Περί Τέχνης

Αναγεννησιακή τελειότητα (ζωγραφική-15ος αιώνας)

TVXS.gr, | 06 Μαρ. 2016

Της Κατρίν Αλαμάνου

Οι καλλιτέχνες των προηγούμενων αιώνων δεν γνώριζαν ότι ανήκουν στον Γοτθικό Ρυθμό ή έστω στον Μεσαίωνα. Αντίθετα, οι καλλιτέχνες της Αναγέννησης είχαν επίγνωση ότι ανήκαν σε μια νέα εποχή. Δείτε μερικούς από τους πίνακες-σταθμούς της Αναγεννησιακής Τέχνης, από Ιταλούς και Φλαμανδούς ζωγράφους του 15ου αιώνα.

*Πατήστε πάνω στις εικόνες για να δείτε ολόκληρα τα έργα.

Οι ουμανιστές της Αναγέννησης διέφεραν από τους μεσαιωνικούς θεολόγους και λόγιους που είχαν μελετήσει τον Αριστοτέλη, τον Κικέρωνα και τους Νεοπλατωνικούς. Για τους πρώτους, η κλασική αρχαιότητα προσέφερε τα πρότυπα για την αξιολόγηση όχι μόνο των έργων τέχνης, αλλά και της ανθρώπινης δραστηριότητας εν γένει.
Οι ιταλικές πόλεις-κράτη, που το ίδιο το πολίτευμά τους είχε αρκετά κοινά στοιχεία με τη Ρωμαϊκή Δημοκρατία, υπήρξαν το λίκνο του ουμανισμού και καλλιέργησαν το ιδεώδες του ενάρετου και ενεργού πολίτη που στηρίζεται στην αξία του και όχι απλώς στην καταγωγή του.
Ενώ οι Φλωρεντίνοι επεξεργάζονταν θεωρίες και κανόνες για την αναπαράσταση, οι Φλαμανδοί ανακάλυπταν εμπειρικά τη γραμμική και ατμοσφαιρική προοπτική. Η μεγάλη συνεισφορά των Φλαμανδών ζωγράφων στη Δυτική τέχνη ήταν η νέα τεχνική στην ελαιογραφία, που επέτρεπε μεγαλύτερη ακρίβεια στην απόδοση λεπτομερειών, στοιχείο άμεσα αισθητό στη φλαμανδική ζωγραφική του 15ου αι.

• Γραμμική προοπτική - Φίλιπο Μπρουνελέσκι (1377-1446)

Στον Μπρουνελέσκι οι σύγχρονοί του απέδιδαν τη γραμμική προοπτική. Ως τότε, στα έργα ζωγραφικής και στα σχέδια χρησιμοποιούνταν διάφορες μέθοδοι για να υποδηλώσουν την απόσταση.

Ο Μπρουνελέσκι φαίνεται ότι ήταν ο πρώτος που συνειδητοποίησε πως, αν η εικόνα είναι ένα παράθυρο που παρεμβάλλεται ανάμεσα στον θεατή και ό,τι αυτός βλέπει, τότε τα αντικείμενα που περιλαμβάνει μπορούν να υπακούουν στους ίδιους νόμους, δηλαδή στο δεδομένο ότι οι οπτικές ακτίνες είναι ευθείες γραμμές που υπόκεινται στους νόμους της γεωμετρίας.

Έδειξε τη χρήση της γραμμικής προοπτικής σε δύο πίνακές του που έχουν σήμερα χαθεί. Ο φίλος του όμως Λεόν Μπατίστα Αλμπέρτι, την κωδικοποίησε στην πραγματεία του Για τη Ζωγραφική (1436), ανοίγοντας τον δρόμο στην ιδέα του πίνακα ως ιλουζιονιστικής αναπαράστασης αντικειμένων ιδωμένων από μια συγκεκριμένη οπτική γωνία.

• Μαζάτσιο (1401-1428)

Οι καινοτομίες του Μπρουνελέσκι στο ύφος και την προοπτική αξιοποιήθηκαν άμεσα από αρκετούς καλλιτέχνες της εποχής και κυρίως από τον Μαζάτσιο στη νωπογραφία του, στη Σάντα Μαρία Νοβέλα της Φλορεντίας.

Αγία Τριάδα (1425), Νωπογραφία, Σάντα Μαρία Νοβέλα, Φλωρεντία

Στο πρώτο πλάνο διακρίνεται ένας τάφος με ένα σκελετό κάτω από την επιγραφή «Ό,τι είσαι ήμουν, κι ό,τι είμαι θα γίνεις». Με τη βοήθεια ου νέου συστήματος προοπτικής, ο Μαζάτσιο μπόρεσε να αποδώσει τις μορφές σε διάφορες κλίμακες σε έναν ενιαίο και ενοποιημένο χώρο. Ο τάφος «διαβάζεται» σαν προέκταση προς το χώρο της εκκλησίας.
Το κυριότερο επίτευγμά του Μαζάτσιο ήταν ότι ξανάδωσε στην ανθρώπινη μορφή τη σφριγηλότητα  και τη στιβαρότητα των έργων του Τζιότο και ότι δημιούργησε μια ψευδαίσθηση απτότητας μέσω του σκιοφωτισμού.

Η εκδίωξη από τον Παράδεισο, (περ. 1427), Νωπογραφία, Παρεκκλήσιο Μπρανκάτσι, Σάντα Μαρία ντελ Κάρμινε, Φλωρεντία.

• Σάντρο Μποτιτσέλι (περ. 1445-1510)

Η Άνοιξη (1478) του Σάντρο Μποτιτσέλι, έργο με μυθολογικό περιεχόμενο, αποδίδεται σε μία κλίμακα που εκείνη την εποχή συναντάται μόνο σε θρησκευτικές παραστάσεις (το ύψος ξεπερνάει τα 2 μέτρα). Θεωρείται επίσης βέβαιη η επίδραση του Νεοπλατωνισμού τόσο στην Άνοιξη όσο και σε άλλα έργα του Μποτιτσέλι.

Η Άνοιξη (περ. 1478), Ζωγραφική σε ξύλο, Πινακοθήκη Ουφίτσι, Φλωρεντία.
Το κέντρο της σύνθεσης καταλαμβάνει η Αφροδίτη με τον τυφλό Έρωτα να πετάει πάνω από το κεφάλι της. Τα άλλα πρόσωπα από αριστερά προς δεξιά: ο Ερμής, οι Τρεις Χάριτες, η Φλόρα (η Θεά των λουλουδιών και της άνοιξης, η νύμφη Χλωρίς και ο Ζέφυρος ο δυτικός άνεμος.

• Ο Άγιος Σεβαστιανός του Αντρέα Μαντένια (περ. 1431-1506)

Έχει γραφεί για το έργο πως αποτελεί συμβολική απόδοση του παγανιστικού κόσμου με τη μορφή ερειπίων. Ότι δηλαδή η συμβολική αντίθεση ανάμεσα στα ερείπια του αρχαίου κόσμου και τον θριαμβεύοντα -στο πρόσωπο του Αγίου- Χριστιανισμό, αποτελεί την πεμπτουσία του έργου.

Άγιος Σεβαστιανός (περ. 1460), Ζωγραφική σε ξύλο, Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης, Βιέννη.
Πάντως, ο Άγιος Σεβαστιανός, ως προστάτης των ασθενών, αποτέλεσε ιδιαίτερα προσφιλές θέμα των βενετσιάνων ζωγράφων, καθώς κάθε φορά που χτυπούσε την Βενετία η βουβωνική πανώλη ή κάποια άλλη ασθένεια, οι κάτοικοι ζητούσαν με ιδιαίτερη έμφαση την προστασία του Αγίου.
Οι Φλαμανδοί καλλιτέχνες ανέπτυξαν την τεχνική της ελαιογραφίας και σε συνδυασμό με τη χρήση της γραμμικής και ατμοσφαιρικής προοπτικής έφεραν μια πραγματική επανάσταση στην ευρωπαϊκή ζωγραφική.

• Γιαν Βαν Άυκ (περ. 1390-1441)

Τα διαφανή του χρώματα δίνουν στα έργα του μια λάμψη που θυμίζει κόσμημα και που καμία αναπαραγωγή δεν μπορεί να αποδώσει, καθώς το φως μοιάζει να εκπέμπεται από το το εσωτερικό του πίνακα.

Αδάμ και Εύα (1432), Τέμπερα σε λάδι και ξύλο, Άγιος Μπαβόν, Γάνδη.


Η Παναγία και ο Καγκελάριος Ρολέν (περ. 1433-44), Λούβρο, Παρίσι.

• Ροζιέ Βαν Ντερ Βέυντεν (περ. 1400-1464)

Στις προσωπογραφίες του ο Βαν Ντερ Βέυντεν δίνει μικρότερη σημασία στις λεπτομέρειες και μεγαλύτερη στη γενική εικόνα και εντύπωση. Η γυναίκα της παρακάτω εικόνας είναι ολοφάνερα αριστοκρατικής καταγωγής, όπως τα περισσότερα μοντέλα του ζωγράφου. Η γωνία στην οποία αποδίδεται είναι αυτή των τριών τετάρτων, η αγαπημένη γωνία του Βαν Ντερ Βέυντεν και άλλων φλαμανδών ζωγράφων της εποχής.


Προσωπογραφία κυρίας (περ. 1455), Λάδι σε ξύλο, Εθνική Πινακοθήκη, Ουάσινγκτον.


Πηγή: Χιου Χόνορ - Τζον Φλέμινγκ, Ιστορία της Τέχνης, 3ος τόμος, Υποδομή,  Αθήνα, 1991.