Ξύπνησε ο κυρ-Μέντιος...

Της Αγγελικής Καμπούρη*

Πηγή: Η Αυγή


Ο Κώστας Βάρναλης μας άφησε άφθονη και ποικίλη λογοτεχνική κληρονομιά, έναν εθνικό, θα μπορούσα να πω πλούτο με έντονα μηνύματα. Ένα από τα πιο δημοφιλή ποιήματά του είναι Η μπαλάντα του κυρ-Μέντιου, αλληγορικό ποίημα που εκφράζει τις σκέψεις, την ιδεολογία και τις ελπίδες του δημιουργού του για τη διεκδίκηση μιας πιο δίκαιης και ποιοτικής ζωής.
Στην ελληνική λαϊκή παράδοση ο κυρ-Μέντιος είναι συνώνυμο του γαϊδουριού, του υπομονετικού κι ανθεκτικού αυτού υποζυγίου, που υπηρετεί τον αφέντη του αδιαμαρτύρητα. Στην ποιητική φαντασία και δημιουργία του Βάρναλη, ο κυρ-Μέντιος είναι ο λαός, στην προκειμένη περίπτωση ο ελληνικός λαός. Αφεντικό του κυρ-Μέντιου, δηλαδή του «σκλαβωμένου» ανθρώπου και λαού, είναι βέβαια η καταπίεση, οι σκληρές έως απάνθρωπες συνθήκες στις οποίες ζει, η κοινωνική αδικία, η εκμετάλλευση, η ανισότητα.
Ο κυρ-Μέντιος παραλληλίζεται με τον υποταγμένο λαό, που αδιαμαρτύρητα ανέχεται τις κυβερνήσεις που τον καταπιέζουν, καθώς και άλλες «ηγεσίες» που του υπόσχονται μεταθανάτια αμοιβή. Με τον δικό του ιδρώτα πλουτίζουν τ' αφεντικά και μόνο ψίχουλα ρίχνουν προς τη μεριά του.
Τα «αφεντικά» μπορεί ν' αλλάξουν, αλλά για το κατάκοπο υποζύγιο η αλλαγή δεν φέρνει τίποτα το θετικό γι' αυτό, μόνο για τους «αφέντες». Εάν ή όταν διαμαρτύρεται, οι συνθήκες χειροτερεύουν. Του θυμίζουν μάλιστα ότι πατροπαράδοτα οι γάιδαροι έκαναν περήφανα τ' αφεντικά τους με την υποδειγματική υπομονή κι αντοχή τους. Έτσι κι ο κυρ-Μέντιος, για να μη ντροπιάσει το όνομα και τη δόξα των προγόνων του, εξακολουθεί να υπομένει, να παραμερίζει τον πόνο του και να συνεχίζει να ανέχεται την εκμετάλλευση.
Κάποτε, ωστόσο, αρχίζει να σκέφτεται διαφορετικά και να προβληματίζεται. Αρχίζει και καταλαβαίνει ότι πρέπει να ζητήσει τα δικαιώματά του, τα αποκτήματα του ιδρώτα του, να ξεφύγει από τη μοίρα του. Αρχίζει να ξυπνάει! Ο αφέντης προσπαθεί να τον αποκοιμίσει, να τον ξεγελάσει και πάλι με μικροπαραχωρήσεις. Ο κυρ-Μέντιος, όμως, όλο και αμφιβάλλει για τις προθέσεις του αφεντικού. Ο αφέντης χρησιμοποιεί τον εκφοβισμό, ακόμη και τη βία, για να τον εξαναγκάσει να υποκύψει. Αυτός ωστόσο δεν υποχωρεί. Αρχίζει να συνειδητοποιεί ότι η δύναμη του αφεντικού δεν είναι εκείνη που νόμιζε. Δεν τη φοβάται πια. Μια φωνή μέσα του ακούγεται τώρα δυνατά:
Xάιντε θύμα, χάιντε ψώνιο,
χάιντε Σύμβολον αιώνιο!
Aν ξυπνήσεις, μονομιάς
θά ρτει ανάποδα ο ντουνιάς.
Ο κυρ-Μέντιος ξυπνάει. Στυλώνει τα πόδια, πετάει το σαμάρι, και στέκεται ορθός. Επαναστατεί! Γνωρίζει ότι προχωρεί σε μια άνιση μάχη, αλλά είναι αποφασισμένος να την κερδίσει. Ο κυρ-Μέντιος ταυτίζεται τώρα με τον ελληνικό λαό.
Ο ελληνικός λαός έκανε και προηγούμενες προσπάθειες να σηκώσει κεφάλι, αλλά οι «δυνατοί» τον χτύπησαν αλύπητα και δεν μπόρεσε να σταθεί στα πόδια του. Οι «δυνατοί» χρησιμοποιούν κάθε μέσο για να τον τσακίσουν. Ίσως το πιο ανήθικο μέσο τους είναι η οικονομική ασφυξία. Όταν πεινάς, όταν τα παιδιά σου πεινούν, κάνεις υποχωρήσεις. Κι όμως ο ελληνικός λαός βρήκε τη δύναμη να ξεσηκωθεί. Οι πολίτες άρχισαν ν' αγωνίζονται για τον εαυτό τους, τα παιδιά τους, τις μελλοντικές γενιές, τα γερατειά τους, το μέλλον της χώρας, αλλά και, γενικά, για δικαιοσύνη κι ανθρωπιά.
Μια τέτοια αφύπνιση έγινε πέρσι, στις 25 Ιανουαρίου και ξανά στις 20 Σεπτεμβρίου. Παρ' όλες τις τρικλοποδιές, τον πόλεμο λάσπης, την οικονομική ασφυξία, τις προδοσίες, ο ελληνικός λαός στην πλειοψηφία του, καταλαβαίνει ότι οι θυσίες κι ο αγώνας του θα δικαιωθούν. Δεν πρέπει να λυγίσει. Εάν λυγίσει τώρα, μπορεί να μην ξαναβρεί τη δύναμη να ξανασταθεί στα πόδια του και να διεκδικήσει τα δίκαιά του.
Τα «αφεντικά» του κυρ-Μέντιου, δηλαδή οι έως τώρα κυβερνήσεις, εξουσίες, διαπλοκή και, γενικά, όλοι οι εκατόγχειρες της χώρας (και οι «γείτονές» τους) έκαναν και κάνουν ό,τι μπορούν να σταματήσουν την αφύπνισή του, αλλά ο κυρ-Μέντιος έχει ξυπνήσει πια για τα καλά και βλέπουμε σύντομα να «έρχεται ανάποδα ο ντουνιάς»...

* Η Αγγελική Καμπούρη είναι φιλόλογος - γλωσσολόγος