Θλίβομαι για τους Ελληνες δίχως χαμόγελο

Φωτεινή Τσαλίκογλου, συγγραφέας, καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
«Η ζωή δεν είναι ποτέ ούτε τόσο άσχημη, ούτε τόσο όμορφη όσο τη φανταζόμαστε, είναι όμως το μόνο που έχουμε». Η κ. Φωτεινή Τσαλίκογλου, συγγραφέας και καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, μας παροτρύνει να αντισταθούμε στο «εθνικό πένθος» και να στοιχηματίσουμε σε μια ευτυχισμένη Ελλάδα: «Είναι σαν το στοίχημα του Πασκάλ για την ύπαρξη του Θεού. Αν υπάρχει Θεός, θα μας ανταμείψει για την πίστη μας. Αν δεν υπάρχει, τι είχαμε, τι χάσαμε...».
Συνέντευξη στη Χαρά Καλημέρη
Μέσα από τα πέντε Μαθήματα Ψυχολογίας, τα οποία διδάσκετε αυτές τις ημέρες στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο στη Στοά του Βιβλίου, μοιράζεστε με το ευρύ κοινό σκέψεις και προβληματισμούς για τη ζωή μας σήμερα. Ποιες εντυπώσεις έχετε αποκομίσει έως τώρα;
Το να διδάσκεις για συναισθήματα και σχέσεις των ανθρώπων σε ταραγμένους καιρούς, είναι από μόνο του μια πρόκληση. Το τι συμβαίνει «εδώ-μέσα-μας», ανέκαθεν, αλλά με ιδιαίτερη οξύτητα σήμερα, ήταν στενά συναρτημένο με το τι συμβαίνει «εκεί-έξω». Η ατομική οδύνη τροφοδοτείται και εντείνεται από μια κοινωνική οδύνη. Στη Στοά του Βιβλίου, μέσα στην αίθουσα του Ελεύθερου Πανεπιστημίου διαμορφώνεται ένα ιδιότυπο, και θα έλεγα, ιαματικό «μαζί». Η σκέψη και η γνώση γίνονται έναυσμα μιας μοιρασμένης βιωματικής μάθησης.
Πόσο έχει διαταραχθεί η σχέση με τον εαυτό μας και τους άλλους τα τελευταία χρόνια;
Η ρευστότητα των καιρών σημαδεύει τη μοίρα των σχέσεών μας. Η προσδοκία σωτηρίας του εαυτού μας μέσα από τον άλλον δημιουργεί αυταπάτες και οδυνηρές εξαρτήσεις. Η ανάγκη ασφάλειας και θαλπωρής συγκρούεται με το αίτημα της αυτονομίας και της ελευθερίας Ζω σημαίνει συνυπάρχω. Όμως σήμερα το «πολύ-κοντά» σε πληγώνει το «πολύ-μακριά» σε παγώνει. Σαν το παράδοξο με τους σκαντζόχοιρους που έφερε στην επιφάνεια ο Σοπενχάουερ. Μέσα σε μια κρύα νύχτα τα σκαντζοχοιράκια πλησιάζουν κοντά πολύ κοντά για να ζεσταθούν, αλλά πληγώνει το ένα το άλλο με τις βελόνες τους και κινδυνεύουν να πεθάνουν από αιμορραγία. Όταν απομακρύνονται για να προστατευτούν από τις πληγές κινδυνεύουν να πεθάνουν από το κρύο και τη μοναξιά. Πώς χειρίζεται κανείς το «πολύ κοντά» και το «πολύ μακριά»; πώς συμφιλιώνουμε αυτές τις δυο τόσο διαφορετικές μεταξύ τους ανάγκες που μοιάζουν να είναι ασυμφιλίωτες, την ανάγκη της ασφάλειας της εγγύτητας, και από την άλλη την ανάγκη της ελευθερίας;
Οι σχέσεις με τον εαυτό μας και τους άλλους είναι η ασπίδα μας. Η προστασία μας από κάθε έξωθεν και έσωθεν απειλή. Ο άνθρωπος νησί είναι ένα λάθος της φύσης. Ένα μοναχικό τέρας. Είμαστε οι σχέσεις μας. Όμως οι σχέσεις μας δοκιμάζονται, φθίνουν, καταλύονται. Η ασπίδα χάνει την ανθεκτικότητά της. Γίνεται διάτρητη. Ταραγμένοι καιροί ταράζουν τη σχέση με τον εαυτό μας και τους άλλους. Η θλίψη, ο θυμός, η οργή, η διάψευση... είναι συναισθήματα που αν μείνουν ανέγγιχτα... απλησίαστα... μόνα τους, αν κλειδωθούν σε μια κρύπτη... μας κατακλύζουν. Αν δεν τα βάλουμε μέσα σε λέξεις... αν δεν τα αναγνωρίσουμε, .τρέφονται από το ίδιο τους το αίμα και θεριεύουν.
Τι σας θλίβει περισσότερο σήμερα στη χώρα μας;
Τα σκυθρωπά, δίχως χαμόγελο, πρόσωπα των ανθρώπων στους δρόμους.
Στο βιβλίο σας το «Ευτυχισμένο νησί» ένα μαγικό χρυσόψαρο που συντροφεύει το αγόρι από τη χώρα του πολέμου υποστηρίζει ότι «όλα είναι δυνατόν να συμβούν». Υπάρχει ελπίδα η Ελλάδα να γίνει μια «ευτυχισμένη χώρα»;
Το ευτυχισμένο νησί, είναι ένα παραμύθι. Ένα παραμύθι που ειρωνεύεται την άνευ όρων ευτυχία. Την ευτυχία που στηρίζεται στη συγκάλυψη του τραύματος και της οδύνης. Ο μεταμφιεσμένος πόνος, ο πόνος που ενταφιάζεται στα υπόγεια της ψυχής μας κάποια στιγμή επιστρέφει και μας εκδικείται. Μας αφήνει άοπλους, ανέτοιμους να αντιμετωπίσουμε τις αναπόφευκτες δυσκολίες της ζωής που παραμονεύουν. Τα παραμύθια όπως λέει ο Άντερσεν είναι για να κοιμούνται τα παιδιά και να ξυπνούν οι μεγάλοι. Στα παραμύθια, όπως και στα μυθιστορήματα, δεν υπάρχουν ψέματα. Όλα επιτρέπονται. Όνειρα και εφιάλτες ανεμπόδιστα κυκλοφορούν. «Οι φανταστικές αλήθειες φθείρονται πιο δύσκολα», μας λέει ο ποιητής. Στην πραγματική όμως ζωή αν πάρεις κατά γράμμα το «όλα είναι δυνατόν να συμβούν» και ξαπλώσεις στο κρεβάτι περιμένοντας ακίνητος την έλευσης της σωτηρίας... τότε τα όνειρα γίνονται εφιάλτες.
Με ρωτάτε αν υπάρχει ελπίδα η Ελλάδα να γίνει μια ευτυχισμένη χώρα. Θα πω ναι, ένα απερίφραστο και μεγάλο ναι.... Ό,τι κι αν σημαίνει αυτή η φευγαλέα και δυσεντόπιστη έννοια «ευτυχία» θα πω ναι, υπάρχει ελπίδα... Μάλιστα θα πρότεινα να στοιχηματίσουμε σε μια ευτυχισμένη Ελλάδα. .Είναι σαν το στοίχημα του Πασκάλ για την ύπαρξη του Θεού. Αν στοιχηματίσουμε στην ύπαρξή του, σε κάθε περίπτωση βγαίνουμε κερδισμένοι. Αν υπάρχει θεός ,θα μας ανταμείψει για την πίστη μας, και θα έχουμε κερδίσει τα πάντα. Αν δεν υπάρχει, τι είχαμε, τι χάσαμε. Δεν θα μας τιμωρήσει κάνεις για την απιστία μας. Με την ίδια έννοια θα πρότεινα να στοιχηματίσουμε στην ελπίδα μιας ευτυχισμένης Ελλάδας.
Ποιο αγαπημένο σας απόφθεγμα θα θέλατε να μοιραστείτε με τους αναγνώστες μας;
Ότι η ζωή δεν είναι ποτέ ούτε τόσο άσχημη, ούτε τόσο όμορφη όσο τη φανταζόμαστε, είναι όμως το μόνο που έχουμε.
Η ελπίδα σώζει, αλλά και δηλητηριάζει
Απελπισία, φόβος, κατάθλιψη. Είναι μερικά από τα συναισθήματα που βιώνουμε οι Έλληνες λόγω της οικονομικής κρίσης. Υπάρχει τρόπος να ξεπεράσουμε το «εθνικό πένθος»;
Πένθος, απώλεια, τραύμα... ελπίδα. Ελπίδα υπέρβασης. Ποτέ όμως άλλοτε δεν είχε γίνει τόση χρήση και κατάχρηση στη λέξη «ελπίδα». Η ελπίδα σαν ένα φάρμακο σώζει, αλλά και δηλητηριάζει. Σώζει, καθώς σε προφυλάσσει από το να ενδώσεις στο μαρασμό, στη θανατηφόρα πεποίθηση ότι «όλα τώρα έχουν τελειώσει». Σε σκοτώνει, όμως, όταν γίνεται πρόταγμα, ρητορικό, και άδειο νοήματος, σχήμα... ένα έωλο «ό,τι και να γίνει, ό,τι και να πάθεις, εσύ μη χάνεις την ελπίδα σου». Με άλλα λόγια, η ελπίδα για την ελπίδα. Τότε, η διάψευση, η θλίψη, η οργή και ο θυμός παραμονεύουν. Το δώρο της ελπίδας δηλαδή, όπως μας θυμίζει και ο μύθος της Πανδώρας, μπορεί να είναι δηλητηριώδες.

Πηγή: Ημερησία, 29/5/16