Oι ελίτ και ο φόβος των μαζών

 

Άρθρο του Martin Wolf και επιστολές των Andrew Cichocki και Michael Williams (εδώ με περικοπές) που δημοσιεύθηκαν στους «Financial Times» στις 27.1.2016, στις 29.1.2016 και στις 2.2.2016

1. Οι χαμένοι εξεγείρονται εναντίον των ελίτ
του Μάρτιν Γουλφ 

Βέρνερ Τύμπκε, «Εργατική τάξη και ιντελιγκέντσια», 1972-1973

Και οι χαμένοι ψηφίζουν. Αυτό σημαίνει δημοκρατία — και σωστά. Εάν αισθάνονται αρκετά εξαπατημένοι και ταπεινωμένοι, θα ψηφίσουν τον Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ, τη Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία, τον Νίγκελ Φάρατζ στο Ηνωμένο Βασίλειο. Υπάρχουν εκείνοι, ιδιαίτερα η ντόπια εργατική τάξη, οι οποίοι γοητεύονται από το τραγούδι των σειρήνων των πολιτικών που συνδυάζουν τον πρωτογονισμό της σκληρής Δεξιάς, τον κρατισμό της σκληρής Αριστεράς και τον αυταρχισμό αμφότερων. Πάνω απ’ όλα, απορρίπτουν τις ελίτ που κυριαρχούν στην οικονομική και πολιτιστική ζωή των χωρών τους, όπως αυτές που μαζεύτηκαν πριν λίγες βδομάδες στο Νταβός για το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ. Οι πιθανές συνέπειες είναι τρομακτικές. Οι ελίτ πρέπει να επεξεργαστούν έξυπνες απαντήσεις. Ίσως να είναι ήδη πολύ αργά.

Οι ελίτ έχουν σταματήσει να ασχολούνται με ανησυχίες που αφορούν εσωτερικά ζητήματα, σχηματίζοντας μια παγκόσμια υπερ-ελίτ. Δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς γιατί οι απλοί άνθρωποι, κυρίως οι γηγενείς άνδρες, αισθάνονται αποξενωμένοι. Είναι χαμένοι, τουλάχιστον συγκριτικά. Δεν μοιράζονται εξίσου τα κέρδη. Αισθάνονται ότι τους εκμεταλλεύτηκαν και τους καταχράστηκαν. Μετά την οικονομική κρίση και την αργή ανάκαμψη του βιοτικού επιπέδου, θεωρούν τις ελίτ ανίκανες και επιθετικές. Η έκπληξη δεν έγκειται στο ότι πολλοί είναι θυμωμένοι, αλλά το γεγονός ότι πολλοί δεν είναι.

Στις ΗΠΑ, η «νότια στρατηγική» του Ρίτσαρντ Νίξον, με στόχο την εξασφάλιση της υποστήριξης του Νότου, δημιούργησε πολιτικά αποτελέσματα. Αλλά η βασική στρατηγική της ελίτ του κόμματός του –η αξιοποίηση της οργής της μεσαίας τάξης (κυρίως των ανδρών) απέναντι σε φυλετικές, πολιτισμικές και έμφυλες αλλαγές– έχει αποφέρει πικρούς καρπούς. Η εστίαση στις φορολογικές ελαφρύνσεις και στην απορρύθμιση λένε πολύ λίγα στη μεγάλη πλειοψηφία της βάσης του κόμματος.

Ο κ. Τραμπ, διαμαρτύρονται οι Ρεπουμπλικάνοι ιδεολόγοι, δεν είναι ένας πραγματικός συντηρητικός. Πράγματι, είναι ένας λαϊκιστής. Όπως και οι υπόλοιποι επικρατέστεροι υποψήφιοι, προτείνει απραγματοποίητες φορολογικές περικοπές. Κυρίως, ο κ. Τραμπ τάσσεται υπέρ του προστατευτισμού στο εμπόριο και είναι εχθρικός στη μετανάστευση. Οι θέσεις αυτές απευθύνονται στους υποστηρικτές του, που καταλαβαίνουν ότι έχουν ένα πολύτιμο περιουσιακό στοιχείο: την ιθαγένειά τους. Δεν θέλουν να τη μοιραστούν με αμέτρητους ξενόφερτους. Το ίδιο ισχύει και για τους υποστηρικτές της κ. Λεπέν ή του κ. Φάρατζ.

Οι δυτικές χώρες είναι δημοκρατίες. Τα κράτη αυτά εξακολουθούν να παρέχουν τις νομικές και θεσμικές βάσεις της παγκόσμιας οικονομικής τάξης. Αν οι δυτικές ελίτ περιφρονήσουν τις ανησυχίες των πολλών, οι τελευταίοι θα αποσύρουν τη συναίνεση τους στα σχέδια των ελίτ. Στις ΗΠΑ, η δεξιά ελίτ, αφού έσπειρε ανέμους θερίζει θύελλες. Αλλά αυτό συνέβη μόνο και μόνο επειδή η αριστερή ελίτ έχει χάσει την υποστήριξη της γηγενούς μεσαίας τάξης.

Αν μη τι άλλο, δημοκρατία σημαίνει κυβέρνηση από όλους τους πολίτες. Εάν το δικαίωμα διαμονής και ακόμα περισσότερο αυτό της ιδιότητας του πολίτη δεν προστατεύονται, αυτή η επικίνδυνη δυσαρέσκεια θα μεγαλώσει. Πράγματι, έχει ήδη αυξηθεί σε πάρα πολλά μέρη.

***************************

2. Οι ελίτ ακούν τους λάθος ανθρώπους
του Άντριου Σιτσόκι

Όταν ο Φράνκλιν Ρούσβελτ υλοποιούσε τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις του Νew Deal, θεωρήθηκε προδότης από κάποιους της τάξης του, άλλοι όμως ήταν πιο λογικοί. Η Μεγάλη Ύφεση δημιουργούσε προϋποθέσεις λαϊκής υποστήριξης για κάποια μορφή κομμουνιστικής κυβέρνησης στις ΗΠΑ. Συνεπώς, η πιο ρεαλιστική ελίτ είδε την ανάγκη να σωθεί ο καπιταλισμός από τον εαυτό του. Ενώ η αύξηση των φόρων και η μείωση των κερδών ήταν ένα πικρό χάπι για πολλούς, σίγουρα το κατάπιαν πιο εύκολα παρά μια ύφεση χωρίς ορατό τέλος, ακολουθούμενης από κάποιου είδος Μπολσεβίκικης Επανάστασης στην αυλή τους.

Δεν υπονοώ ότι η Δύση βρίσκεται ήδη σε αυτό το στάδιο, αλλά νομίζω ότι, για το δικό τους μακροπρόθεσμο συμφέρον, οι ελίτ που ζουν σε γυάλα εδώ και πολλά χρόνια, πρέπει να δουν τον κόσμο με τα μάτια των τότε ομολόγων τους. Οι συμπατριώτες τους στην ταραχώδη δεκαετία του 1920 πίστευαν ο κόσμος έξω από την γυάλα τους δεν θα μπορούσε ποτέ να τους βλάψει και ότι το business as usual θα συνεχιζόταν για πάντα. Ποιος μέσα στο κοινωνικό τους κύκλο θα τους έλεγε κάτι διαφορετικό; Πόσοι άνθρωποι λένε σε σας κάτι διαφορετικό;

 **********************

3. Οι ελίτ έχουν χάσει τον υγιή φόβο τους για τις μάζες
του Μάικλ Γουίλιαμς

Ο Martin Wolf και ο Andrew Cichocki παραβλέπουν το βασικό: η παγκόσμια ελίτ έχει απολέσει την υγιή αίσθηση του φόβου. Από την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης μέχρι την κατάρρευση του κομμουνισμού, αυτό που είχαν κοινό οι διαδοχικές γενιές των ελίτ ήταν η αίσθηση του φόβου για το τι θα μπορούσαν να κάνουν οι αδικημένοι μάζες. Στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα, ανησυχούσαν για μια νέα Γιακωβίνικη Τρομοκρατία, ενώ στη συνέχεια ανησυχούσαν για μια σοσιαλιστική επανάσταση, στα πρότυπα της Παρισινής Κομμούνας. Μια από τις αιτίες του Α΄ Παγκόσμιου Πόλεμου ήταν το αυξανόμενο αίσθημα εφησυχασμού μεταξύ των ευρωπαϊκών ελίτ. Μετά, είχαν λόγους να ανησυχούν με την ύπαρξη του διεθνούς κομμουνισμού, ο οποίος παρέμεινε ως μπαμπούλας μέχρι την δεκαετία του ’80.

Με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και την εξάπλωση του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού, οι σημερινές ελίτ έχουν χάσει την αίσθηση του φόβου που ενέπνεε στους προκατόχους τους έναν υγιή σεβασμό για τις μάζες. Τώρα μπορούν να τις περιφρονούν ως χαμένες, όπως η αριστοκρατία του Παλαιού Καθεστώτος της Γαλλίας περιφρονούσε τους αγρότες, οι οποίοι σύντομα θα έκαιγαν τα κάστρα τους. Σίγουρα, οι σημερινές ελίτ πρόκειται να μάθουν πώς να φοβούνται, πριν δούμε οποιαδήποτε αντιστροφή της τωρινής συγκέντρωσης πλούτου και εξουσίας.