ΑΝΟΙΧΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
Μια δραματικά εξομολογητική μελέτη θανάτου
Γεννημένη το 1939, κοντεύοντας τα 80 της χρόνια, με τη μικρή συλλογή της είκοσι ποιημάτων Με άλλο βλέμμα προσθέτει στο έργο της μία ακόμη σημαντική ψηφίδα που μπορεί να χαρακτηριστεί μελέτη θανάτου μέσα από την εξουθενωτική εμπειρία του γήρατος.
Στα ποιήματα του βιβλίου Με άλλο βλέμμα ο λόγος της Αγγελάκη-Ρουκ απογυμνώνεται από κάθε ψιμύθιο, διυλίζεται τόσο ώστε να αποβάλει κάθε τι περιττό, λειτουργεί ως παράθεση εξομολογητικών στοχασμών που, όμως, εσωτερικά δονούνται από τη δραματική ειλικρίνεια και στηρίζονται στο βάρος της αλήθειας, αυτής που οι θνητοί αντιμετωπίζουμε, αν μας χαριστεί ο χρόνος να γεράσουμε: θα αντικρίζουμε την εναπομείνασα ζωή ως προαναγγελία του θανάτου, από το έσχατο όριο του παρηκμασμένου, φθαρμένου σώματος – αυτού που ο Καβάφης ονόμασε «πληγή από φριχτό μαχαίρι» στο ποίημά του «Μελαγχολία του Ιάσονος Κλεάνδρου· ποιητού εν Kομμαγηνή· 595 μ.X.». Όπως ο Καβάφης, έτσι και η Αγγελάκη-Ρουκ προστρέχει στην «Τέχνη της Ποιήσεως, / που κάπως ξέρει από φάρμακα· / νάρκης του άλγους δοκιμές, εν Φαντασία και Λόγω». Αλλά εμπιστεύεται περισσότερο τον λόγο από τη φαντασία, καθώς η τελευταία, όπως και η μνήμη της προηγούμενης ζωής, ολοένα ελαττώνονται.
Ετσι, λοιπόν, τα ποιήματα του βιβλίου Με άλλο βλέμμα είναι ένας άλλοτε δραματικός και άλλοτε στωικός διαλογισμός εις εαυτόν για το τι τελικά απομένει στη ζωή, όταν η κλεψύδρα της μέρα με τη μέρα αδειάζει κι όταν, συνεπώς, κι η ποίηση αναμετριέται με την έλλειψη, την προϊούσα αφαίρεση, της εμπειρίας, των αισθήσεων, της μνήμης. Η επιβίωση, αναλογίζεται η Αγγελάκη-Ρουκ, δεν σημαίνει παρά τη ζωή στην απόλυτη παροντικότητά της, χωρίς μέλλον και χωρίς παρελθόν (η μνήμη είχε νόημα όσο νοηματοδοτούσε το παρόν στην προβολή του προς το μέλλον). Τι απομένει τελικά; Η ποίηση, ως η γυμνή κατάθεση της επιβιώσασας ψυχής μέσα σ’ ένα σώμα που αδειάζει από το υπόλειμμα της ζωής που του έχει απομείνει.
Τα ποιήματα της Αγγελάκη-Ρουκ είναι τόσο απογυμνωμένα στην ειλικρίνειά τους, που μπορώ να τα χαρακτηρίσω σπουδαία: δεν ψεύδονται ούτε μια στιγμή, καμία λέξη τους δεν τα προδίδει, γιατί μας μεταφέρουν την παγκόσμια αλήθεια της θνητότητας. Η δριμύτητα της ειλικρίνειας της Αγγελάκη-Ρουκ και η απογύμνωση του ποιητικού λόγου της μπροστά στη ζωή-μη ζωή ανακαλούν τη συγκλονιστική συλλογή του Βαγγέλη Αθανασόπουλου, Προετοιμασία ταφής (2012), γραμμένης κατά τους τελευταίους μήνες της ζωής του, ενόσω υπέφερε από ανίατο καρκίνο.
Ή θυμίζουν τους περίφημους στίχους, γραμμένους στα λατινικά, του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αδριανού (76-138 μ.Χ.), στίχους που μεταφρασμένοι στα ιταλικά αποτέλεσαν το τελευταίο ποίημα του Ιταλού ποιητή Σάντρο Πένα (τους παραθέτω εδώ σε μετάφρασή μου):
«Ψυχούλα γυριστρούλα, καημενούλα
φιλοξενούμενη και σύντροφε του σώματος
που η ώρα σου ήρθε για να πας τώρα σε τόπους
τόσο χλωμούς, τόσο ψυχρούς, τόσο γυμνούς
πια δεν θα δίνεις όπως κάποτε παιχνίδια…»**.
Και με τον τρόπο της Αγγελάκη-Ρουκ από το ποίημά της «Θάνατος, ο ανύπαρκτος»:
«Εγώ τώρα το θάνατο κατάματα κοιτώ
κι αδιάφορη μ’ αφήνει·
με αγωνία δεν τον ρωτάω, να μαντέψω δεν προσπαθώ
πόση ζωή μου μένει.
Ενας είναι μόνος ο σκοπός μου:
η επιβίωση» (σ. 15).
Έτσι και η Αγγελάκη-Ρουκ αναμετρά, δίχως ποιητικές περιστροφές, τις σκέψεις, τα αισθήματα, τον απολογισμό της προηγούμενης ζωής, που βγαίνει σχεδόν μηδενικός, του ανθρώπου που πλέον ζει για να επιβιώνει. Αλλοι ποιητές και ποιήτριες, παλαιότεροι και νεότεροι, στην ηλικιακή φάση του γήρατος, κατέφυγαν και καταφεύγουν σε ποιητικούς τρόπους που λειτουργούν ως εξορκισμός του θανάτου με όχημα και ασπίδα προστασίας την ποίηση. Διαλεγόμενη λανθανόντως με αυτούς τους ποιητές και τις ποιήτριες, η Αγγελάκη-Ρουκ είναι σαν να τους ανταπαντά με τα ποιήματά της ότι δεν υπάρχει κανένα μαγικό ή ποιητικό ξόρκι που μπορεί όχι βέβαια να αποτρέψει τον βιολογικό θάνατο αλλά έστω να λυτρώσει από αυτόν, μέσα από την αναγωγή της εμπειρίας της εγγύτητας προς τον θάνατο, στη σφαίρα της πνευματικής επιβίωσης διά μέσου της ποίησης. Το βιβλίο Με άλλο βλέμμα είναι μια δραματική και σε ορισμένα σημεία μια ελεγειακή ομολογία του τέλους της ζωής και της ποίησης.
Και ως ομολογία του τέλους, το βιβλίο Με άλλο βλέμμα είναι μια έσχατη συνομιλία ή μια χειρονομία αποχαιρετισμού της προηγούμενης ποιητικής διαδρομής που διήνυσε η Αγγελάκη-Ρουκ. Θεματικό κέντρο της ποίησής της είναι το σώμα, έτσι όπως βιώνεται στην υλική και πνευματική υπόστασή του μέσα από τον έρωτα. Συνεκτικός ιστός της έκφρασής της έγινε η φωνή ενός γυναικείου ποιητικού υποκειμένου που επιστρέφει στο παρελθόν και ανατέμνει το παρόν για να εξομολογηθεί βιώματα, επικεντρωμένα στο σώμα, και να συλλάβει τη βαθύτερη ουσία τους. Πώς, λοιπόν, να υπάρξει πια η ποίηση χωρίς το σώμα και χωρίς τον έρωτα;
*Ο Ευρ. Γαραντούδης, καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, εντάσσεται στο δυναμικό του «Ανοιχτού Βιβλίου». Εφεξής κριτικογραφίες του θα δημοσιεύονται σε τακτά διαστήματα στο βιβλιοφιλικό ένθετο της Εφημερίδας των Συντακτών.
.:BiblioNet : Γαραντούδης, Ευριπίδης
** Gerontakos: Σημείωση
Το διασημότερο από τα ποιήματα του Αδριανού είναι ο τρυφερός αποχαιρετισμός της ψυχής του , καθώς περιμένει το θάνατό του στο παραθαλάσσιο εξοχικό του
στην πόλη Βαΐες (Baiae). 
Ο θάνατος του Αδριανού θα έρθει ύστερα από έντονα βασανιστική πορεία , γεγονός που στρέφει τον αυτοκράτορα σε στοχασμούς μελέτης της συγκλονιστικότερης εμπειρίας για κάθε άνθρωπο.
Ο θάνατος του Αδριανού θα έρθει ύστερα από έντονα βασανιστική πορεία , γεγονός που στρέφει τον αυτοκράτορα σε στοχασμούς μελέτης της συγκλονιστικότερης εμπειρίας για κάθε άνθρωπο.
Animula vagula, blandula,
Hospes comesque corporis,
Quae nunc abibis in loca,
Pallidula, rigita, nudula,
Nec, ut soles, dabisjocos?
Ψυχούλα ταξιδεύτρα, χαϊδεμένη,
Ξένη και σύντροφε του κορμιού,
Σε ποιους τόπους θα πας τώρα,
Ωχρή, δειλιασμένη, γυμνούλα,
Χωρίς να παίζεις τα παιχνίδια που κάποτε
συνήθιζες;
***************************
***************************
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου