«Αχ, αυτή η ευλογημένη φυλακή. Χάρη σ' αυτή έμαθα τα αρχαία ελληνικά. Πώς μπορώ να της το ανταμείψω άραγε;»

ΕΠIΦYΛΛIΔA

Yπάρχουμε... Συνυπάρχουμε;

H χολιγουντιανή «Tροία» και μια άγνωστη ιστορία

ΓΚΑΖΜΕΝΤ ΚΑΠΛΑΝΙ  | ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:Τα Νέα,  25/05/2004 | 

 

 

 

 

Χιλιάδες ηθοποιοί, εκατομμύρια θεατές, εντυπωσιακά πλάνα και δισεκατομμύρια έσοδα: είναι η χολιγουντιανή «Τροία» του Βόλφγκανγκ Πέτερσεν. Με παραχάραξη ή μη παραχάραξη των επών του Ομήρου, «σαρώνει» ήδη στις κινηματογραφικές αίθουσες και τα ταμεία. Οι μισοί (τουλάχιστον) θεατές της «Τροίας» πιθανότατα να μην έχουν διαβάσει την «Ιλιάδα» (και ίσως να μην την διαβάσουν ποτέ), αν και κάτι θα είχαν ακούσει στο σχολείο για την ωραία Ελένη, τον γοργοπόδαρο Αχιλλέα, τον Δούρειο Ίππο και τον «πονηρό» Οδυσσέα... Εν πάση περιπτώσει, επειδή περί Ιστορίας, Ομήρου, ανθρωπίνων παθών, ηρώων και θυμάτων, υπερπαραγωγών και χρημάτων ο λόγος, και με αφορμή την «Τροία» του Πέτερσεν, σκέφτηκα να διηγηθώ σύντομα την «Οδύσσεια» ενός άγνωστου ανθρώπου, η ιστορία του οποίου δεν θα γίνει ποτέ κινηματογραφική υπερπαραγωγή. Πρόκειται για τον Γκιών Σλάκου, τον μεταφραστή του Ομήρου στα αλβανικά.

***

Το 1946 ο Σλάκου ήταν δευτεροετής φοιτητής στη Σχολή της Θεολογίας στη Σκόδρα (Βόρεια Αλβανία). Τον συλλαμβάνουν με την κατηγορία της «αντιδραστικής προπαγάνδας ενάντια στο κόμμα και τον λαό». Καταδικάστηκε με εκατόν ένα χρόνια κάθειρξης. Τελικά έκανε δώδεκα. «Ταξίδεψε» σε όλες τις τρομακτικές φυλακές των αντιφρονούντων. Στις φυλακές έμαθε αρχαία ελληνικά και άρχισε να μεταφράζει τον Όμηρο. Μυστήριο παραμένει πώς μπόρεσαν να «εισδύσουν» στη φυλακή, τα έπη του Ομήρου στα αρχαία ελληνικά, αφού καθετί ξενόγλωσσο (είτε επρόκειτο για ζωντανή είτε για νεκρή γλώσσα) ήταν αυστηρά απαγορευμένο.
Οι πρώην φυλακισμένοι διηγούνται σήμερα πως συχνά τα απαγορευμένα βιβλία κυκλοφορούσαν κάτω από τα εξώφυλλα των επιβεβλημένων βιβλίων για ανάγνωση. Κάτω από το εξώφυλλο κάποιου βιβλίου του Στάλιν, του Μάο ή του Ενβέρ Χότζα «κρυβόταν» καμιά φορά ο Όμηρος, ο Αισχύλος, ο Δάντης ή ο Ντοστογιέβσκι... Στα 34 του, ο Σλάκου βγαίνει από τη φυλακή. Σύμφωνα με την συνήθη πρακτική οι «εχθροί» στέλνονταν στην πιο σκληρή χειρωνακτική δουλειά στους αγροτικούς συνεταιρισμούς. Τον «ελεύθερο χρόνο» του όμως, ο Σλάκου τον αφιερώνει στον μεγάλο του έρωτα: τη μετάφραση. Επεξεργάζεται τις μεταφράσεις του Ομήρου και αρχίζει να μεταφράζει τον Αισχύλο και τον Σοφοκλή. Κανείς όμως δεν δέχεται να δημοσιεύσει τις μεταφράσεις του. Μόνο το 1974, όταν η «πάλη των τάξεων» είχε κοπάσει προσωρινά, καταφέρνει να δημοσιεύσει την «Ιλιάδα» και την «Οδύσσεια». Με την αμοιβή που πήρε γι' αυτές τις πραγματικά μοναδικές μεταφράσεις κατάφερε να αγοράσει ένα... κινέζικο ποδήλατο! Οι άλλες μεταφράσεις θα παραμείνουν στο σπίτι του. Όταν ζήτησε να δημοσιεύσει τον Σοφοκλή, η απάντηση που πήρε ήταν: «H πατρίδα μας δεν έχει ανάγκη τις μεταφράσεις ενός προδότη».
H κατάρρευση του καθεστώτος θα τον βρει κοντά στα εβδομήντα και με ένα πύργο αδημοσίευτων μεταφράσεων. Κυρίως από τα αρχαία ελληνικά και τα λατινικά. «Διότι» - έλεγε - «εάν αφαιρέσεις από τον ανθρώπινο κόσμο τον πολιτισμό των αρχαίων Ελλήνων και των Λατίνων, είναι σαν να αφαιρέσεις τον νωτιαίο μυελό από το ανθρώπινο σώμα».

***

Τον Γκιών Σλάκου τον έχω συναντήσει μόνο μία φορά στη Σκόδρα μετά την κατάρρευση του καθεστώτος.
Δεν θα ξεχάσω ποτέ την αξιοπρέπεια και τα παιδικά μάτια ενός ανθρώπου που είχε δει σε όλη της τη γύμνια την Κόλαση. Δεν διεκδίκησε ποτέ τη δόξα του θύματος, ούτε την αίγλη του ήρωα. Όταν τον ρωτούσες για τη φυλακή, με την εξαίσια ειρωνεία και αυτοειρωνεία που διέθετε, απαντούσε: «Αχ, αυτή η ευλογημένη φυλακή. Χάρη σ' αυτή έμαθα τα αρχαία ελληνικά. Πώς μπορώ να της το ανταμείψω άραγε;». Ο Γκιών Σλάκου κατείχε δεκαοκτώ γλώσσες (ζωντανές και νεκρές), αλλά ταυτόχρονα ήταν ο πιο ολιγομίλητος άνθρωπος της υφηλίου. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του μετέφραζε τον Ευριπίδη. Ήταν βαριά άρρωστος, σε σημείο που δεν μπορούσε να χρησιμοποιήσει τα χέρια του. Τότε τον βοηθούσε η κόρη του η Ιωσηφίνα, η οποία έγραφε τις μεταφράσεις που εκείνος υπαγόρευε προφορικά. Πέθανε το 2003 και σε ηλικία ογδόντα χρόνων. Με μια μηνιαία σύνταξη των τριάντα ευρώ: όσο θα κοστίζει περίπου ένα DVD της «Τροίας» του Βόλφγκανγκ Πέτερσεν. H τελευταία μετάφραση διά χειρός του, που είδε το φως της δημοσιότητας, ήταν η «Divina Commedia» - «Θεία Κωμωδία» του Δάντη...
Ο Γκαζμέντ Καπλάνι είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος.

__________________________

18.1.18

Σύγχρονοι αρχαίοι

του Γκασμέντ Καπλάνι

πηγή: Facebook

Αναδημοσίευση στο entefktirio.blogspot.gr(περιοδικό Εντευκτήριο), στις 18.1.18

Φέτος στην Αμερική διδάσκω ένα μάθημα με τίτλο "σύγχρονοι αρχαίοι" - ελληνική αρχαία λογοτεχνία (έπος και τραγωδία) και πως την προσεγγίζουν σύγχρονοι καλλιτένχες, απο την λογοτεχνία εώς την όπερα.

Διηγήθηκα στους φοιτητές μου την ιστορία του Γκιών Σλάκου (Gjon Shllaku), ενός καθολικού Αλβανού απο την πόλη Σκόδρα (Shkodra - Βόρεια Αλβανία) που πέρασε όλη την ζωή του σε κομμουνιστικές φυλακές και στρατόπεδα αναγκαστικής εργασίας.

Ο Σλάκου, ένας πολύγλωσσος και πολυμαθής άνθρωπος που θύμιζε τον άνθρωπο της Αναγέννησης, έμαθε αρχαία ελληνικά στην φυλακή. Εκεί άρχισε να μεταφράσει τον Όμηρο. Ολοκλήρωσε τη μετάφραση στα αλβανικά της Ιλιάδας στα στρατόπεδα αναγκαστικής εργασίας (κοντά στη γενέθλια πόλη μου).
Μια υπέροχη μετάφραση.

Μετέφρασε στα αλβανικά τις τραγωδίες του Σοφοκλή.
(Μετέφρασε επίσης στα αλβανικά τον Λουκρήτιο και τον Βιργίλιο, τη Βίβλο, όπως και σπουδαία έργα Γάλλων και Ισπανών λογοτεχνών).

Για τη μετάφραση των τραγωδιών του Σοφοκλή πληρώθηκε τόσο όσο να μπορέσει να αγοράσει ένα καινούργιο κοστούμι και ένα κινέζικο ποδήλατο (το οποίο του το έκλεψαν μετά απο λίγες εβδομάδες).

Όταν πέθανε, το 2003, παμφτωχος, φορούσε το ίδιο κοστούμι...

------
Στο καινούργιο μυθιστόρημά μου - που ελπίζω να κυκλοφορήσει και στην Ελλάδα φέτος - είναι ένας απο τους "αφανείς" πρωταγωνιστές. Καταδικασμένος να σκουπίζει τους δρόμους μιας φαντασιακής βαλκανικής πόλης, οι κάτοικοι της οποίας τον φωνάζουν Πύργο της Βαβέλ...

Ο Γκαζμέντ Καπλάνι γεννήθηκε το 1967 στην πόλη Λούσνια της Αλβανίας. Τον Ιανουάριο του 1991 πέρασε τα σύνορα με την Ελλάδα περπατώντας μαζί με ένα καραβάνι ανθρώπων. Στην Ελλάδα έκανε όλα τα είδη των δουλειών που κάνει ο κάθε μετανάστης για να επιβιώσει: οικοδόμος, λαντζιέρης, περιπτεράς. Ταυτόχρονα, φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και είναι διδάκτορας Ιστορίας και Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Από το 2001 είναι τακτικός αρθρογράφος της εφημερίδας "Τα Νέα", όπου διατηρεί εβδομαδιαία στήλη. Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί μέχρι τώρα, στα αγγλικά, τα πολωνικά, τα δανέζικα και τα γαλλικά. Δουλεύει πολύ και ταξιδεύει συχνά. Επί του παρόντος ζει στη Βοστόνη, έπειτα από υποτροφία που του απονεμήθηκε από το Radcliffe Institute for Advances Study του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ.