ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΟΞΦΟΡΔΗΣ

Η άγνωστη Ελλάδα του 19ου αιώνα

Εκατοντάδες φωτογραφίες της Ελλάδας του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, που είδαν από ελάχιστα έως καθόλου το φως της δημοσιότητας, παραμένοντας ξεχασμένες και αναξιοποίητες για δεκαετίες στα αρχεία της Σχολής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης ψηφιοποιήθηκαν για να γίνουν μέρος μιας μεγάλης διαδικτυακής βάσης δεδομένων με εικόνες εποχής.

• Στέλιος Βογιατζάκης
  ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: Θάλεια Γαλανοπούλου και από τη Σχολή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου τηςΟξφόρδης

Πηγή:       ΕΘΝΟΣ                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    

Περισσότερα δέντρα και την ίδια κίνηση έχει σήμερα η πλατεία της Καπνικαρέας σε σύγκριση με τη φωτογραφία που τράβηξε ο TRR Stebbing όταν επισκέφθηκε την Αθήνα στα τέλη του 19ου αιώνα

Πρόκειται για τον ανεκτίμητης επιστημονικής και αισθητικής αξίας φωτογραφικό θησαυρό που άφησαν πίσω τους οι άνθρωποι οι οποίοι ταξίδεψαν στην Ελλάδα εκείνα τα χρόνια και απαθανάτισαν τις πόλεις, τα τοπία, τα μνημεία και τους ανθρώπους της, προσφέροντάς μας την πολύτιμη ματιά τους σε έναν τόπο εύκολα αναγνωρίσιμο αλλά πολύ διαφορετικό.
Αυτές οι φωτογραφίες από τη χώρα μας μαζί με ακόμα 15.000 από άλλα μέρη του κόσμου αποτελούν μέρος του HEIR Project (http://heir.arch.ox.ac.uk/) που υλοποιείται από τη Σχολή Αρχαιολογίας. Σκοπός του προγράμματος είναι να συγκεντρωθούν περισσότερα στοιχεία για τις φωτογραφίες και όσα αυτές απεικονίζουν αλλά και, μέσω της επαναφωτογράφησης από την ίδια οπτική γωνία, να καταγραφούν οι αλλαγές που έχουν συντελεστεί στο πέρασμα του χρόνου.
«Οι φωτογραφίες αυτές αρχειοθετήθηκαν την εποχή που ήρθε το φιλμ των 35mm. Με την εμφάνισή του η παλιά τεχνολογία θεωρήθηκε περιττή και οι φωτογραφίες μπήκαν σε κουτιά. Πολλές από αυτές δεν τις έχει δει ο κόσμος τα τελευταία 100 χρόνια, ενώ άλλες δεν έχουν παρουσιαστεί ποτέ. Είμαστε πολύ χαρούμενοι που μπορούμε να τις βγάλουμε στο φως» λέει στο «Eθνος» η διευθύντρια του HEIR δρ Σάλι Κρόφορντ.
Οι περιηγητές που «διέσωσαν» την ανόθευτη Αθήνα
Για πολλές από τις εικόνες που περιλαμβάνονται στη βάση δεδομένων του HEIR Project δεν γνωρίζουμε ούτε την ταυτότητα του φωτογράφου ούτε τη χρονική περίοδο που τραβήχτηκαν. Κάποιες, ωστόσο, έχουν τη δυνατή υπογραφή σημαντικών επιστημόνων και ακαδημαϊκών.

Μόνο το κτίριο της παλιάς Χωροφυλακής στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου συνδέει τη φωτογραφία που τράβηξαν στα τέλη του 19ου αιώνα από το θέατρο του Διονύσου οι Fradelle & Young με την αντίστοιχη σημερινή

Eνας από αυτούς ήταν ο αρχαιολόγος και καθηγητής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Σερ Τζον Λίντον Μερς. Oπως λέει η δρ Κρόφορντ «ο καθηγητής Μερς έκανε πολλά ταξίδια στην Ελλάδα και απέκτησε πολλούς φίλους. Οι περισσότερες από τις φωτογραφίες του τραβήχτηκαν την περίοδο από το 1880 έως το 1910 αν και κάποιες είναι ακόμα παλαιότερες».
Πρώτες ανασκαφές
Σε ένα από αυτά τα ταξίδια, μάλιστα, συνόδευσε τον συνάδελφο και φίλο του Σερ Aρθουρ Eβανς όταν αυτός έκανε τις πρώτες ανασκαφές στην Κνωσό. Πώς όμως αυτό το σημαντικό φωτογραφικό αρχείο έμεινε ξεχασμένο για τόσα χρόνια; «Ο καθηγητής Μερς δάνεισε πολλές φωτογραφίες του για να χρησιμοποιηθούν ως εργαλεία διδασκαλίας αλλά από τη δεκαετία του 1920 και μετά κανένας δεν ενδιαφερόταν γι’ αυτές» απαντά η δρ Κρόφορντ.
Μια άλλη πολύ ενδιαφέρουσα προσωπικότητα που φωτογράφησε την Ελλάδα στα τέλη του 19ου αιώνα ήταν ο ζωολόγος Τόμας Ρόσκο Ρεντ Στέμπινγκ. Ξεκίνησε τις σπουδές του στην Οξφόρδη μετά τα 30 του, ενώ παράλληλα είχε χριστεί ιερέας από την Αγγλικανική Εκκλησία.
Στην επιστημονική κοινότητα έγινε γνωστός για την έρευνά του στα μαλακόστρακα. Οι σχέσεις του πάντως με την Εκκλησία ήταν πάντα δύσκολες, αφού ο ίδιος πίστευε στη Θεωρία της Εξέλιξης, και για αυτό τον λόγο δεν πήγε ποτέ σε κάποια ενορία. Στη διάρκεια της ζωής του έκανε πολλά ταξίδια, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην Ιταλία και την τότε Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Πάγκους με φρούτα συναντάμε σήμερα στο σημείο της πλατείας Μοναστηρακίου, στο οποίο κάποτε -όπως δείχνει η φωτογραφία του JL Myres- υπήρχαν ολόκληρα κτίρια

Εκτός από τις φωτογραφίες τοπίων και της ζωής των πόλεων έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους χώρους λατρείας είτε αυτοί ήταν αρχαίοι ναοί είτε ορθόδοξες εκκλησίες. «Σε πολλές από τις φωτογραφίες του βλέπετε μια γυναίκα με άσχημο καπέλο. Αυτή ήταν η σύζυγός του» λέει η δρ Κρόφορντ.

Πρόσκληση στους πολίτες να εμπλουτίσουν το αρχείο

Η βασική σκέψη των εμπνευστών του HEIR Project είναι να ανοίξουν τη βάση δεδομένων για να χρησιμοποιηθεί και να εμπλουτιστεί από τους ίδιους τους πολίτες. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνουν στις αλλαγές που έχουν συντελεστεί τόσο στο αστικό όσο και στο φυσικό περιβάλλον μιας περιοχής.
Για την καταγραφή αυτών των αλλαγών και την παρουσίαση ενός συγκεκριμένου σημείου «τότε και τώρα» ζητούν από όσους επιθυμούν να συμμετάσχουν στο project, ανεξάρτητα από το αν είναι επαγγελματίες φωτογράφοι, να διαλέξουν εικόνες από το παρελθόν και να τις ξανατραβήξουν από την ίδια οπτική γωνία. «Αυτό που θέλουμε είναι να υπάρξουν όσο το δυνατό περισσότεροι άνθρωποι που θα απολαύσουν και θα χρησιμοποιήσουν τις φωτογραφίες.
Είναι πάρα πολύ σημαντικό για την έρευνά μας να έχουμε μια αίσθηση του ‘τότε και τώρα’ στις οποίες θα φαίνονται οι αλλαγές στο περιβάλλον, στις χρήσεις της γης, οι καταστροφές και οι ανακατασκευές των κτιρίων. Και φυσικά θα θέλαμε να μάθουμε κάθε είδους πληροφορία για αυτές τις καταπληκτικές φωτογραφίες της Ελλάδας που τραβήχτηκαν πριν μπει ο 20ός αιώνας» τονίζει η δρ Κρόφορντ, η οποία συμπληρώνει ότι υπάρχει μια εφαρμογή για κινητά (https://itunes.apple.com/gb/app/heir-historic-environment/id989286250?mt=8) την οποία μπορούν να χρησιμοποιήσουν όσοι επιθυμούν.

Κάποτε ο λόφος του Φιλοπάππου ήταν ξερός και η εξάπλωση της Αττικής προς τα δυτικά δεν είχε αρχίσει ακόμα. Σε σχέση με τη σημερινή, η εικόνα που τράβηξε ο άγνωστος φωτογράφος του 19ου αιώνα δείχνει μια πολύ διαφορετική πόλη

Πληροφορίες
Το ενδιαφέρον των επιστημόνων του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης δεν επικεντρώνεται μόνο στα τοπία ή στα κτίρια αλλά και στον ίδιο τον άνθρωπο. Η δρ Κρόφορντ επισημαίνει ότι «γνωρίζουμε πολύ λίγα πράγματα για τις τοπικές κοινωνίες της Ελλάδας και τους ανθρώπους που απεικονίζονται σε αυτές τις φωτογραφίες. Θέλουμε να επικοινωνήσουμε με οποιονδήποτε γνωρίζει ποιοι είναι οι άνθρωποι αυτοί ή μπορεί να μας δώσει πληροφορίες για το πώς ζούσαν αυτές οι κοινότητες και πώς έχει αλλάξει σήμερα η τοπική κοινωνία.
Οσοι συνεισφέρουν θα μοιραστούν τη γνώση τους με την παγκόσμια κοινότητα και θα βοηθήσουν στην προώθηση και διατήρηση αυτού του αρχείου με τις πολύ σπάνιες φωτογραφίες» καταλήγει.