπιαγωγό την ευκαιρία να αλληλεπιδράσει με το παιδί στο πλαίσιο της αναγνωστικής δράσης. Τα παιδιά στο Νηπιαγωγείο θεωρούνται αναγνώστες με μια ευρεία έννοια. Εφόσον δεν γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση γίνονται ακροατές, θεατές και αναγνώστες με έμμεσο τρόπο…

Τι προτείνεται

Προσχολική	1.		Μύθοι Αισώπου	Αίσωπος
	2.		Παραμύθια Επιλογή	Χανς Κρίστιαν Άντερσεν
	3.		Παραμύθια Επιλογή	Αδερφοί Γκριµ

1. Η επαφή με το βιβλίο γίνεται από την πρώτη παιδική ηλικία= ορθό .
2. Τα έργα Μύθοι του Αισώπου, Παραμύθια Γκριμ [αρχές 19^ου αιώνα] και Άντερσεν [ακμή περί τα μέσα του 19^ου αιώνα] είναι κείμενα εποχής. Τα διδάγματά τους κολλούν και στη δική μας. Ωστόσο διαπνέονται από διδακτισμό και από ισχυρό ηθικοπλαστικό προσανατολισμό.
3. Επειδή τα έργα των παραπάνω έχουν διασκευαστεί ποικιλοτρόπως, ποιος θα κρίνει και αποφασίσει ποια έκδοση από τις δεκάδες θα σταλεί στα σχολεία; Με ποια κριτήρια – γλωσσική αρτιότητα, αρτιότητα περιεχομένου για τις διασκευές, εικονογράφηση; Υποβλήθηκαν στην επιτροπή προτάσεις συγκεκριμένης έκδοσης ανά τίτλο ώστε να προκριθούν;

Δημοτικό (απόσπασμα)

…Η λογοτεχνία στο Δημοτικό σχολείο αφορά και αναφέρεται κυρίως στο Γλωσσικό μάθημα, ωστόσο θέματά της εντάσσονται και στα υπόλοιπα γνωστικά αντικείμενα όπως ενδεικτικά της Ιστορίας, της Γεωγραφίας και της Μελέτης Περιβάλλοντος. Ουσιαστικά, διατρέχει όλα τα προγράμματα σπουδών και γίνεται μέρος της σχολικής ζωής στο σύνολό της, αφού το κείμενο οποιουδήποτε σχολικού βιβλίου μπορεί να συνοδεύεται από λογοτεχνικό κείμενο ανάλογου θέματος (διεπιστημονική, διαθεματική και οριζόντια στόχευση). Για τον λόγο αυτό, μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο ως σύνδεσμος ανάμεσα στα γνωστικά αντικείμενα και τις διάφορες κοινωνικές και συναισθηματικές εμπειρίες που έχουν τα παιδιά στον χώρο του σχολείου, αλλά και έξω από αυτόν…

Τι προτείνεται

Δημοτικό	4.	Α’	Ελληνική Μυθολογία	Άνευ
	5.	Β’	Ο μικρός πρίγκιπας	Αντουάν ντε Σεντ- Εξιπερί
	6.	Γ΄	Παραμύθι χωρίς όνομα	Πηνελόπη Δέλτα
	7.	Ε’	Μαύρη Καλλονή	Άννα Σιούελ
	8.	ΣΤ’	Ο γύρος του κόσμου σε ογδόντα ημέρες	Ιούλιος Βερν

Γενικά

1. Πρωτεύει η σύνδεση με τα ενδιαφέροντα των παιδιών και έπεται η πρόσδεση στην σχολική ύλη (με ειδική αναφορά στο γλωσσικό μάθημα).
2. Οι Σιούελ, Βερν, Σεντ -Εξιπερί έχουν διασκευαστεί κατά κόρον. Ποιος θα ελέγξει από τις μεταφράσεις των ξενόγλωσσων έργων και ποιος τις διασκευές τους;
3. Λείπουν η ποίηση [όπως και από το νηπιαγωγείο], τα βιβλία φαντασίας, τα γκράφικ νόβελς, το χιούμορ…

Ειδικά

Τα βιβλία που προτείνονται είναι ελεύθερα δικαιωμάτων και κυκλοφορούν σε πολλές εκδόσεις και ακόμα περισσότερες διασκευές. (Τις μέτρησα από τη Βιβλιονέτ και τις σημειώνω σε κάθε έργο).

4. Ελληνική Μυθολογία: Άνευ συγγραφέα: προφανώς εννοείται κάποια ‘παιδική μυθολογία’! Πλείστοι συγγραφείς και πλείστοι εικονογράφοι έχουν εικονογραφήσει μυθολογίες διαφορετικής ποιότητας και οπτικής! Δεκάδες οι συνοπτικές μυθολογίες και οι μεμονωμένοι μύθοι.
5. Μικρός πρίγκιπας (1943): φιλοσοφικό βιβλίο που χρειάζεται πολλή δουλειά για την επεξεργασία των νοημάτων. Περισσότερες από 15 διαφορετικές εκδόσεις.
6. Παραμύθι χωρίς όνομα: (1910) αλληγορία με ισχυρό εθνικό πρόσημο. Έντονος διδακτισμός. Τουλάχιστον 20 εκδόσεις.
7. Μέγας Αλέξανδρος (πιθανόν γράφτηκε το 1940 ή κατά τον Φάνη Κακριδή την περίοδο 1914-1922). Παιδικό μυθιστόρημα η καζαντζακική γλώσσα του οποίου ομαλοποιήθηκε στην τελευταία έκδοση του 2023. Εκδόσεις λίγες τον αριθμό.
8. Μαύρη Καλλονή (1877): ζωοφιλία= θέμα που απασχολεί, όμως υπάρχουν πολλά άλλα. Μέτρησα 10 διαφορετικές εκδόσεις του έργου.
9. Ο γύρος του κόσμου σε ογδόντα ημέρες (1873)= σύνδεση με την Γεωγραφία και το περιβάλλον-ανθρωπογενές /φυσικό- την τεχνολογία, κ.ά. Μας χωρίζουν 152 χρόνια από εκείνο τον γύρο του κόσμου. Κλασικός ο Βερν, προσωπικά τον απολαμβάνω, όμως ας ρίχναμε μια ματιά στους νεότερους κλασικούς συγγραφείς. Σταμάτησα το ψάξιμο στις περίπου 20 διαφορετικές εκδόσεις…
10. Λείπουν τα εντελώς σύγχρονα κοινωνικά θέματα. Ενδεικτικά: βία, καταπολέμηση στερεοτύπων, εκφοβισμός, παρενοχλήσεις, σχέσεις μεταξύ των φύλων, ατόμων ίδιας ηλικίας, παιδιών και ενηλίκων, μορφές οικογένειας, πρόσφυγες/ πόλεμος, μετανάστευση…
11. Αξιόλογες αντιπροτάσεις σύγχρονων βραβευμένων βιβλίων για όλες τις τάξεις υπάρχουν πολλές. Αρκεί να τις γνωρίζουμε!
12. Τέλος, πώς θα διδαχτεί το ένα και μοναδικό βιβλίο; Θα γίνουν οι ανάλογες επιμορφώσεις των εκπαιδευτικών για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας και πότε αφού τα βιβλία θα παραδοθούν στη μέση της φετινής σχολικής χρονιάς;

Επιπλέον

Στο εισαγωγικό κείμενο για το γυμνάσιο και το λύκειο αναφέρεται πως η λογοτεχνία προωθεί την ‘αισθητική απόλαυση’. Θα έπρεπε να γραφτεί πρώτο και καλύτερο στην απόφαση ότι, ανεξαρτήτου [SIC!, σχολ.  Gerontakos] ηλικίας(και πέραν όλων των καλών που προσφέρει η ανάγνωση, το διάβασμα των βιβλίων είναι απόλαυση, ευχαρίστηση, ψυχαγωγία!

Το σχολείο δουλεύει με τον μέσο όρο, δηλ. με βάση την βιολογική ηλικία των μαθητών. Πρακτικά ‘προσπερνιόνται’ αφενός οι ατομικές ιδιαιτερότητες και αφετέρου, στην περίπτωση μίας κρατικής πρότασης, οι διαφοροποιήσεις μορφωτικού και κοινωνικο-οικονομικού επιπέδου. Οι λίστες δεν μπορεί να είναι πασπαρτού! Θα ήταν προτιμότερο οι εκπαιδευτικοί να επιλέγουν ανάλογα. Αλλά κοστίζει…

Συνέπεια των παραπάνω είναι ο ασφυκτικός έλεγχος των εκπαιδευτικών και η δυσκολία τους να ‘διδάξουν λογοτεχνία’ σε παιδιά με διαφορετικούς προβληματισμούς, παραστάσεις και βιώματα.

Επιτακτικό αίτημα οι οργανωμένες σχολικές Βιβλιοθήκες και όχι ‘φέρτε- ένα- βιβλίο-για- τη -βιβλιοθήκη -της τάξης- μας’!

Ας μην ξεχνάμε ότι πάμπολλοι εκπαιδευτικοί καλούν πρωτοβουλιακά συγγραφείς στα σχολεία τους και συχνά τα βιβλία τους διαβάζονται ολόκληρα πριν συναντήσουν τον συγγραφέα.

Συμπεράσματα προτάσεων για το δημοτικό: ΑΓΝΟΙΑ της σύγχρονης π/ν λογοτεχνίας! Αλλά και φόβος της θεματολογίας της η οποία απέχει έτη φωτός από τα προτεινόμενα βιβλία.

Η πρωτοβουλία του ΙΕΠ δεν έφερε την πολυπόθητη επανάσταση επειδή είναι εξαιρετικά δειλή! Είναι αδιανόητο να μιλάμε για λογοτεχνική εκπαίδευση όταν το μέσον για να επιτευχθεί είναι για το νηπιαγωγείο και το δημοτικό το ένα βιβλίο! Στο γυμνάσιο και το λύκειο τα βιβλία είναι δύο. Βέβαια υπάρχουν και τα Ανθολόγια ως υλικό αναφοράς ,τα οποία περιέχουν αποσπάσματα έργων.

*****

Προτείνω να παραλάβει τη σκυτάλη κάποιος περισσότερο ειδήμων στα θέματα της Β’ βάθμιας εκπαίδευσης.

Ιδού μια γεύση και οι προτάσεις:

…Στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο προκειμένου να ενισχυθεί ακόμα περισσότερο η ανάγνωση στο σχολείο, με τα νέα Προγράμματα Σπουδών εισάγεται με τρόπο διακριτό η διδασκαλία αυτοτελούς, εκτενούς λογοτεχνικού έργου σε όλες τις τάξεις των σχολείων της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, ενώ γίνεται αναφορά στην «εκφραστική και κατανοούσα» ανάγνωση. Σε αυτό το πλαίσιο ισχυροποιείται η αντίληψη των μαθητών/τριών για τη σχέση όλου/μέρους στη λογοτεχνία και προωθείται η αισθητική απόλαυση.

Παράλληλα λόγω της ύπαρξης πολλαπλών επιπέδων νοήματος η εστίαση σε μια δραστηριότητα, όπου απαιτείται η προσωπική ανταπόκριση των μαθητών/τριών, κινητοποιεί και επιταχύνει τη γλωσσική κατάκτηση και διευρύνει τη γλωσσική συνειδητοποίηση, αφού τα λογοτεχνικά κείμενα ενισχύουν τις ερμηνευτικές ικανότητες των μαθητών/τριών…

Γυμνάσιο	9.	Α’	Οι περιπέτειες του Σέρλοκ Χολµς	Άρθουρ Κόναν Ντόιλ
	10.		Τα λόγια της πλώρης	Ανδρέας Καρκαβίτσας
	11.	Β’	Το ημερολόγιο της Άννα Φρανκ	Άννα Φρανκ
	12.		Ο θάνατος του παλικαριού	Κωστής Παλαµάς
	13.	Γ’	Ο Βάνκας και άλλα διηγήματα	Άντον Τσέχοφ
Λύκειο	14.	Α’	Τα ρόδινα ακρογιάλια	Αλέξανδρος Παπαδιαµάντης
	15.		Περηφάνια και προκατάληψη	Τζέιν Όστιν
	16.	Β’	Ιούλιος Καίσαρας	Ουίλιαμ Σαίξπηρ
	17.		Η τιμή και το χρήμα	Κωνσταντίνος Θεοτόκης
	18.	Γ’	Το αμάρτημα της μητρός µου	Γεώργιος Βιζυηνός
	19.		1984	Τζορτζ Όργουελ