Ο ασυμβίβαστος διανοούμενος Κερτ Βόννεγκατ

Η ομορφιά της ζωής και οδηγίες προς ναυτιλλόμενους

ο αναγνώστης στις 20 Μαρτίου, 2016

 Ειρήνη Σταματοπούλου.

Ο αντισυμβατικός αμερικανός συγγραφέας Κερτ Βόννεγκατ που κέρδισε την παγκόσμια αναγνώριση το 1969 με το «Σφαγείο νούμερο 5», μας κέρδισε οριστικά με το «Breakfast of Champions»  και μας ταρακούνησε όλους αρκετά χρόνια αργότερα με τον «Χρονοσεισμό» αναδείχτηκε σε έναν από τους δημοφιλέστερους ομιλητές σε τελετές αποφοίτησης αμερικανικών πανεπιστημίων. Ακόμη όμως και πριν την έκδοση αυτού του πρώτου από τα πολλά μπεστ σέλερ του, είχε γίνει μια εμβληματική φιγούρα για την επαναστατημένη νεολαία του εξήντα, που διψούσε για νέους τρόπους θεώρησης του κόσμου και για αλλαγή του κοινωνικο-πολιτικού κατεστημένου. Οι λόγοι που περιέχονται σε έναν μικρό τόμο που κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Πατάκη» τον Μάιο του 2015 (πρωτότυπη έκδοση έναν χρόνο νωρίτερα) και φέρει τον τίτλο «Αν αυτό δεν είναι ωραίο, τότε τι είναι; Συμβουλές στους νέους» προέρχονται από πανεπιστημιακές τελετές αποφοίτησης, εκτός από έναν, που είχε εκφωνηθεί στην Ένωση Πολιτικών Ελευθεριών της Ιντιάνα, και έναν που ο Βόννεγκατ εκφώνησε όταν παρέλαβε το λογοτεχνικό βραβείο «Καρλ Σάντμπεργκ». Ο ίδιος, ως ήρωας της αντικουλτούρας του ’60, δεν πήρε ποτέ πτυχίο. Εγκατέλειψε το Πανεπιστήμιο Κορνέλ για να καταταγεί στον στρατό στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, και ο στρατός τον έστειλε να σπουδάσει βακτηριολόγος στο Πανεπιστήμιο Μπάτλερ και μηχανολόγος μηχανικός στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο Κάρνεγκι και στο Πανεπιστήμιο του Τενεσί. Ενώ υπηρετούσε ως ανιχνευτής της εμπροσθοφυλακής του 106^ου Συντάγματος Πεζικού στη μάχη των Αρδεννών, αιχμαλωτίστηκε από τους Γερμανούς και στάλθηκε σε ένα στρατόπεδο αιχμαλώτων πολέμου στη Δρέσδη, όπου επιβίωσε από τον βομβαρδισμό της πόλης γιατί βρισκόταν σε ένα υπόγειο ψυγείο κρεάτων που λεγόταν «Σφαγείο νούμερο πέντε». Όταν επέστρεψε από τον πόλεμο, σπούδασε ανθρωπολογία στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο και εργάστηκε ως ρεπόρτερ στο Ειδησεογραφικό Πρακτορείο του Σικάγο. Αν και ολοκλήρωσε τον κύκλο μαθημάτων για το πτυχίο του, οι ιδέες του για την πτυχιακή του εργασία απορρίφθηκαν, οπότε αναγκάστηκε να διακόψει τις σπουδές του και να πιάσει δουλειά στο τμήμα δημοσίων σχέσεων της General Electric. Το πανεπιστήμιο του απένειμε έναν τιμητικό τίτλο μετά από χρόνια, αφού είχε ήδη γίνει διάσημος, στην ηλικία περίπου των 47 ετών. Πριν από αυτό, αγωνιζόταν να συντηρήσει μια πολυμελή οικογένεια, ενώ σταδιακά τα δημοφιλή εβδομαδιαία περιοδικά στα οποία εργαζόταν του επέτρεψαν να αφήσει τη θέση του στην εταιρεία, μέχρι την εποχή που η αναπόφευκτη κάμψη τους, με την ελευθερία της τηλεόρασης, τον ανάγκασαν και πάλι να αρχίσει τον σκληρό αγώνα του βιοπορισμού. Αργότερα, μετακόμισε στη Βοστώνη για να γίνει κειμενογράφος σε διαφημιστική εταιρεία, ύστερα δίδαξε σε ένα σχολείο για παιδιά με προβληματική συμπεριφορά, εξακολουθώντας πάντα να γράφει, μέχρι τον θάνατό του, το 2007, σε ηλικία 84 ετών.
Στις ομιλίες του αυτές, επισημαίνοντας ότι ο ίδιος έχει επτά παιδιά (φρόντιζε και τα παιδιά της αδερφής του), «υπερβολικά πολλά για έναν αθεϊστή», όπως παρατηρεί, φροντίζει να υπενθυμίζει στους νέους ότι δεν ανήκουν σε τόσο διαφορετικές γενιές και τονίζει την άποψή του πως θα ήταν καλύτερα οι ανώτατες σχολές να κατανέμουν τα αληθινά σημαντικά πράγματα και στα τέσσερα χρόνια της φοίτησης, αντί να τα φυλάνε όλα για την τελευταία στιγμή. Αντιμετωπίζοντας με δυσπιστία όλους τους θεσμούς εν γένει, στηλιτεύει την πολιτική με ένα ανέκδοτο («αληθινός τρόμος είναι να ξυπνήσεις μια ωραία πρωία και να ανακαλύψεις ότι οι συμμαθητές σου από το λύκειο διοικούν τη χώρα»), και καταφέρεται ιδιαίτερα εναντίον του Τόμας Τζέφερσον και της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων, υπογεγραμμένης από έναν άνθρωπο που ως ίσους εννοούσε μόνο τους λευκούς άρρενες, όχι τις γυναίκες και ασφαλώς όχι τους δούλους, χρησιμοποιώντας την ιεραρχία των νόμων του Θωμά του Ακινάτη (νόμοι του Θεού, φυσικοί νόμοι, νόμοι του ανθρώπου) προκειμένου να υποστηρίξει τα επιχειρήματά του. Προτείνει την επαναφορά των τελετών ενηλικίωσης, σε μια κοινωνία που θεωρεί τον πόλεμο ως ενηλικίωση, και χαριτολογώντας φέρνει τον παράδειγμα τού πατέρα του ο οποίος ήταν κολλημένος με τα όπλα, όπως κι ο Χέμινγουεη, όπως σημειώνει ο ίδιος, κυρίως για να αποδείξει πως αν και αρχιτέκτονας και ζωγράφος δεν ήταν θηλυπρεπής.
Έχοντας διατελέσει πρόεδρος της Αμερικανικής Ουμανιστικής Ένωσης, ο Βόννεγκατ δηλώνει την ακλόνητη πίστη του στο να συμβάλλει κανείς στην ευημερία της κοινότητάς του, και προτείνει ανεπιφύλακτα στους ακροατές του να γίνουν μέλη σε κάθε είδους οργανώσεις, θεωρώντας τες ως ένα είδος διευρυμένης οικογένειας, και ως βασικό όπλο για την καταπολέμηση της μοναξιάς: «Ας δίνουμε στους πάντες ένα τοτέμ με το που γεννιούνται»,  λέει χαρακτηριστικά. «Τι απόδειξη έχω ότι ακόμη και άνθρωποι με υψηλό μορφωτικό επίπεδο έχουν ανάγκη από παράλογα, αυθαίρετα σύμβολα που να τους συνδέουν με τους άλλους ανθρώπους, με τη γη και με το σύμπαν; Είμαι Σκορπιός. Σηκώνετε σας παρακαλώ τα χέρια σας όσοι είστε επίσης Σκορπιοί; Για δες εδώ! Ο Ντοστογιέφσκι ήταν δικός μας!»
Εκφράζει ταυτόχρονα την άποψη ότι ο Ιησούς είπε υπέροχα πράγματα, χωρίς να έχει σημασία αν ήταν Θεός ή όχι, και δεν παραλείπει να τονίσει ότι «Η Επί του Όρους Ομιλία» είναι από τα σπουδαιότερα κείμενα όλων των εποχών, βρίσκοντας την ευκαιρία να υποστηρίξει ότι ο σοσιαλισμός δεν είναι πιο κακή λέξη από τον χριστιανισμό, προβάλλοντας την παραδοχή ότι ο Στάλιν και η μυστική αστυνομία του δεν ανήκαν στις προδιαγραφές τού σοσιαλισμού περισσότερο από ό,τι η Ιερά Εξέταση στις προδιαγραφές τού χριστιανισμού.
Με το χιούμορ που τον διακρίνει, τόσο στον προφορικό λόγο όσο και στα λογοτεχνικά του κείμενα, προτείνει στους νέους να ασκούν μια τέχνη, έστω κι αν αυτό συνοψίζεται στον να τραγουδούν στο μπάνιο, και δηλώνει την έντονη έλξη του προς τη μουσική. Πάντα με επιχειρήματα, υποστηρίζει την κλίση του παραπέμποντας σε έναν σπουδαίο ιστορικό της τζαζ που παρατήρησε ότι κατά τη διάρκεια της δουλείας στη χώρα, το ποσοστό αυτοκτονιών ανάμεσα στους ιδιοκτήτες δούλων  ήταν πολύ υψηλότερο από το ποσοστό ανάμεσα στους δούλους, γεγονός το οποίο αποδίδει στο ότι οι δεύτεροι είχαν έναν αποτελεσματικό τρόπο να καταπολεμούν την κατάθλιψη παίζοντας μπλουζ. «Τα μπλουζ ίσως δεν μπορούν να διώξουν εντελώς την κατάθλιψη», σημειώνει ο Βόννεγκατ, «μπορούν όμως να τη στριμώξουν στις γωνίες οποιουδήποτε δωματίου στο οποίο παίζονται».
Τέλος, αποτρέπει τους νέους από τη χρήση οποιωνδήποτε ναρκωτικών ουσιών, και  (παραπέμποντας στην νιτσεϊκή έννοια του λαβύρινθου του γίγνεσθαι και του δαίδαλου της κατάφαση) δεν παραλείπει να τους τονίσει τη μόνη συμβουλή που του έδωσε ποτέ ο πατέρας του, η οποία ήταν να μην βάζει ποτέ τίποτα μέσα στο αυτί του.
Μέσα από ένα ανάγνωσμα που διακρίνεται όχι μόνο για τον «διδακτικό» του χαρακτήρα αλλά και για την απολαυστική του, ειρωνική και αυτοσαρκαστική γραφή, ο Βόννεγκατ αναδεικνύεται εν τέλει σε έναν «αισιόδοξο υπαρξιστή», ο οποίος, αφού επισημαίνει πως όλη η μεγάλη λογοτεχνία – από τον «Μόμπι Ντικ» μέχρι το «Έγκλημα και τιμωρία» – έχει θέμα το πόσο δυσάρεστη εμπειρία συνιστά το είναι κανείς ανθρώπινο ον, καταλήγει: «Πρέπει όμως να πω το εξής υπέρ της ανθρωπότητας: Ασχέτως ιστορικής περιόδου, συμπεριλαμβανομένου του Κήπου της Εδέμ, οι πάντες απλώς βρέθηκαν εδώ». Και αυτούς τους «πάντες» ολόθερμα τους προτρέπει: «Κάθε φορά που τα πράγματα θα είναι όμορφα και γαλήνια, να κάνετε μια παύση, σας παρακαλώ, και να λέτε φωναχτά αυτό που με δίδαξε ο θείος μου Άλεξ όταν μπορεί να πίναμε λεμονάδα στη σκιά μιας μηλιάς το καλοκαίρι: “Αν αυτό δεν είναι ωραίο, τότε τι είναι;”».
Κερτ Βόννεγκατ, Αν αυτό δεν είναι ωραίο, τότε τι είναι;, μτφρ: Πέτρος Γεωργίου, Πατάκης.
********************************************

Κουρτ Βόνεγκατ - Βικιπαίδεια

***************************

Κουρτ Βόνεγκατ:15 Αφορισμοί

Πηγή: gnomikologikon.gr

•	Αν θέλεις πραγματικά να πληγώσεις τους γονείς σου και δεν έχεις αρκετό θάρρος για να γίνεις ομοφυλόφιλος, το λιγότερο που μπορείς να κάνεις είναι να ασχοληθείς με την Τέχνη.
•	Είμαστε αυτό που προσποιούμαστε, γι’ αυτό πρέπει να προσέχουμε τι προσποιούμαστε.
•	Να ζεις με τα αθώα ψέματα που σε κάνουν γενναίο, ευγενικό, υγιή και ευτυχισμένο.
•	Η μοναδική διαφορά μεταξύ του Μπους και του Χίτλερ είναι ότι ο Χίτλερ είχε εκλεγεί.
•	Εδώ είμαστε, παγιδευμένοι στο κεχριμπάρι της στιγμής. Δεν υπάρχει γιατί.
•	Οι άνθρωποι δεν έρχονται φυσικά στην εκκλησία για το κήρυγμα, αλλά για να ονειροπολήσουν για το Θεό.
•	Ποιος είναι πιο αξιολύπητος, ένας συγγραφέας δεμένος και φιμωμένος από αστυνομικούς ή ένας που ζει σε πλήρη ελευθερία και δεν έχει τίποτα πια να πει;
•	Πραγματικά αναρωτιέμαι ποιος μας δίνει το δικαίωμα να καταστρέφουμε τον καημένο τον πλανήτη μας.
•	Αν οι άνθρωποι πιστεύουν πως η Φύση είναι φίλος τους, τότε σίγουρα δεν χρειάζονται εχθρό.
•	Αγαπητές μελλοντικές γενιές: Δεχτείτε, παρακαλώ, τη συγγνώμη μας. Είχαμε γίνει τύφλα από το πετρέλαιο
•	Το Σύμπαν είναι ένα μεγάλο μέρος. Ίσως το μεγαλύτερο.
•	Η καλή μας Γη· θα μπορούσαμε να την είχαμε σώσει, αλλά σταθήκαμε τόσο τραγικά φιλοχρήματοι και τεμπέληδες...
•	"To be is to do" - Socrates "To do is to be" - Sartre "Do Be Do Be Do" - Sinatra
•	Ο πραγματικός τρόμος είναι να ξυπνήσεις ένα πρωί και να ανακαλύψεις ότι οι συμμαθητές σου από το Γυμνάσιο κυβερνάνε τη χώρα.
•	Είναι πολύ συζητήσιμο αν είναι καλό πράγμα να αναστηθείς εκ νεκρών.

Vonnegut, Kurt, 1922-2007

Ο Κερτ Βόνεγκατ (1922-2007) γεννήθηκε στην Ιντιανάπολη της πολιτείας της Ιντιάνα. Ο πατέρας του ήταν αρχιτέκτονας και η μητέρα του προερχόταν από εύπορη οικογένεια. 'Αρχισε να σπουδάζει ανθρωπολογία στο Πανεπιστήμιο του Κορνέλ, αλλά ο Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος του χάλασε τα σχέδια και αναγκάστηκε να καταταχτεί στο στρατό ένα χρόνο μετά το Περλ Χάρμπορ. Την Ημέρα της Μητέρας του 1944 η μητέρα του αυτοκτόνησε, ενώ ο ίδιος κατά τη Μάχη των Αρδενών, τέλη του 1944, βρέθηκε πίσω από τις γραμμές του εχθρού και στις 14 Δεκεμβρίου αιχμαλωτίστηκε. Επέζησε του βομβαρδισμού της Δρέσδης το Φλεβάρη του ΄45 (135.000 άνθρωποι δεν επέζησαν) κρυμμένος στο υπόγειο "Σφαγείο Νο. 5", και αμέσως μετά οι Γερμανοί τον ανέβασαν στην επιφάνεια μαζί με άλλους αιχμαλώτους για να βοηθήσουν στην ταφή των νεκρών. "'Ηταν όμως τόσο πολλά τα πτώματα", σχολίαζε ο Βόνεγκατ, "που τελικά έφεραν κάτι τύπους με φλογοβόλα· όλες αυτές οι σοροί των σκοτωμένων πολιτών έγιναν στάχτη." Το γεγονός αυτό τον στοίχειωσε για πάντα, και κατά κάποιον τρόπο, του οφείλει το γεγονός ότι έγινε συγγραφέας. Μετά τον πόλεμο σπούδασε βιοχημεία στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, παντρεύτηκε τη σχολική του φίλη, και στα τέλη της δεκαετίας του ΄40 έπιασε δουλειά ως αστυνομικός ρεπόρτερ. Το 1947 μετακομίζει στη Νέα Υόρκη, όπου προσλαμβάνεται ως υπεύθυνος δημοσίων σχέσεων στην εταιρεία General Electric. Το πρώτο του μυθιστόρημα, "Το πιάνο-πιανίστας" (1952), είχε σκηνικό μια μηχανοποιημένη κοινωνία, πράγμα που συνέβαλε στην ταξινόμησή του στα "ράφια" της επιστημονικής φαντασίας. Ακολούθησαν "Οι σειρήνες του Τιτάνα" (1959), όπου η ανθρώπινη ιστορία περιγράφεται ως ένα τυχαίο γεγονός που οφείλεται στο ότι κάποιος ξένος πλανήτης έψαχνε κάποιο ανταλλακτικό για διαστημόπλοιο. Στη "Φωλιά της γάτας" (1963), την πρώτη του εμπορική επιτυχία, μια ομάδα κατοίκων σε νησί της Καραϊβικής υιοθετεί μια καινούρια θρησκεία, ενώ στο "Σφαγείο Νο. 5" (1969) ο Βόννεγκατ ανασυνθέτει την εμπειρία του στη Δρέσδη χρησιμοποιώντας το τέχνασμα της αναστροφής του χρόνου, χαρακτηριστικό της λογοτεχνίας της επιστημονικής φαντασίας. Η τεχνική του να μιλήσει για τον πόλεμο μέσα από το ύφος της επιστημονικής φαντασίας θα εντυπωσιάσει ακόμη και συγγραφείς όπως ο Γκράχαμ Γκριν, ενώ σήμερα το βιβλίο περιλαμβάνεται στα σημαντικότερα αμερικανικά μυθιστορήματα. Ο Κερτ Βόνεγκατ έγραψε θεατρικά έργα, διηγήματα, άρθρα και δοκίμια. Έζησε κυρίως στη Νέα Υόρκη. Το "Ένας άνθρωπος χωρίς πατρίδα" ήταν το τελευταίο του βιβλίο, με μια σειρά αυτοβιογραφικών κειμένων, στα οποία περιλαμβάνονται καυστικά σχόλια για την κυβέρνηση Μπους. Τον Αύγουστο του 2006, σχολιάζοντας ένα μυθιστόρημα που δεν επρόκειτο να τελειώσει ποτέ, έλεγε: "Έγραψα βιβλία. Πολλά. Σας παρακαλώ, έκανα όσα είχα να κάνω. Μπορώ να πάω σπίτι μου τώρα;" Στις 11 Απριλίου 2007, η ευχή του φαίνεται ότι εισακούστηκε: στην επίσημη ιστοσελίδα του, www.vonnegut.com, ένα κλουβί εμφανίζεται, έκτοτε, με ανοιχτή την πόρτα... Το alter ego του Κερτ Βόνεγκατ είναι ο Κίλγκορ Τράουτ, ένας γέρος συγγραφέας βιβλίων επιστημονικής φαντασίας που δεν κυκλοφορούν πια. Ο Τράουτ πρωταγωνιστεί στο μυθιστόρημα "Πρόγευμα για πρωταθλητές" και κάνει σύντομες εμφανίσεις σε πολλά άλλα βιβλία του Βόνεγκατ. Σύμφωνα με όσα έχει πει ο δημιουργός αυτού του σοφού αλλά ανύπαρκτου χαρακτήρα, ο Τράουτ γεννήθηκε το 1907 σε νησί των Βερμούδων και στη συνέχεια μετακόμισε στο Ντέιτον του Οχάιο. Περιπλανήθηκε σε όλη τη χώρα, έκανε χειρωνακτικές δουλειές και έγραψε πλήθος βιβλίων επιστημονικής φαντασίας. Μέχρι το 1974 είχε γράψει εκατόν δεκαεπτά μυθιστορήματα και δύο χιλιάδες διηγήματα. Ανάμεσά τους ο Βόννεγκατ αναφέρει τα "Ευαγγέλιο από το διάστημα", "Μανιακοί της τέταρτης διάστασης", "Παν-γαλαξιακό τριήμερο πάσο", "Τα πλανητικά παμφάγα" κ.ά., τα οποία όμως δεν έχουν εκδοθεί γιατί ο Τράουτ τα πετάει από δω κι από κει, σε κάδους απορριμμάτων. Μια φορά που αποφάσισε να εκδώσει κάτι, απευθύνθηκε, από άγνοια, σε οίκο πορνογραφικού υλικού, με αποτέλεσμα μερικά διηγήματά του να δημοσιευτούν σε έντυπα με γυμνά κορίτσια. Στην πραγματικότητα, ο "Τράουτ" έχει γράψει μονάχα ένα διήγημα ερωτικού περιεχομένου. Ο Κίλγκορ Τράουτ έμεινε για λίγο καιρό σε μικρή πόλη της Μασαχουσέτης και σε μικρή πόλη της Ιντιάνα, αλλά πέρασε τη ζωή του περιφερόμενος. Είχε ένα γιο, τον Λίον, λιποτάκτη του Βιετνάμ, που σκοτώθηκε σε εργατικό ατύχημα στη Σουηδία. Μερικοί λένε πως ο Κερτ Βόνεγκατ εμπνεύστηκε τον Τράουτ από το συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας Θίοντορ Στέρτζον. Ο ίδιος ο Βόνεγκατ λέει: "Ο Κίλγκορ Τράουτ είναι ο μοναδικός μου ήρωας που διέθετε αρκετή φαντασία για να καταλάβει πως ήταν κατασκεύασμα ενός άλλου ανθρώπου...".

Τίτλοι στη βάση Βιβλιονέτ (2015) Αν αυτό δεν είναι ωραίο, τότε τι είναι;, Εκδόσεις Πατάκη (2010) Κυανοπώγων, Επιλογή / Θύραθεν (2008) Σφαγείο νούμερο πέντε, Κέδρος (2007) Η φωλιά της γάτας, Κέδρος (2006) Ένας άνθρωπος χωρίς πατρίδα, Εκδόσεις Πατάκη (2000) Χρονοσεισμός, Εκδόσεις Πατάκη (1991) Οι Σειρήνες του Τιτάνα, Μέδουσα (1990) Γκαλαπάγκος, Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη (1984) Μητέρα νύχτα, Γνώση Συμμετοχή σε συλλογικά έργα (2011) Η τέχνη της γραφής ΙΙ, Τόπος