Η προοδευτική ελληνική φοιτητική κοινότητα του Παρισιού στα χρόνια της Χούντας

Τα εγγόνια του «Ματαρόα»

Διαδήλωση στο Παρίσι κατά της χούντας (1968) | Σ. ΤΣΑΠΝΙΔΗΣ

 

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών: 06.05.2018

Συντάκτης: 

Αντώνης Σαραντίδης*

«Είναι ανάγκη να περισωθούν όσον το δυνατόν περισσότερα Ελληνόπουλα

 από την ατμόσφαιραν της αναρχίας που αναπνέουν εις τα πλείστα των ξένων πανεπιστημίων»

Εφημερίδα "Ελεύθερος Κόσμος", 21/5/1968

Μισόν αιώνα μετά την επιβολή του απριλιανού πραξικοπήματος και τον Μάη του ’68, τα ερωτήματα σχετικά με τη διαμόρφωση του διεθνούς φοιτητικού κινήματος αλλά και τη συμμετοχή των Ελλήνων σε αυτό ανανεώνονται συνεχώς.
Η Γαλλία, και πιο συγκεκριμένα το Παρίσι, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα αναφορικά με τις ελληνικές φοιτητικές κοινότητες που αναπτύχθηκαν στη Δυτική Ευρώπη καθώς και με τον τρόπο που οι Eλληνες φοιτητές του εξωτερικού αντιλαμβάνονταν τη θέση τους στη σύνθετη ιστορική συγκυρία της «μακράς» δεκαετίας του ’60.
Πότε όμως διαρθρώνεται η ελληνική φοιτητική κοινότητα στο Παρίσι; Πώς διαμορφώνεται η ταυτότητά της κατά τη δεκαετία του ’60 με άξονα τα εσωτερικά γεγονότα, όπως το πραξικόπημα του 1967 ή τη διάσπαση του Κομμουνιστικού Κόμματος;
Ποιος ο ρόλος των διεθνών εξελίξεων, όπως τα διεθνή απελευθερωτικά κινήματα και η «Aνοιξη της Πράγας»;
Και πώς οι Ελληνες φοιτητές συμμετέχουν στον αντιδικτατορικό αγώνα και στις φοιτητικές κινητοποιήσεις της χώρας φιλοξενίας τους στο πλαίσιο του γαλλικού Μάη;

Η προϊστορία

Το Παρίσι είχε μια διαχρονική παράδοση ως χώρος υποδοχής Ελλήνων και ως κέντρο πνευματικής δραστηριότητας με μεγάλη ακτινοβολία.
Μεταπολεμικά, και μέχρι την περίοδο της δικτατορίας, η γαλλική πρωτεύουσα αποτέλεσε πόλο έλξης για ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής διανόησης και για εκατοντάδες Έλληνες φοιτητές που ήθελαν να συνεχίσουν τις σπουδές τους μετά το πτυχίο τους, καθιστώντας την ήδη υπάρχουσα τοπική παροικία ως την πολυπληθέστερη της Γαλλίας.
Σύμφωνα με πληροφορίες της Γαλλικής Στατιστικής Υπηρεσίας, η ελληνική κοινότητα στη Γαλλία υπολογίζεται σε 11.820 άτομα το 1968, από τους οποίους οι μισοί και παραπάνω κατοικούσαν στο Παρίσι.
Η πύκνωση της ελληνικής φοιτητικής κοινότητας οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην πολιτική χορήγησης υποτροφιών από το γαλλικό κράτος, με αφετηρία την περίοδο του Μεσοπολέμου, καθώς και στον ρόλο του Γαλλικού Ινστιτούτου στην Αθήνα και του διευθυντή του από το 1935, Οκτάβ Μερλιέ.
Κομβικό σημείο στη μακρά ιστορία των μετακινήσεων των Ελλήνων φοιτητών (αλλά και στη δημιουργία μιας γενεαλογίας, κατά την οποία το Παρίσι ανάγεται σε τόπο σπουδών και συγχρόνως έναν τόπο «σωτηρίας και εξορίας» μεταπολεμικά) αποτελεί το γεγονός της περίφημης αποστολής του πλοίου «Ματαρόα», τον Δεκέμβριο του 1945.
Ο κατάλογος των υποτρόφων που μετέβησαν στο γαλλικό κράτος λίγο πριν από το ξέσπασμα του Εμφυλίου, αρκετοί από τους οποίους συνδέονταν με το ΕΑΜ ή ήταν μέλη του ΚΚΕ, ήταν εκτενής και αποτελούνταν από μια σειρά σημαντικών ονομάτων της ελληνικής μεταπολεμικής διανόησης, όπως η Νέλλη Ανδρικοπούλου, ο Κώστας Αξελός, ο Κορνήλιος Καστοριάδης, η Μιμίκα Κρανάκη, ο Κώστας Παπαϊωάννου, ο Νίκος Σβορώνος και πολλοί άλλοι.
Η εγκατάσταση της συγκεκριμένης ομάδας μεταπτυχιακών και διδακτορικών φοιτητών και φοιτητριών στο Παρίσι συνοδεύτηκε από τη διαμόρφωση μιας συμπαγούς και αρκετά πιο δραστήριας κοινότητας σε σχέση με άλλες αντίστοιχες στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Για παράδειγμα, οι ελληνικές φοιτητικές κοινότητες που δημιουργήθηκαν την ίδια περίοδο στη Βρετανία δεν ήταν ακόμη αναπτυγμένες, μιας και η ροή προς τη συγκεκριμένη χώρα άρχισε να αυξάνεται κατά τη δεκαετία του 1960, ενώ οι μετακινήσεις των φοιτητών στην κατεστραμμένη κυριολεκτικά μεταπολεμική Γερμανία είχαν μειωθεί δραματικά σε σχέση με τα δεδομένα του 19ου αιώνα και των πρώτων δεκαετιών του 20ού.
Η επιθυμία των εν λόγω υποτρόφων για ένταξη και συμμετοχή στο πλαίσιο της κοινότητας πραγματώθηκε εν μέρει μέσω της εγγραφής πολλών από αυτούς στον Σύλλογο Ελλήνων Φοιτητών του Παρισιού. Η «Ενωσις των εν Παρισίοις Ελλήνων Σπουδαστών» / ΕΠΕΣ (Association des Étudiants Hellènes de Paris, AEHP) αποτελεί τον επίσημο συνδικαλιστικό φορέα των Ελλήνων φοιτητών στο Παρίσι, ο οποίος ιδρύθηκε το 1884.
Ο σύλλογος, πέρα από πόλο συσπείρωσης των Ελλήνων σπουδαστών, αποτέλεσε ένα από τα βασικά συντονιστικά όργανα πολλών πολιτικών και πολιτιστικών πρωτοβουλιών της ελληνικής κοινότητας της Γαλλίας ήδη από τη δεκαετία του 1930, ενώ οι επαφές του με το αθηναϊκό Πανεπιστήμιο και την εγχώρια φοιτητική κοινότητα εντοπίζονται από τις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα.

Πολιτισμική τομή

Ο ρόλος των Ελλήνων της γενιάς του Εμφυλίου αποκτά ιδιαίτερη σημασία γιατί λειτουργεί ως θύλακας υποδοχής στις αλλεπάλληλες αφίξεις φοιτητών στο Παρίσι μεταπολεμικά, ειδικά κατά τη δεκαετία του 1960 και με αποκορύφωμα τη μαζική ροή που παρατηρείται μετά την επιβολή της δικτατορίας το 1967.
Τα κατάστιχα με τις εγγραφές στο μητρώο της ΕΠΕΣ αποτυπώνουν τη σταδιακή ενίσχυση του ρόλου της στην ελληνική φοιτητική κοινότητα.
Συγκεκριμένα την τριετία 1946-1948, περίοδο μετεγκατάστασης των υποτρόφων του «Ματαρόα», οι επίσημες εγγραφές υπολογίζονται σε 231, ενώ μέχρι και το 1958 προστέθηκαν άλλοι 167 φοιτητές και φοιτήτριες.
Η σημαντικότερη διεύρυνση όμως παρατηρείται κατά τη δεκαετία του 1960 κατά την οποία η Ενωση ενισχύθηκε με επιπλέον 555 εγγεγραμμένα μέλη από τα οποία τα 172 ήταν γυναίκες.
Η γαλλική πρωτεύουσα αποδείχθηκε προνομιακός χώρος για την πολιτική και πνευματική εξέλιξη της νέας γενιάς φοιτητών και φοιτητριών που καταφτάνουν κατά τη δεκαετία του 1960, τόσο σε επίπεδο σπουδών όσο και στη συμμετοχή τους στο φοιτητικό κίνημα.

Παρέα Ελλήνων της γαλλικής πρωτεύουσας το 1972. Μεταξύ άλλων διακρίνονται οι Βασίλης Παναγιωτόπουλος, Τίτος Πατρίκιος, Ρένα Σταυρίδη-Πατρικίου, Αννα Φραγκουδάκη και Λένα Χαμπίμπη. | Ν. ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΣ, «ΣΕΒΑΧ Ο ΑΡΙΣΤΕΡΟΣ» (Αθήνα 2006) 

 

 

Οι μεταγενέστερες περιγραφές αναδεικνύουν το κλίμα που επικρατούσε στην πόλη εκείνη την περίοδο, όπου οι ιδέες της Νέας Αριστεράς συνδέονταν με μια σειρά από νέα ρεύματα και κινηματικές πρακτικές.
Οι πανεπιστημιακές αίθουσες, οι τόποι διαμονής, τα σωματεία ή ακόμη και τα φοιτητικά στέκια του Παρισιού αποτέλεσαν τόπους συνάντησης και αλληλεπίδρασης των Ελλήνων φοιτητών μεταξύ τους, διαμόρφωσαν την καθημερινότητα τους και συνετέλεσαν στη σύσταση δικτύων και στην ευρύτερη ριζοσπαστικοποίηση τους.
Ο χώρος του παρισινού Πανεπιστημίου συγκεκριμένα, σε αντιδιαστολή με το διαχρονικά συντηρητικό Πανεπιστήμιο της Αθήνας όπου οι περισσότεροι φοιτητές είχαν ολοκληρώσει τον βασικό κύκλο σπουδών τους, συνέβαλε στον καθορισμό της επαγγελματικής τους κατάρτισης και παράλληλα στη διαμόρφωση της θεωρητικής και πολιτικής τους ταυτότητας.
Οι πυρήνες και οι κύκλοι μαθητείας που διαμορφώθηκαν γύρω από τις παραδόσεις των μαθημάτων αποτέλεσαν κληροδότημα των μεγαλύτερων ηλικιακά φοιτητών που είχαν εγκατασταθεί στο Παρίσι πριν ή κατά τα μέσα του ’60.
Η επιβολή του πραξικοπήματος βρήκε ορισμένους εξ αυτών να εκπονούν ήδη τις διατριβές τους (όπως για παράδειγμα ο Σπύρος Ασδραχάς, ο Βασίλης Παναγιωτόπουλος και ο Παναγιώτης Μουλλάς), ενώ άλλοι είχαν περάσει πλέον ενεργά στο στάδιο της διδασκαλίας ή της επαγγελματικής συνεργασίας με τους καθηγητές τους (όπως η Ελένη Μπιμπίκου-Αντωνιάδη).
Ορισμένοι από τους ακαδημαϊκούς δασκάλους που επηρέασαν την ελληνική φοιτητική κοινότητα κατά τη δεκαετία του 1960 ήταν οι Ρουτζιέρο Ρομάνο, Ρομπέρ Μαντρού, Φρανσουά Φιρέ, Λισιέν Φαμπρ, Ζορζ Λεφέμπρ, Ερνέστ Λαμπρούς, ενώ ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στους Πιερ Βιλάρ και Ζορζ Οπτ.
Στο παραπάνω πλαίσιο διαμορφώθηκαν τα διάφορα δίκτυα και ομαδοποιήσεις που αποτέλεσαν τον πυρήνα ο οποίος στελέχωσε την ΕΠΕΣ κατά τη δεκαετία του 1960.
Οι περισσότεροι από τους εν λόγω φοιτητές μεταβαίνουν στο Παρίσι για να συνεχίσουν τις σπουδές τους σε μεταπτυχιακά ή διδακτορικά προγράμματα, κυρίως στα μέσα της δεκαετίας και στο διάστημα αμέσως μετά την επιβολή του πραξικοπήματος.
Οπως επισημαίνει ο Σπύρος Ασδραχάς, το συγκεκριμένο φοιτητικό σώμα χαρακτηριζόταν από έναν υψηλό βαθμό πολιτικοποίησης, αποτελούσε δηλαδή μια διαμορφωμένη πολιτικά «φοιτητική, μεταπτυχιακή νεολαία».
Στην πλειονότητά τους εντάσσονταν στην Αριστερά ήδη από την περίοδο που σπούδαζαν στην Αθήνα και συμμετείχαν στις δραστηριότητες του συλλόγου από τη στιγμή που εγκαταστάθηκαν στη Γαλλία, στελεχώνοντας παράλληλα και την παρισινή οργάνωση της ΕΔΑ.

Νίκος Χατζηνικολάου, Νίκος Πουλαντζάς, Αγγελος Ελεφάντης και Νίκος Γεωργούδης στο Παρίσι το 1972. | e-thessalia.gr 

 

Ενδεικτικά κάποια από τα μέλη της ελληνικής φοιτητικής κοινότητας στο Παρίσι όπως διαμορφώνεται τη συγκεκριμένη περίοδο ήταν οι Βένιος Αγγελόπουλος, Αλέκος Γιωτόπουλος, Αγγελος Ελεφάντης, Μάκης Καβουριάρης, Νικηφόρος Καραμανλής, Γιώργος Καραμπελιάς, Γιώργος Κουκουλές, Μιχάλης Παπαγιαννάκης, Χρήστος Πασαδαίος, Χρύσα Προκοπάκη, Δημήτρης Σκαρπαλέζος, Μαρία Τσαπάλου, Λίνα Τσάτσαρη, Αννα Φραγκουδάκη, Νίκος Χατζηνικολάου και άλλοι.
Παρότι το ηλικιακό φάσμα που χαρακτήριζε το συγκεκριμένο φοιτητικό σώμα κυμαινόταν μεταξύ των 20 και 30 χρόνων και αφορούσε το διάστημα από τα μέσα του 1960 μέχρι και τη Μεταπολίτευση, θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε πως οι Ελληνες φοιτητές στη Γαλλία κατά τη «μακρά» δεκαετία του 1960 αποτελούν μια ενιαία γενιά.
Οι δραστηριότητες της ΕΠΕΣ συνοψίζονταν μέχρι τα μέσα του ’60 στη διοργάνωση ομιλιών και πολιτιστικών εκδηλώσεων, στην πληροφόρηση των νέων φοιτητών σχετικά με τη καθημερινότητά τους και τις σπουδές τους στο Παρίσι, σε ψηφίσματα για τις πολιτικές εξελίξεις στη χώρα προέλευσής τους καθώς και στην ενίσχυση των δεσμών και της συνεργασίας με τους συναδέλφους τους στην Ελλάδα.
Οι συγκεκριμένες επαφές διευρύνονταν σταδιακά, αφού η ΕΠΕΣ συμμετείχε ενεργά με εκπροσώπους της στα πανσπουδαστικά συνέδρια της ΕΦΕΕ το 1965 και 1966.

Η δικτατορία

Σημείο τομής στην ιστορία και στη διεύρυνση του ελληνικού φοιτητικού κινήματος στο Παρίσι αποτέλεσε το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου του 1967.
Η επιβολή της δικτατορίας συνετέλεσε σε ένα ευρύ κύμα μετακινήσεων προς το εξωτερικό καθώς και στην αριθμητική αύξηση των Ελλήνων σπουδαστών στα διεθνή πανεπιστημιακά ιδρύματα, ο αριθμός των οποίων διευρύνθηκε από 9.375 το 1966 σε 22.587 το 1974.
Ενδεικτικά στη Γερμανία ο αριθμός των Ελλήνων που σπούδαζαν στα Πανεπιστήμια της χώρας αυξήθηκε από 1.066 το 1970 σε 1.706 το 1974, ενώ στην Ιταλία στο ίδιο χρονικό διάστημα παρατηρήθηκε μια αύξηση από τους 4.345 φοιτητές στους 11.837.
Στη Γαλλία αντίστοιχα ο αριθμός των επίσημα εγγεγραμμένων στα γαλλικά Πανεπιστήμια αυξήθηκε από 832 φοιτητές και φοιτήτριες το 1970 σε 2.486 το 1974.
Η επιβολή του πραξικοπήματος οδήγησε στην ευρύτερη πολιτικοποίηση των Ελλήνων του εξωτερικού καθώς και στην ανάγκη για συσπείρωση και ανάπτυξη πιο συμπαγών δεσμών μεταξύ τους.
Η Αννα Φραγκουδάκη, μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο Παρίσι και μέλος της ΕΠΕΣ εκείνη την περίοδο, τονίζει σε συνέντευξή της στον γράφοντα ότι το σοκ, το μεγάλο ξάφνιασμα που προέκυψε μετά την επιβολή της δικτατορίας έστρεψε την ίδια, αλλά και άλλους συναδέλφους της που βρίσκονταν ήδη στο Παρίσι, «προς τα μέσα», προς τους ίδιους τους Ελληνες.
Το Παρίσι αποτέλεσε το επίκεντρο των αντιδικτατορικών κινητοποιήσεων στη Γαλλία.
Η ΕΠΕΣ διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στη συσπείρωση μεγάλου μέρους της ελληνικής φοιτητικής κοινότητας, ενώ ο ρόλος και οι διακηρύξεις της επανακαθορίστηκαν ξεπερνώντας το πλαίσιο δράσης ενός φοιτητικού συλλόγου.
Βασικός άξονας και κεντρικό διακύβευμα ήταν πλέον η αμφισβήτηση και η αντίσταση ενάντια στη δικτατορία.
Ενα από τα κεντρικά σημεία δραστηριοποίησης ήταν η μέριμνα για την αποκατάσταση των νεοφερμένων στο Παρίσι μετά το 1967, ειδικά των ηλικιωμένων και των φοιτητών, κάτι που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την καθημερινότητα των φοιτητών και φοιτητριών, αναδιαμορφώνοντας συγχρόνως τα πρότυπα πολιτικής συμπεριφοράς.
Οπως αναφέρει στον γράφοντα ο Γιώργος Κουκουλές, ενεργό μέλος μαοϊκής οργάνωσης και της ΕΠΕΣ ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1960, «στη φοιτητική δραστηριότητα έχουμε πλέον την περίθαλψη αυτών που έρχονται από την Ελλάδα, [...] ήταν μέσα στα βασικά φοιτητικά καθήκοντα», και παράλληλα συμπληρώνει ότι «δεν ήταν ελεημοσύνη, ήταν κάτι που ο επαναστάτης έπρεπε να το κάνει».
Η ΕΠΕΣ επίσης με σειρά ψηφισμάτων κατήγγειλε τη χούντα και τις φυλακίσεις ή τις διώξεις αντιστασιακών στην Ελλάδα, προχώρησε σε συνεχείς εκκλήσεις προς γαλλικούς ακαδημαϊκούς φορείς και πολιτικά κόμματα με σκοπό την ενημέρωση, την ευαισθητοποίηση και την κινητοποίησή τους, ενώ μεσολάβησε και στην οργάνωση πολυάριθμων αντιδικτατορικών εκδηλώσεων.

Στη Διεθνή των εκπατρισμένων

Παρίσι, Απρίλιος 1968. Οι αφίσες υπενθυμίζουν ότι κλείνει «ήδη ένας χρόνος» δικτατορίας στην Ελλάδα |

Η γαλλική πρωτεύουσα αποτέλεσε και την πιο εμβληματική περίπτωση στην ιδιαίτερα πυκνή περίοδο της δεκαετίας του 1960, η οποία συνδέθηκε με την παγίωση μιας κινηματικής κουλτούρας στις δυτικές χώρες που δεν τροφοδοτούταν μόνο από τοπικές δυναμικές.
Ο Νίκος Χατζηνικολάου, διδακτορικός φοιτητής και πρόεδρος της ΕΠΕΣ στα τέλη του 1960, τονίζει στον γράφοντα ότι «εμείς από τη μία ήμασταν ιδιαίτερα προσκολλημένοι με το τι γίνεται στην Ελλάδα, αλλά συγχρόνως υπάρχει μια έντονη διεθνιστική συνείδηση που οφείλεται στα χρόνια παραμονής μας στην Ευρώπη, όπου το Βιετνάμ, οι συζητήσεις σε διεθνές επίπεδο, η κινεζική διαφωνία, οι τροτσκιστές οι οποίοι ήταν φοβερά δραστήριοι και στη Γαλλία είχαν πολλή δύναμη, το μεγάλο παράδειγμα της Κούβας, αυτά τα πράγματα καθόριζαν την καθημερινή μας ζωή. Ενα μάτι προς την Ελλάδα δηλαδή σταθερά, και ένα άλλο μάτι προς όλες αυτές τις διεθνείς εξελίξεις».
Οι Ελληνες φοιτητές μέσω της ΕΠΕΣ πήραν θέση στο πλαίσιο των κινηματικών γεγονότων που σημειώθηκαν στο Παρίσι, λαμβάνοντας μέρος σε αντιιμπεριαλιστικές εκδηλώσεις (πορείες, διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες) και δηλώνοντας την αμέριστη υποστήριξή τους προς τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα σε όλον τον κόσμο.
Συχνά συνεργάζονταν με τους εκπατρισμένους των άλλων χωρών που τελούσαν υπό αυταρχικά καθεστώτα, όπως αντίστοιχα έκαναν και οι ομοεθνείς συνάδελφοί τους στην υπόλοιπη Δυτική Ευρώπη.
Με αυτόν τον τρόπο διαμορφώθηκε ένα ευρύ φάσμα πολιτών διαφορετικών εθνικοτήτων, που διαπερνούσε τους εθνικούς και κρατικούς προσδιορισμούς έχοντας ως κοινό στόχο τη διεθνή κοινωνική και πολιτική αλλαγή.
Πρόκειται για μια νέα διεθνή «φαντασιακή κοινότητα» ή μια «διεθνή των εκπατρισμένων», σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό του Πολυμέρη Βόγλη.
Επίσης, στο πλαίσιο του Μάη του ’68, Ελληνες σπουδαστές πήραν την πρωτοβουλία για την κατάληψη του «Ελληνικού Περιπτέρου» (Fondation Hellénique) της Διεθνούς Πανεπιστημιούπολης (Cité Internationale Universitaire de Paris) στις 22 Μαΐου του 1968.

 

Η κατάληψη του «Ελληνικού Περιπτέρου» της Πανεπιστημιούπολης, τον Μάιο του 1968, αποτέλεσε την πιο προωθημένη αντιδικτατορική ενέργεια στη γαλλική πρωτεύουσα | ΑΣΚΙ / Αρχείο ΕΠΕΣ - ΖΑΚΗΣ ΚΟΥΝΑΔΗΣ / theodosiou.worldpress.com

 

Το Ελληνικό Σπίτι ιδρύθηκε το 1932 χάρη στη πρωτοβουλία του τότε πρεσβευτή της Ελλάδας στο Παρίσι, Νικολάου Πολίτη, και τη βοήθεια της ελληνικής διασποράς.
Εξαρχής αναδείχθηκε σε ένα από τα κέντρα συνάντησης των Ελλήνων φοιτητών, ενώ μετά την επιβολή του πραξικοπήματος υπήρξε χώρος φιλοξενίας για πολλούς σπουδαστές (και μη), με τον Κωνσταντίνο Γεωργούλη, διευθυντή από το 1963 του Ελληνικού Περιπτέρου, να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο προς αυτήν την κατεύθυνση.
Η κατάληψη του Ελληνικού Σπιτιού ήταν η πιο γνωστή πράξη διαμαρτυρίας των Ελλήνων φοιτητών στη Γαλλία, που αναδείκνυε την αλληλεπίδραση των εξελίξεων σε διεθνές επίπεδο με την κατάσταση στο εσωτερικό της Ελλάδας.
Η ανακήρυξη του μάλιστα ως πρώτου «ελεύθερου ελληνικού εδάφους» ήταν για μια σαφή αναφορά στην αντίσταση ενάντια στο καθεστώς και στον απελευθερωτικό της χαρακτήρα.
Η δυναμική συμμετοχή των Ελλήνων φοιτητών στο αντιδικτατορικό κίνημα με τον τρόπο που διαμορφώθηκε στη Γαλλία, συνδεόταν με τις ευρύτερες εξελίξεις στις χώρες της Δύσης όπου η νεολαία, και δη η φοιτητική, είχε έρθει στο προσκήνιο ως μια νέα πρωτοπορία.
Οι Ελληνες φοιτητές στο Παρίσι διεκδικούσαν έναν σαφή ρόλο στις ζυμώσεις και τις συζητήσεις που αφορούσαν τον αντιδικτατορικό αγώνα.
Σε αυτό το πλαίσιο η ΕΠΕΣ πρωτοστάτησε στη διοργάνωση πανευρωπαϊκών φοιτητικών συνεδρίων, όπως αυτά στο Παρίσι το 1967, στο Λουντ της Σουηδίας το 1969 και στην Κοπεγχάγη το 1971.
Βασική επιδίωξη ήταν η διαμόρφωση ενός κοινού συντονιστικού οργάνου των Ελλήνων φοιτητών του εξωτερικού με στόχους τη διεθνή απομόνωση της χούντας καθώς και τη δημιουργία συνδέσμων με τους εκπροσώπους των αντιστασιακών φοιτητικών οργανώσεων που δρούσαν στην Ελλάδα.
Επίσης μέλη της φοιτητικής κοινότητας συμμετείχαν στην έκδοση πολλών αντιδικτατορικών εντύπων που κυκλοφόρησαν στο Παρίσι, όπως τα περιοδικά «Αγώνας» και «L’Autre Grèce», αλλά και το εμβληματικό φοιτητικό περιοδικό «Πορεία» που αποτέλεσε και το επίσημο όργανο της ΕΠΕΣ την περίοδο 1967-1972.
Ο Μάκης Καβουριάρης, συντάκτης του περιοδικού και μέλος του Δ.Σ. της ΕΠΕΣ, επισημαίνει στον γράφοντα ότι «στην "Πορεία" προσπαθήσαμε να κάνουμε ένα άνοιγμα όσο το δυνατόν μεγαλύτερο και να καλύπτουμε διάφορους ιδεολογικούς χώρους.
Το ιδεολογικό για μας ήταν το πρωταρχικό και το περιοδικό θα ήταν ο χώρος όπου θα ξεκαθάριζαν κάποια ιδεολογικά προβλήματα, με αφετηρία πάντα το κοινό πρόβλημα που ήταν η χούντα, όπου πάνω σε αυτό προέκυπταν και οι συγκρούσεις και οι διαφωνίες», κάτι που αναδεικνύει τη δυναμική που υπήρχε πλέον στο φοιτητικό κίνημα.

Ζυμώσεις και διασπάσεις

Υλικά της ΕΠΕΣ: καταστατικό, ενημερωτικό φυλλάδιο για τους νεοαφιχθέντες Ελληνες φοιτητές, το περιοδικό «Πορεία», αφίσα και τρικ για αντιχουντικές εκδηλώσεις, ειδική έκδοση για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. | ΑΣΚΙ / Αρχείο ΕΠΕΣ - ΑΣΚΙ /Συλλογή Φίλιππου Ηλιού - ΑΣΚΙ 

 

 

Η επιβολή της απριλιανής δικτατορίας και η ευρύτερη συζήτηση που αναπτύχθηκε για τον τρόπο ανάπτυξης της αντίστασης, σε συνδυασμό με τις διεθνείς εξελίξεις, έθεσαν νέους όρους και στη διαμόρφωση των ομαδοποιήσεων και των οργανώσεων των Ελλήνων φοιτητών του Παρισιού.
Ηδη από το Πανευρωπαϊκό Συνέδριο Φοιτητών στη γαλλική πρωτεύουσα το 1967 μέλη της ΕΠΕΣ εξέφρασαν αντιρρήσεις στην προσπάθεια της ηγεσίας του ΚΚΕ να ελέγξει τη συγκεκριμένη πρωτοβουλία καθώς και την αυτονομία του φοιτητικού κινήματος του εξωτερικού.
Η αρχική αυτή ρήξη επιβεβαιώθηκε στις αρχές του 1968 από το επίσημο ψήφισμα της ΕΠΕΣ, όπου ως πλαίσιο αναφοράς στην ανάπτυξη του αντιδικτατορικού αγώνα τέθηκαν οι αντιστασιακές οργανώσεις (όπως το ΠΑΜ, η Δ.Α. και κυρίως ο Ρήγας Φεραίος), και όχι τα κόμματα, παρ’ ότι πλειοψηφούσα παράταξη στον σύλλογο ήταν η (ενιαία ακόμη) νεολαιιστικη οργάνωση της ΕΔΑ.
Η συγκεκριμένη τάση επιβεβαιώνει την έλλειψη εμπιστοσύνης που εξέφρασαν οι φοιτητικοί κύκλοι στη Γαλλία απέναντι στους προδικτατορικούς κομματικούς φορείς όπως η ΕΔΑ, το ΚΚΕ αλλά και η Ενωση Κέντρου, με κύριο σημείο της κριτικής το γεγονός ότι τα πολιτικά κόμματα βρέθηκαν ανεπαρκώς προετοιμασμένα μπροστά στην κατάλυση της δημοκρατίας.
Η κρίση της ελληνικής Αριστεράς, η οποία επισφραγίστηκε με τη διάσπαση του ΚΚΕ τον Φλεβάρη του 1968, ενέτεινε όπως ήταν λογικό τις ιδεολογικές διαφωνίες στο εσωτερικό της ΕΠΕΣ καθώς και στην παρισινή οργάνωση της ΕΔΑ, η οποία χωρίστηκε σε οργανώσεις υποστηρικτών των δύο πλέον κομμουνιστικών κομμάτων.
Η εισβολή των σοβιετικών στρατευμάτων στην Τσεχοσλοβακία τον Αύγουστο του 1968 εξανέμισε κάθε πιθανότητα συμβιβασμού σε ιδεολογικό επίπεδο μεταξύ των κομματικών παρατάξεων «εξωτερικού» και «εσωτερικού». Μέσα από τις διαφορετικές τοποθετήσεις, υπέρ ή εναντίον της σοβιετικής επέμβασης, παγιώθηκαν οι διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στα μέλη της ΕΠΕΣ και η ανάληψη της διοίκησης του συλλόγου αναδείχθηκε σε ζήτημα κεντρικής σημασίας σε σχέση με την πολιτική γραμμή που θα ακολουθούσε. Πάντως την περίοδο 1968-1971 την πλειοψηφία στις εκλογές και τις Γενικές Συνελεύσεις της ΕΠΕΣ κερδίζει το ΚΚΕ (Εσ.).
Ο Μάης του ’68 και η κατάληψη του Ελληνικού Περιπτέρου ενίσχυσαν επίσης μια πιο ριζοσπαστική ρητορική ανάμεσα στα μέλη της φοιτητικής κοινότητας σχετικά με τα αφετηριακά σημεία του αντιδικτατορικού αγώνα.
Η συζήτηση που αναπτύχθηκε γύρω από τον ένοπλο αγώνα και τη χρησιμοποίηση δυναμικών ενεργειών εναντίον του χουντικού καθεστώτος, σε αντιδιαστολή με το ζήτημα των μαζικών διεκδικήσεων, επέφερε νέες διαφωνίες στους φοιτητικούς κύκλους του Παρισιού καθώς και μια σχετική αμηχανία στα ηγετικά κλιμάκια της Αριστεράς απέναντι στα δυναμικά αιτήματα της νεολαίας.
Παράλληλα τα νέα ιδεολογικά ρεύματα και οι κινηματικές πρακτικές που συνδέθηκαν με τον Μάη του ’68 απέκτησαν σταδιακά μεγαλύτερη απήχηση στους Ελληνες φοιτητές, ενισχύοντας αφενός τις αριστερίστικες οργανώσεις, όπως το μαοϊκό ΑΜΕΕ που κερδίζει τις εκλογές στον σύλλογο από το 1971 ώς το 1974, καθώς και ομαδοποιήσεις που υποστήριζαν την «άμεση δράση», όπως η «29η Μάη» και η «20ή Οκτώβρη», που επίσης διαδραμάτισαν ρόλο στον σύλλογο.

Μεταπολίτευση α λα γαλλικά

Ιδιαίτερους προβληματισμούς στους φοιτητικούς κύκλους του Παρισιού προκαλούσε το ζήτημα της ενότητας του αντιδικτατορικού κόσμου σε οργανωτικό επίπεδο, είτε στο εσωτερικό της Ελλάδας είτε στο εξωτερικό.
Οι σχετικές απόψεις και διαφωνίες ανάμεσα στις κομματικές οργανώσεις των Ελλήνων του Παρισιού αποτυπώνονταν έντονα στα διάφορα αντιδικτατορικά φοιτητικά έντυπα της εποχής.
Κεντρικά σημεία του προβληματισμού ήταν το αν οι συμμαχίες έπρεπε να διευρυνθούν πέρα από τα όρια της Αριστεράς, με πολιτικούς παράγοντες της προδικτατορικής Δεξιάς και του Κέντρου, και αν αποτελούσε ουσιαστική λύση ο σχηματισμός μιας μεταβατικής ή μιας κυβέρνησης «εθνικής σωτηρίας» που θα διαδεχόταν τη δικτατορία.
Με αυτόν τον τρόπο αναπτύχθηκε στο εσωτερικό της φοιτητικής κοινότητας μια συζήτηση για τη Μεταπολίτευση και τον ρόλο που θα έπρεπε να έχει η Αριστερά σε αυτήν, ώστε να επιτευχθεί η μετάβαση όχι σε ένα καθεστώς αντίστοιχο του μετεμφυλιακού, αλλά ένας ευρύτερος πολιτικός και κοινωνικός ανασχηματισμός.
Κατά τη Μεταπολίτευση και αφού ολοκλήρωσαν τις σπουδές τους στα παρισινά Πανεπιστήμια, πολλοί από τους φοιτητές και μέλη της ΕΠΕΣ επέστρεψαν στην Ελλάδα.
Στα αμέσως επόμενα χρόνια πολλοί από αυτούς κατέλαβαν πανεπιστημιακές θέσεις, εκπόνησαν ακαδημαϊκές μελέτες και συμμετείχαν στην ίδρυση αρχείων, δραστηριοποιήθηκαν στον εκδοτικό και καλλιτεχνικό χώρο, ενώ παράλληλα είχαν ενεργή συμμετοχή σε διάφορους πολιτικούς, κοινωνικούς και πολιτιστικούς φορείς.
Με αυτόν τον τρόπο το συγκεκριμένο φοιτητικό σώμα, μέσω των προσωπικών τους εμπειριών και ως άμεσοι διαμεσολαβητές των νέων διεθνών ιδεών, συνέβαλε στη διαμόρφωση της νέας πολιτικής, πολιτισμικής και πνευματικής ταυτότητας που αναδύθηκε στην ελληνική κοινωνία και συνδέθηκε με τη μεταγενέστερη γενιά νέων ανθρώπων, τη γενιά της Μεταπολίτευσης.
*ιστορικός
Επιμέλεια: Τάσος Κωστόπουλος