Παιχνίδια με κείμενα ή ποιος είναι ο Κρητιώτης;
Φίλιππος Φιλίππου
Στο εξώφυλλο του βιβλίου που κυκλοφόρησε πριν από μερικούς μήνες με τίτλο Ο αριθμός που ήθελε όνομα, το όνομα του συγγραφέα είναι «Αγνή Ερωτοκρίτου», μα σε αυτό δεν υπάρχει το βιογραφικό της, πράγμα που συνηθίζεται τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας. Επομένως, αυτό μας βάζει σε υποψίες. Διότι, κατά τα φαινόμενα, ο συγγραφέας είναι άντρας και επειδή δεν θέλει να μπερδέψει το αναγνωστικό κοινό με υποθέσεις φιλολογικής τάξης παραλείπει να αναφερθεί στη ζωή και το έργο του. Ωστόσο, κάποιοι αναγνώστες θα συνδέσουν αυτομάτως την «Αγνή Ερωτοκρίτου» με την «Αρίστη Προυσσιώτη», συγγραφέα δύο βιβλίων, με σημαντικότερο Το θρόισμα των εκδοχών που εκδόθηκε το 2012, και με τον «Σταύρο Κρητιώτη», συγγραφέα μερικών βιβλίων, εκ των οποίων το σημαντικότερο είναι Το μηνολόγιο ενός απόντος που εκδόθηκε το 2005. Οι ομοιότητες μεταξύ των τριών βιβλίων είναι πάρα πολλές. Κατ’ αρχάς, εντοπίζονται στην παιγνιώδη διάθεση του συγγραφέα τους, ο οποίος έχει άριστες γνώσεις του ελληνικού λογοτεχνικού-δημοσιογραφικού χώρου και ταυτόχρονα διαθέτει εξαιρετικό λογοτεχνικό ταλέντο, το οποίο αν δεν το σπαταλούσε σε λογοτεχνικά παιγνίδια αμφίβολης αποτελεσματικότητας προς εντυπωσιασμό του κοινού, και μάλιστα μιας μικρής μειοψηφίας του, θα έδινε σπουδαία δείγματα γραφής που θα αποτελούσαν κέρδος για τα ελληνικά γράμματα. Αλλά ποιος ξέρει; Μπορεί να έχει γράψει κι άλλα βιβλία με το πραγματικό του όνομα ή με διαφορετικό ψευδώνυμο. Πάντως, ο μυστηριώδης «Σταύρος Κρητιώτης» γεννήθηκε στα Χανιά το 1960 και αυτό μάλλον αληθεύει. Αλλά και να μην αλήθευε, μας είναι αδιάφορο, αυτό που μετράει είναι το στιλ του και οι προθέσεις του.
Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου Το μηνολόγιο ενός απόντος διαβάζουμε πως ο Κρητιώτης είναι «διαπρεπής επιστήμονας και καθηγητής πανεπιστημίου». Ενδεχομένως να είναι πράγματι, αλλά Κρητιώτης είναι και ο ήρωας του μυθιστορήματος, ο οποίος μάλιστα γράφει το παράδοξο μυθιστόρημα Το μηνολόγιο ενός απόντος με θεματικό άξονα αλλά και μέθοδο γραφής την αντιγραφή ή αλλιώς τη λογοκλοπή. Το μυθιστόρημα διαβάζεται πολύ, γρήγορα κατατάσσεται στα ευπώλητα βιβλία, όμως υπό το βάρος μιας καταγγελίας για λογοκλοπή αποσύρεται από την κυκλοφορία. Η δημόσια κατακραυγή οδηγεί τον Κρητιώτη στην αυτοκτονία, ενώ υπάρχει η αίσθηση πως ο ίδιος έχει υποκινήσει τις κατηγορίες για λογοκλοπή. Κι ύστερα έρχονται δύο κρυπτογραφήματα που σφραγίζουν το μυστήριο, ενώ η τελική εκδοχή του μυθιστορήματος ανακαλύπτεται, όπως στα αστυνομικά μυθιστορήματα, μετά τον θάνατο του Κρητιώτη.
Η υπόθεση του μυθιστορήματος αρχίζει τον Ιανουάριο του 2003 με ένα κείμενο στην Καθημερινή, όπου γίνεται αναφορά στον Ιούλιο Βερν και στο μυθιστόρημά του Ταξίδι στον Αμαζόνιο, επίσης στον Έντγκαρ Άλαν Πόε και στον Άρθουρ Κόναν Ντόιλ. Και οι τρεις έχουν χρησιμοποιήσει ένα κρυπτογράφημα σε βιβλίο τους κι αυτό γοητεύει τον κειμενογράφο. Στη συνέχεια, έχουμε μια επιστολή-απάντηση στο ανωτέρω κείμενο και ακολουθούν δημοσιεύματα ελληνικών εφημερίδων (Βήμα, Ελευθεροτυπία) για ποικίλα θέματα, όπως η ανακάλυψη των μοριακών τρανζίστορ, έναν πλαστό πίνακα του Ματίς. Γενικά, το μυθιστόρημα διαπνέεται από το ζήτημα της λογοκλοπής, όπως έχει εμφανιστεί στη λογοτεχνία (και της μίμησης στην τέχνη γενικότερα), με παραθέσεις κειμένων, ρήσεων και φράσεων ελλήνων και ξένων διανοητών. Το βιβλίο τελειώνει με ένα Επίμετρο (του εκδότη, υποτίθεται) κι ένα Παράρτημα στο οποίο αναφέρονται όλοι οι συγγραφείς και τα κείμενά τους, τα οποία «έκλεψε» ή δανείστηκε ή χρησιμοποίησε ο συγγραφέας για το γράψιμο του δικού του. Το αποτέλεσμα είναι πολύ γοητευτικό, απολύτως απολαυστικό.
Στο βιβλίο της «Αρίστης Προυσσιώτη» δεν υπάρχει βιογραφικό. Το θρόισμα των εκδοχών με τον υπότιτλο «Αμφίγνωμες εξιστορήσεις» περιέχει ιστορίες που γοητεύουν και ταυτόχρονα μπερδεύουν τον αναγνώστη. Αν διαβάσεις όλες τις σελίδες, τις αριστερές, μα όχι τις δεξιές, προκύπτουν διαφορετικά ενδεχόμενα. Βασικά, διαβάζουμε την περίπτωση μιας συγγραφέως που τη λήστεψαν και της έκλεψαν το μυθιστόρημά της, το οποίο ανεβάστηκε στο διαδίκτυο ως έργο άλλου συγγραφέα. Καθαρή λογοκλοπή. Υπάρχουν και πίνακες ζωγραφικής με παραλλαγές ενός θέματος, π.χ. του Φρα Αντζέλικο, του Μαγκρίτ και άλλων, ποικίλες περιπτώσεις περιέργων κειμένων ή φράσεων ή γεγονότων. Π.χ. υπάρχει αναφορά στον Πλούταρχο και την εκδοχή του για το πλοίο του Θησέα, στον Κινέζο πρωθυπουργό Τσου Ελ Λάι και τη γνώμη για τον γαλλικό Μάη του 68, στην ήττα του Δημοκρατικού Στρατού και το σημερινό Μνημόνιο, στους Φαναριώτες, στο Κρυφό Σχολειό, στον Πάρη, την Ωραία Ελένη και την πολιορκία της Τροίας. Στο τέλος του βιβλίου υπάρχει Παράρτημα και Σημειώσεις.
Κι ερχόμαστε τώρα στο Ο αριθμός που ήθελε όνομα που επίσης είναι παιγνίδι, αλλά άλλου είδους, πιο δύσκολο, πιο αινιγματικό, μα και πιο προβληματικό, δηλαδή, ας μας επιτραπεί η λέξη, πιο βαρετό. Εδώ, η μυστηριώδης «Αγνή Ερωτοκρίτου» προσπαθεί να συγγράψει ένα μυθιστόρημα και να αποκτήσει υστεροφημία, παρόλο που ζει σε μια δυστοπία, όπου οι άνθρωποι δεν έχουν ονόματα αλλά μόνο εφήμερους αριθμούς ιδιοπροσωπίας. Σε αυτό, η συγγραφέας παίζει με τα τυπογραφικά στοιχεία που είναι γραμμένο το βιβλίο: κανονικά και έντονα. Αν ο αναγνώστης διαβάσει μόνο τα έντονα θα ξεδιπλωθεί μπροστά του το μυθιστόρημα που γράφει ανωνύμως η συγγραφέας με τίτλο «Αγνή Ερωτοκρίτου» και ταυτόχρονα να γίνει η θρυαλλίδα, διαβάζουμε, για τη δημιουργία μιας ουτοπικής κοινωνίας, μιας κοινωνίας χωρίς ονοματεπώνυμα.
Το «δυστοπικό περιμυθιστόρημα», όπως αποκαλεί το μυθιστόρημα η συγγραφέας του, διαιρείται σε κεφάλαια που τιτλοφορούνται με τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου, αλλά όχι στη σειρά τους. Δηλαδή αρχίζει με το α, πάει στο ω, μετά στο β κλπ, κλπ. Υπάρχει στο τέλος ένα Παράρτημα που περιλαμβάνει το μυθιστόρημα Αγνή Ερωτοκρίτου, όπου αφηγείται η συγγραφέας. Το βιβλίο κυριαρχείται από το Γιώργο Σεφέρη, εδώ κι εκεί δημοσιεύονται στίχοι του νομπελίστα μας και αποσπάσματα από τα πεζά του, ωστόσο, ένα πλήθος συγγραφέων, πεζογράφων και ποιητών, Ελλήνων και ξένων, περνάει από τις σελίδες του. Όλες οι πηγές αναφέρονται στο τέλος και ο αναγνώστης που θέλει να λύσει το μυστήριο των τριών αγνώστων ψευδώνυμων συγγραφέων παρατηρεί πως αρκετά ονόματα έχουν εμφανιστεί και στο Μηνολόγιο ενός απόντος, π.χ. ο Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης. Άρα η «Αγνή Ερωτοκρίτου», όπως και η «Αρίστη Προυσσιώτη», σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουμε, δεν μπορεί να είναι άλλος από τον «Σταύρο Κρητιώτη».
INFO:
Αγνή Ερωτοκρίτου
Ο αριθμός που ήθελε όνομα
Εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2014, σελ. 344, τιμή 19,17 ευρώ
Αν ο αναγνώστης διαβάσει τόσο τα κανονικά όσο και τα έντονα τυπογραφικά στοιχεία αυτού του βιβλίου, θα γνωρίσει τη ζωή μιας συγγραφέως του μέλλοντος μέσα από το περιμυθιστόρημά της, δηλαδή μέσα από την καταγραφή των προσπαθειών της να συγγράψει ένα μυθιστόρημα και να αποκτήσει υστεροφημία, παρόλο που ζει σε μια δυστοπία όπου οι άνθρωποι δεν έχουν ονόματα αλλά μόνο εφήμερους αριθμούς ιδιοπροσωπίας. Αν όμως ο αναγνώστης διαβάσει μόνο τα έντονα τυπογραφικά στοιχεία του κειμένου, θα ξεδιπλωθεί μπροστά του το μυθιστόρημα που γράφει αυτή η συγγραφέας του μέλλοντος. Θα παρακολουθήσει τότε τη ζωή μιας συγγραφέως των καιρών μας, που προσπαθεί να γράψει ανωνύμως ένα μυθιστόρημα με τίτλο "Αγνή Ερωτοκρίτου" και ταυτόχρονα να γίνει η θρυαλλίδα για τη δημιουργία μιας ουτοπικής κοινωνίας, μιας κοινωνίας δίχως ονοματεπώνυμα. Αυτά τα δυο πλεγμένα μυθιστορήματα στήνουν μαζί έναν βρόχο χρονικό αλλά και αφηγηματικό, έναν ουροβόρο όφι που θέτει το τέλος στην αρχή, δείχνοντας πως δεν υπάρχουν ποτέ απαντήσεις. Υπάρχουν μόνο επιλογές.
********************
Αρίστη Προυσσιώτη
Το θρόισμα των εκδοχών
Εκδόσεις Μελάνι, 2012, σελ. 168, τιμή 12 ευρώ
Στο εσωτερικό κάθε σκέψης και πράξης θροΐζουν πάντα άλλες εκδοχές της. Μήπως ήθελε η ωραία Ελένη να ξεφύγει και από τον Μενέλαο και από τον Πάρη; Τι θα 'χε γίνει αν είχε κερδίσει ο Δημοκρατικός Στρατός στον Εμφύλιο; Μήπως οι αμυνόμενοι είχαν σκοπίμως προκαλέσει των εχθρών την εισβολή; Τέτοιες αντιγεγονικές εκδοχές αναδύονται από του σπονδυλωτού αυτού βιβλίου τις ιστορίες, αν διαβαστούν δύο φορές.
Διάβασε πρώτα την αριστερή σελίδα.
Ύστερα να ζευχθεί κάθε αράδα με την απέναντί της.
Οπότε η αριστερή και η δεξιά σελίδα θα γίνουν μία.
Έτσι είναι στημένες οι ιστορίες οι δισέλιδες που κατοικούν σ' αυτό το βιβλίο. Αν διαβάσεις όλες τις σελίδες και όχι μόνο τις αριστερές σελίδες θα δεις μία εκδοχή. Μια εναλλακτική όμως ερμηνεία για την κάθε ιστορία ενεδρεύει πίσω απ' τις γραμμές.
Αν διαβάσεις όλες τις σελίδες τις αριστερές, μα όχι τις δεξιές, προκύπτουν άλλα ενδεχόμενα. Τα γεγονότα είν' αγχίστροφα. Συνειδητοποιείς πια ότι υπάρχει αναπόφευκτα η άλλη ανάγνωση και το άλλο ενδεχόμενο, όταν τις νύχτες βασιλεύουν παντού των εκδοχών θροΐσματα αθρόα που σπέρνοντας υπονοούμενα προφητεύουν πίσω από σειρές την πραγμάτωση κάπου και την έλευση άλλης αλήθειας. Όμως ίσως είναι ακόμη νωρίς. Προς το παρόν, η μία εκδοχή είναι αυτή που διαβάζεις και ίσως είναι αρκετή.
********************************
Σταύρος Κρητιώτης
Το μηνολόγιο ενός απόντος
Εκδόσεις Πόλις, 2005, σελ. 340, τιμή 16,31 ευρώ
Ο Σταύρος Κρητιώτης με το πρωτότυπο και διασκεδαστικό αυτό μυθιστόρημά του στήνει ένα γοητευτικό παιγνίδι με τους αναγνώστες του. Ο Κρητιώτης είναι ταυτοχρόνως ο συγγραφέας και ο πρωταγωνιστής του βιβλίου. Μάλιστα, ο συγγραφέας τραβάει το παιγνίδι του ως τα άκρα αφού σκοτώνει τον - εαυτό του και ήρωα του βιβλίου του, ενώ υποτίθεται ότι το βιβλίο κυκλοφορεί σε δεύτερη έκδοση μετά θάνατον -
Αυτά τα παιγνίδια είναι κλασικά μοτίβα του μεταμοντέρνου μυθιστορήματος. Αντικείμενο του βιβλίου είναι η ίδια η διαδικασία της γραφής, η οποία αποκαλύπτεται και σχολιάζεται μέσω της πλοκής, ενώ χτίζεται μια ισότιμη σχέση μεταξύ κειμένου και αναγνωστών.
Η υπόθεση :
Ο Σταύρος Κρητιώτης διαπρεπής καθηγητής πανεπιστημίου γράφει το μυθιστόρημα "Το μηνολόγιο ενός απόντος" που γρήγορα γίνεται μπεστ σέλερ χάρη στους αμέτρητους τρόπους αγραμμικής ανάγνωσής του. Κατηγορείται, όμως, για λογοκλοπή και αναγκάζεται να το αποσύρει από την κυκλοφορία. Η καταγγελία και η επικείμενη απόλυση του από το πανεπιστήμιο οδηγούν τον συγγραφέα στην αυτοκτονία.
Ωστόσο, τα αίτια του θανάτου του συσκοτίζονται από το ενδεχόμενο να υπήρξε ο ίδιος υποκινητής της εναντίον του κατηγορίας για λογοκλοπή. Δύο κρυπτογραφήματα σφραγίζουν το μυστήριο. Η τελική όμως εκδοχή του μυθιστορήματος, που ανακαλύπτεται μετά το θάνατό του Κρητιώτη, δίνει τη λύση των κρυπτογραφημάτων ανατρέποντας τα πάντα και οδηγώντας στη δεύτερη έκδοση.
Ο Κρητιώτης χρησιμοποιεί αυτούσια ή παραλλαγμένα κείμενα άλλων συγγραφέων. Η δημιουργική του επέμβαση περιορίζεται στην επιλογή και αξιοποίηση των παραθεμάτων του και στην πλοήγηση του αναγνώστη μέσα στο πέλαγος της διακειμενικότητας.
Πηγή βιβλιοσημειωμάτων; Βιβλιονέτ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου