Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ ΚΑΙ Ο ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ

80 χρόνια απ' το θάνατο Ε. Βενιζέλου- Ντοκουμέντα από την κηδεία, αλλά και η κριτική του "Ριζοσπάστη" την επομένη του θανάτου του

 

CANDIANEWS 19/03/2016

Παρίσι, Τετάρτη 18 Μαρτίου 1936, ώρα 10.30 το πρωί. Η καρδιά του Ελευθερίου Βενιζέλου σταματά να κτυπά. Και μαζί «λυγίζει» η καρδιά της Ελλάδας. Η είδηση του θανάτου του μεταδίδεται αμέσως στην Ελλάδα, με έκτακτες εκδόσεις των αθηναϊκών φύλλων. Η συγκίνηση φυσικά ήταν μεγάλη για τον άνθρωπο που επί σχεδόν πενήντα χρόνια πρωταγωνίστησε στην επαναστατική και πολιτική ζωή της Κρήτης και στη συνέχεια της Ελλάδας.
Η εποχή του θανάτου του Βενιζέλου είναι κρίσιμη για τη χώρα. Διχασμός και πάλι. Μια ακόμη κρίση. Και η δικτατορία Μεταξά προ των πυλών. Για τον κόσμο των φιλελευθέρων η απώλεια ήταν τεράστια, καθώς «έφευγε» ο ιδρυτής και φυσικός ηγέτης της παράταξης. Οι εχθροί του – όχι όλοι- τον σεβάστηκαν την ώρα που βρισκόταν νεκρός πλέον μπροστά τους. Ορισμένες από τις εφημερίδες του αντίπαλου Λαϊκού Κόμματος δημοσίευσαν κείμενα που ταίριαζαν στην περίσταση. Ορισμένες άλλες σχεδόν αποσιώπησαν το γεγονός.
Στον νεκρό Βενιζέλο άσκησε επίσης έντονη κριτική η αριστερά της εποχής, μέσω του «Ριζοσπάστη», γράφοντας: "Πέθανε ο Βενιζέλος ο μεγαλείτερος (sic) σύγχρονος πολιτικός της αστικοτσιφλικάδικης Ελλάδας"
Με αφορμή την επέτειο του θανάτου του, δημοσιεύουμε σήμερα μερικά ντοκουμέντα, αλλά και δυο κείμενα, στη συνέχεια:
-Τον επικήδειο του προσωπικού του φίλου, τότε δημάρχου Ηρακλείου, Μηνά Γεωργιάδη, τον οποίο εκτέλεσαν οι Γερμανοί.
-Το κριτικό κείμενο που έγραψε ο "Ριζοσπάστης" την επομένη του θανάτου. Ήταν η κριτική της αριστεράς, η οποία σημαδεύτηκε από τον Βενιζέλο με το "ιδιώνυμο", που άνοιξε τις πόρτες για τις διώξεις των κομμουνιστών και αριστερών Ελλήνων.
Οι φωτογραφίες 
Η φωτογραφία της σορού του Βενιζέλου υπάρχει στα αρχεία της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. Είναι η φωτογραφία που μεταδόθηκε από το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων λίγες ώρες μετά την είδηση του θανάτου του.


Η φωτογραφία από την περιφορά της σορού στους δρόμους των Χανίων, λίγες ημέρες αργότερα. Υπάρχει στα αρχεία του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης, απ’ όπου διαθέτουμε αντίγραφο.
Επίσης φωτογραφίες από τις εφημερίδες της εποχής, που δεν είναι βέβαια στην καλύτερη κατάσταση, αλλά έχουν ιστορική σημασία
Η σορός μεταφέρεται στον Μητροπολιτικό Ναό των Χανίων, με τη συνοδεία χιλιάδων ανθρώπων (“Πατρίς”, 29 Μαρτίου 1936)
Το φέρετρο στην προκυμαία των Χανίων, συνοδευόμενο από τη σύζυγό του, Ελενα Βενιζέλου και τα παιδιά του Σοφοκλή και Κυριάκο (“Πατρίς”, 29 Μαρτίου 1936)

Βρακοφόροι τιμητική φρουρά στο Ακρωτήρι (“Πατρίς”, 30 Μαρτίου 1936)

Στο Ακρωτήρι, στο σημείο που τάφηκε ο Βενιζέλος. Ο ένας Κρητικός κρατά τη σημαία των κρητικών επαναστάσεων και ο άλλος αναφωνεί “Ο Ελευθέριος Βενιζέλος απέθανε”, όπως ανέφερε η λεζάντα της φωτογραφίας (“Πατρίς”, 29 Μαρτίου 1936)
Ο επικήδειος του προσωπικού του φίλου και δημάρχου Ηρακλείου, Μηνά Γεωργιάδη

Ο ηρωικός δήμαρχος Ηρακλείου, Μηνάς Γεωργιάδης, σε φωτογραφία με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, από το αρχείο του ανιψιού του, Μηνά Γεωργιάδη. Ήταν από τους πρώτους που εκτέλεσαν οι Γερμανοί, στις 3 Ιουνίου 1942

Δημοσιεύουμε επίσης μια ιστορική ομιλία που εκφώνησε την επομένη του θανάτου του στον Ιερό Ναό του Αγίου Μηνά, στο Ηράκλειο, ο τότε δήμαρχος της πόλης Μηνάς  Γεωργιάδης, που εκτελέστηκε αργότερα από τους Γερμανούς. Οι δύο τους διατηρούσαν στενή φιλία, ενώ ο Μ. Γεωργιάδης ήταν από τους ένθερμους βενιζελικούς.
Η ομιλία του δημάρχου έγινε στη διάρκεια τελετής που οργάνωσε ο δήμος, πριν καν το νεκρό σώμα του εθνάρχη μεταφερθεί στην Κρήτη για την ταφή. «Σκληρά η τύχη της Ελλάδος. Και ο Βενιζέλος απέθανε. Ο Βενιζέλος μας απέθανεν…», έλεγε με οδύνη ο άνθρωπος που μερικά χρόνια αργότερα θα στεκόταν μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα των Γερμανών, και θα έδινε τη ζωή του για την ελευθερία της πατρίδας.

Η επιμνημόσυνη ομιλία του Μηνά Γεωργιάδη, υπάρχει στη συλλογή Μουρέλλου, στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης.
“Ποία αντίθεσις.
Παιάνες και θούρια εμβατήρια απαιανίζοντο άλλοτε, και χαρμόσυνα μας εκάλουν οι κώδωνες των Εκκλησιών όπου χαρούμενοι και υπερήφανοι προσηρχόμεθα δια να πανηγυρίσομεν Νίκας και να δοξολογήσομεν τον Ύψιστον δια τα μεγαλουργήματα του εκλιπόντος Μεγάλου Εθνάρχου.
Πένθιμα εμβατήρια παιανίζονται σήμερον και πενθίμως μας καλούν οι κώδωνες των Εκκλησιών και συντετριμμένοι προσερχόμεθα δια να παραστώμεν εις μνημόσυνον του Μεγάλου Μας Δημιουργού.
Σκληρόν και απαίσιον άγγελμα μετεδόθη τηλεγραφικώς.
Ο Βενιζέλος μας απέθανεν.
Η αγάπη των φίλων του, τα συμφέροντα του Έθνους αι ευχαί των Ελλήνων άτινα τόσας φοράς εθωράκησαν τον Μεγάλον Έλληνα, δεν ηδυνήθησαν να θωρακίσουν τούτον από την σκληρόν ειμαρμένην.
Και ο Βενιζέλος απέθανεν.
Απέθανεν χωρίς να επανίδη την αγαπητήν του Κρήτην που τόσον ετίμησε χωρίς να επανίδη την αγαπημένην του Ελλάδα, δια την οποίαν τόσον εκοπίασε και την οποίαν τόσον εδόξασε.
Απέθανεν τώρα που εστρέφοντο και πάλιν προς αυτόν οι ελπίδες του Έθνους, σήμερον που ανεμένετο και πάλιν να αναλάβη το πηδάλιον του Κράτους, δια να οδηγήση τούτο εις νέας δόξας και νέους θριάμβους, σήμερον που ανεμέναμεν και πάλιν ημείς οι φίλοι του να τον ίδωμεν μεταξύ μας, δια να τον περιθάλψωμεν εις την αγάπην και αφοσίωσίν μας, αλλά και δια να θερμανθώμεν από την ζωογόνον Πνοήν Του και να φωτισθώμεν από την Μεγάλην και φωτοβόλον του Διάνοιαν.
Σκληρά η τύχη της Ελλάδος.
Ο Βενιζέλος απέθανεν και οι κώδωνες των Εκκλησιών κρούοντες πενθίμως μας καλούν να καταθέσωμεν προ της ιεράς μνήμης του τον στέφανον της αιωνίας ευγνωμοσύνης και της αναλλοιώτου αγάπης μας.
Να ιστορήσωμεν το Μέγα Έργον Του.
Να θρηνήσωμεν την Μεγάλην Εθνικήν απώλειαν.
Να κλαύσωμεν τον Αρχηγό Μας.
Αλλά πως είναι δυνατόν να μας αφίση η συγκίνησις να εξιστορήσωμεν το απέραντον Εθνικόν Του Έργον; Πώς είναι δυνατόν να συγκρατηθώμεν δια να σκιαγραφήσωμεν το Μέγιστον Κοινωνικόν Του Έργον;
Που πρώτον και που ύστερον να στραφώμεν δια την Εθνικήν δράσιν του Μεγάλη μας Αρχηγού;
Εις τας Κρητικάς Επαναστάσεις;
Εις τους Βαλκανικούς Πολέμους;
Εις τους Μικρασιατικούς Πολέμους;
Εις τον Ευρωπαϊκόν Πόλεμον;
Εις τας Διακυβερνήσεις της Χώρας;
Εις τας Διεθνείς Διασκέψεις;
Κάθε ημέρα του Ελευθερίου Βενιζέλου ήτο και εις Εθνικός Σταθμός και κάθε Του εκδήλωσις ήτο και μία Εθνική Πράξις.
Που πρώτον και που ύστερον να στραφώμεν δια να ιστορήσωμεν την κοινωνικήν Του δράσιν;
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος υπήρξεν δια την Ελλάδα ο θεμελιωτής των λαϊκών Ελευθεριών, ο εκκριζωτής των προνομιούχων κοινωνικών διακρίσεων, ο εισηγητής των εργατικών αντιλήψεων ο υποστηρικτής της ατομικής και ουχί της κληρονομικής αξίας: υπήρξεν ο Μέγας άνθρωπος.
Αλλ’ ας αφήσωμεν την ιστορίαν να ομιλήση επί του Έργου του.
Και ας θρηνήσωμεν την Μεγάλην Εθνικήν Απώλειαν.
Να θρηνήσωμεν:
Αλλά πού θρήνοι δια να θρηνήσουν τον Μεγάλο Έλληνα ο οποίος ενεψύχωσεν εις Εθνικόν Ενθουσιασμόν τους απογοητευμένους Έλληνας!
Πού λέξεις δια να ζωγραφίσωμεν την οδύνην μας δι’ εκείνον ο οποίος ανεστήλωσε το Εθνικόν γόητρον!
Ποία εκδήλωσις δύναται να αποδώση, το πένθος μας δι’ εκείνον ο οποίος μετέβαλε την προηγουμένως επαίτιδα Ελλάδα εις Κράτος Σεβαστόν εις τους φίλους Του και υπολογίσιμον εις τους αντιπάλους Του;
Ο οποίος ωνειρεύθη την συμπλήρωσιν των Εθνικών ιδεωδών, προς την οποίαν τόσον επλησίασε και από την οποίαν σκληρά, του Έθνους Τύχη μας απομάκρυνεν.
Πού θρήνοι δια να θρηνήσωμεν την Μεγάλην Εθνικήν Απώλειαν, υπό τας σημερινάς μάλιστα συνθήκας της Διεθνούς παραζάλης, οπότε και πάλιν το Έθνος απέβλεπε μετά πεποιθήσεως εις την Φωτεινήν διάνοιαν του εκλιπόντος Μεγάλου δια να οδηγή και πάλιν εις την οδόν Εθνικού Μεγαλείου:
Να κλαύσωμεν τον Αρχηγόν μας αλλά ποία δάκρυα, ποία εκδήλωσις λύσης, ποία πένθιμος φωνή δύναται να αποδώση την ψυχικήν συντριβήν μας, τον πόνον της καρδίας μας, την μεγάλην μας οδύνην, την πλήρη απογοήτευσίν μας.
Και πως θα Τον κλαύσωμεν;
Ως Κρήτα; Ως Μεγάλον Έλληνα; Ως Μεγάλον Αναμορφωτήν; Ως Μεγάλον Δημιουργόν; Ως Μεγάλον Εθνάρχην; Ως Μεγάλον Αγωνιστήν; Ως Μεγάλον Πατριώτην; Ως Μεγάλον Πολιτικόν; ως Μεγάλον Αλτρουϊστήν, ως Μεγάλον Ιδεολόγον, ως Μεγάλον Ελευθερωτήν; ως Μεγάλον προστάτην των πτωχών και των εργαζομένων; ως Μεγάλον Ρυθμιστήν των συγχρόνων κοινωνικών αντιλήψεων;
Ο Βενιζέλος απέθανεν.
Και μετ’ αυτού εξέλισεν το μέγα του Έθνους στήριγμα .
Αι ελπίδες μας μετεβλήθησαν εις απογοήτευσιν τα υπ’ αυτού στηριζόμενα όνειρα των Ελλήνων μετεβλήθησαν εις δάκρυα και η αφοσίωσις μας προς Αυτόν μετεβλήθη εις σεβασμόν προς την ιεράν Μνήμην Του.
Ποία αντίθεσις. Είμεθα έτοιμοι να μεταβώμεν εις Χανιά χαρμοσύνως δια να υποδεχθώμεν ενθουσιώντες τον Αρχηγόν μας, να τον αισθανθώμεν κοντά μας, να ζωογονηθώμεν από την φυσικήν Αισιοδοξίαν Του.
Άλλως έδοξεν τη μοίρα.
Σήμερον ετοιμαζόμεθα να μεταβώμεν εις Χανιά πενθίμως δια να κλαύσωμεν προ της Ιεράς Σορού Του, δια να δώσωμεν τον τελευταίον ασπασμόν εις το σεπτόν σκήνος του Ζωοδόχου Αρχηγού μας.
Η γη η οποία τον εγέννησε, η γη η οποία τον εγαλούχησε, και εκ της οποίας απεστάλη Απόστολος προς όλας τας Διευθύνσεις του Κόσμου, δια να κηρύξη τα Ελληνικά Δίκαια, ετοιμάζεται και πάλιν να δεχθή το Μεγάλον Τέκνον Της, ο Τάφος του οποίου θ’ αποτελέση το Φωτοβόλον Άστρον δι’ ολόκληρον την Νήσον μας, δι’ ολόκληρον την Ελλάδα, προ τούτου θα πάλλη επί αιώνας η Ελληνική Τυχη και ούτος θ’ αποτελή πάντοτε τον όρκον παντός Κρητός, παντός Έλληνος.
Ο Βενιζέλος απέθανεν:
Και η Κρητική Γη ετοιμάζεται να δεχθή δια παντός πλέον εις τας αγκάλας της το Μεγάλον Τέκνον Της.
Το Ελληνικόν Πάνθεον ανθοστόλιστον υποδέχεται τον αποθανόντα Μεγάλον και οι λοιποί εκλιπόντες μεγάλοι Έλληνες προσφέρουν στέφανον Δάφνης εις τον νέον Σύντροφόν Των.
Ας προσέλθωμεν ημείς ευλαβώς προ της σεπτής Μνήμης Του, να καταθέσωμεν Κότινον Δάφνης και να ραντίσωμεν με δάκρυα αφοσιώσεως και λατρείας την εικόνα του απελθόντος.
Ο Βενιζέλος απέθανεν.
Αλλά και αν απέθανεν η ανάμνησίς του θα μείνη αναλλοίωτος εις τας συνειδήσεις μας δια να μας καθοδηγή.
Το Κοινωνικόν Του Έργον θα παραμένη πάντοτε υπόδειγμα κοινωνικής εξελίξεως και το Εθνικόν Του έργον θ’ αποτελέση τον υπογραμμόν των εθνικών κατευθύνσεων.
Ο Βενιζέλος απέθανεν.
Η εικών Του όμως θα παραμείνη εσαεί εις τας καρδίας μας, πλαισιωμένη από την αιωνίαν αγάπην μας και φωτιζομένη από την δάδα της ευγνωμοσύνης μας.
Στώμεν Ευλαβώς επί δίλεπτον σιωπηλοί, εις εκδήλωσιν του πένθους μας. Εθνική Στιγμή. Ώρα 10.30 πρωϊνή 18ης Μαρτίου 1936. Ο Βενιζέλος μας απέθανεν.
Αιωνία του η Μνήμη”.
Η κριτική του "Ριζοσπάστη" την επομένη της κηδείας
"Ποιος ήτανε
Πέθανε ο Βενιζέλος ο μεγαλείτερος σύγχρονος πολιτικός της αστικοτσιφλικάδικης Ελλάδας. Και ο θάνατός του δεν μπορεί παρά νάχει συνέπειες σοβαρές πάνω στην εξέλιξη της εσωτερικής μας κατάστασης, μια και θα προκαλέσει, αργά είτε γρήγορα, μεγάλες ανακατατάξεις, τόσο μέσα στο κόμμα του των Φιλελευθέρων, όσο και γενικώτερα μέσα στο αστικοφτσιφλικάδικο στρατόπεδο.
Τόσο λοιπόν απ’ την πλευρά αυτή, όσο και απ΄την πλευρά των συμπερασμάτων, που θα πρέπει να βγάλουν οι εργαζόμενοι απ’ τη ζωή του αστού αυτού πολιτικού, που τόσες μάζες συγκίνησε και παράσυρε, και τόσο πολύ επίδρασε πάνω στη ζωή και στην κατάσταση του εργαζόμενου Λαού και του τόπου, ενδιαφερόμαστε άμεσα για τη ζωή και το έργο του πρώην “επαναστάτη” και κατοπινά μεγαλοπλουτοκράτη πολιτικού.
Δεν χωρά καμμιά αμφιβολία ότι ο Βενιζέλος ξεπερνά και σκιάζει, σ’ όλο το διάστημα της πολιτικής σταδιοδρομίας του, όλους τους άλλους πολιτικούς αντιπάλους του. Ξεκίνησε απ’ την Κρήτη σαν “επαναστάτης” ενάντια στον ζυγό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και παρουσιάστηκε σαν πρωταγωνιστής στην πολιτικήν σκηνή της Ελλάδας σε μια στιγμή, που η αστικοτσιφλικάδικη φαυλοκρατία είχε μαζέψει τόσες συμφορές και καταστροφές, ώστε ο Λαός ξεσηκωνότανε ζητώντας να την σαρώσει και ν’ ανοίξει καινούργιους δρόμους για ένα καλλίτερο μέλλον.
Ολο το “μεγαλείο” και οι ικανότητες του Βενιζέλου, βρίσκονται στο ότι μπόρεσε να συλλάβει και να εκφράσει τις ανάγκες της εποχής του, του 1909.
Και όλη του η μικρότητα βγαίνει απ’ το γεγονός ότι τις ξεχωριστές αυτές ικανότητές του ποτέ δεν τις έβαλε στην εξυπηρέτηση των πραγματικών συμφερόντων και αναγκών του Λαού, μα τις πρόσφερε πάντα στη διάθεση των εχθρών και εκμεταλλευτών, των τσιφλικάδων και των κεφαλαιοκρατών, ντόπιων και ξένων.
Αν θελήσουμε να νοιώσουμε και να χαρακτηρίσουμε σωστά την προσωπικότητα του Βενιζέλου, πρέπει να την δούμε μέσα σ’ αυτήν την αντίθεση.
Εχουμε έτσι το Βενιζέλο με εξαιρετικά πραγματικά προσόντα, που θα μπορούσαν να επιτρέψουν στον κάτοχό τους να μεγαλουργήσει. Και απ’ την άλλη μεριά βλέπουμε το Βενιζέλο να αφοσιώνεται ολοκληρωτικά σε μια ολότελα αντιλαϊκή υπόθεση, την αστικοτσιφλικάδικη υπόθεση, που έχοντας για βασικό περιεχόμενό της τον λαϊκό αφανισμό, έκαμνε αδύνατη, απόκλειε απόλυτα κάθε πραγματική μεγαλουργία.
Ετσι μπορούμε να καταλάβουμε γιατί ο Βενιζέλος, ο μεγαλείτερος σύγχρονος Ελληνας πολιτικός, απότυχε τόσο οιχτρά, τόσο αναντίρρητα.
Στο πρόσωπο του Βενιζέλου, για 25 ολόκληρα χρόνια, βλέπουμε να συγκεντρώνεται απ’ τη μια μεριά το μίσος και απ’ την άλλη η αγάπη του Ελληνικού Λαού.
Ξεκινώντας ο Βενιζέλος στα τέλη ακριβώς του 1909 για την καινούργια του πολιτική σταδιοδρομία, είχε κιόλας δημιουργημένο ένα πολιτικό κεφάλαιο, που για κορώνα είχε την επανάσταση του Θέρισου, που αυτός οργάνωσε και κήρυξε. Στην Ελλάδα ήρθε σαν “επαναστάτης” φερμένος απ’ τους “επαναστάτες” στρατιωτικούς του Γουδί.
Το μεγάλο μυστικό της επιτυχίας του Βενιζέλου, βρίσκεται στο ότι αυτός πήγε να δώσει “σάρκα και οστά” στην μεγάλη ουτοπία της “Μεγάλης Ιδέας”, που, δεκάδες χρόνια, η αστικοτσιφλικάδικη φαυλοκρατία την πρόσφερε σα μοναδική πνευματική τροφή στον Ελληνικό Λαό, για να του κρύβει την άθλια κατάντια του, που ολοένα χειροτέρευε και για να τον ξεγελά ότι με την πραγματοποίηση της “Μεγάλης Ιδέας” θα σωθεί ολοκληρωτικά. Ετσι κατάφερνε και τον συγκρατούσε για ένα μεγάλο διάστημα απ’ το εσωτερικό επαναστατικό ξεσήκωμα.
Και όταν στα 1908-09 τα πράγματα έφταναν στο απροχώρητο και ο Λαός μαζί με τις προοδευτικές δυνάμεις του στρατού ξεσηκωνότανε για ένα δημοκρατικό ξεκαθάρισμα της αστικοτσιφλικάδικης φαυλοκρατίας, ο Βενιζέλος παρουσιάστηκε όχι σαν βοηθός και ενισχυτής του Λαού, μα σαν στήριγμα της μοναρχίας και της φαυλοκρατίας, που πήγε να τις σώσει πραγματοποιώντας ωρισμένες μεταρρυθμίσεις, που δεν απόβλεπαν παρά στο να καθησυχάσουν και ξεγελάσουν τον ξεσηκωμένο Λαό.
Αυτή και καμμιά άλλη, είνε η κοινωνική αποστολή και ο κοινωνικός ρόλος του “μεταρρυθμιστικού έργου” του Βενιζέλου στην περίοδο του 1910-1914. Και για απόδειξη μπορούμε να φέρουμε δυο παραδείγματα απ’ τα πολλά άλλα. Το γεγονός ότι στις εκλογές του 1910 ο Βενιζέλος αντιτάχτηκε αποφασιστικά στο να δοθούν συνταχτικά δικαιώματα στην καινούργια Βουλή και επέμενε και πέτυχε νάχει μόνον αναθεωρητικά. Και το δεύτερο γεγονός, ότι ο Βενιζέλος στο βασικό εσωτερικό κοινωνικό πρόβλημα της Ελλάδας του 1910, στο ζήτημα της αγροτικής μεταρρύθμισης πήρε αντιδραστική θέση, παρά το ότι ακριβώς τότε η αγροτιά της Θεσσαλίας με το ξεσήκωμα και το ολοκαύτωμά της του Κιλελέρ, τονισε με το αίμα της την απόλυτη επικαιρότητα πούχε το ζήτημα αυτό.
Καβάλλα ο Βενιζέλος στο άτι της “Μεγάλης Ιδέας” έμπλεξε την Ελλάδα σε αλυσσίδα ολόκληρη καταστροφικών τυχοδιωχτικών εσωτερικών και πολεμικών περιπετειών, που τους σπουδαιότερούς της κρίκους μπορούμε ν’ αναφέρουμε εδώ: Βαλκανικοί πόλεμοι, γεγονότα 1916 και αποβίβαση σενεγαλέζων στην Αθήνα, αποκλεισμός του 1917 και κυβέρνηση Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη, πόλεμος, Ουκρανική εκστρατεία και μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή, προσφυγική τραγωδία, αγνωριστοποίηση 1928-1933 και οικονομική καταστροφή, κίνημα 6 Μάρτη 1933, κίνημα 1 Μάρτη 1935, προδοσία του δημοκρατικού αγώνα και το ξεψύχημά του με το ολόκαρδό του “Ζήτω ο Βασιλεύς”!, που αποτελεί και την πολιτική του διαθήκη.
Και μονάχα η απαρρίθμηση των γεγονότων αυτών δείχνει ότι ο Βενιζέλος στάθηκε αναμφισβήτητα το κύριο και μεγαλείτερο πολιτικό πρόσωπο στην αστικοτσιφλικάδικη πολιτική σκηνή στα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια.
Μα τα γεγονότα αυτά δείχνουν και κάτι άλλο, ακόμα πιο ενδιαφέρον και διδαχτικό για τον Ελληνικό Λαό: ότι η πολιτική του Βενιζέλου στάθηκε μια πέρα για πέρα αντιλαϊκή πλουτοκρατική, εθνικιστική, πολιτική, που για αποτέλεσμα είχε τεράστιες θυσίες, καταστροφές και ερείπια για τις εργαζόμενες μάζες, πιο πολλά δισεκατομμύρια για τους εκμεταλλευτές του Λαού, μεγαλείτερο ξεπούλημα της χώρας στους ξένους, χτύπημα του απελευθερωτικού κινήματος των εργαζομένων της Ελλάδας.
Ο Βενιζέλος σαν πολιτικός είχε αναμφισβήτητα πολλές και εξαιρετικές ικανότητες. Μα τις ικανότητές του αυτές τις χρησιμοποίησε προς όφελος των εκμεταλλευτών των φτωχών, ενάντια στο Λαό. Γι’ αυτό και σε τελευταία ανάλυση στάθηκε Ο ΜΕΓΑΛΕΙΤΕΡΟΣ ΤΟΥ ΕΧΘΡΟΣ. Εχθρός του Λαού, παράσυρε την Ελλάδα σε καταστροφικό δρόμο, συσσώρευσε ατέλειωτα ερείπια, χάρισε τη χαρά μόνο στους πλουτοκράτες. Ποτέ ένας εχθρός του Λαού δεν μπορεί στην ιστορία να περάσει για Μεγάλος. Παρ’ όλο το μεγαλείο του που του ψέλνει η τάξη του, ο Βενιζέλος θα μείνει ένας μικρός πολιτικός. Η ιστορία κρίνει απ’ τα έργα.
Ο θάνατος του Βενιζέλου θάχει σοβαρή επίδραση στο ξετύλιγμα της εσωτερικής μας κατάστασης. Το σπουδαιότερο γεγονός θάνε η απαλλαγή μεγάλων μαζών απ’ τον προσωπικό γαλβανισμό του που τις παράσερνε μέχρι και τελευταία ακόμα, σε αντιδραστικό μονοπάτι.
Δε χωρά καμμιά αμφιβολία ότι στη βάση και στους κόλπους των Φιλελευθέρων θα δυναμώσουν οι δημοκρατικές ζυμώσεις. Πολλές δυνάμεις θα γλυτώσουν απ’ το αντιδραστικό λίμνασμα, που τις κρατούσε η προσωπική επίδραση του Βενιζέλου.
Ο δημοκρατικός αντιφασιστικός λαικός αγώνας χάνει τον πιο σοβαρό αντίπαλο και εχθρό του. Ας ξεδιπλώσουμε πιο πλατειά τη σημαία της πάλης για το Παλλαϊκό Μέτωπο. Ας κερδίσουμε καινούργιες εκατοντάδες χιλιάδες εργαζομένων στις γραμμές του.
Θάνε η μεγαλείτερη ανταπόδοση και η καλλίτερη λαϊκή απάντηση στο αντιδραστικό επιθανάτιο προσκλητήριο και στο όλο αντιλαϊκό έργο του μεγαλείτερου πλουτοκράτη πολιτικού που ξεψύχησε χτες".
(Ριζοσπάστης 19 Μαρτίου 1936)