Υπερβολική δόση αισθητικής τελειότητας

Πλανήτης ΓΗ

Φλωρεντία: «Υπερβολική δόση αισθητικής τελειότητας»

ΦΛΩΡΕΝΤΙΑ

Επιμέλεια: ΟΛΓΑ ΚΟΛΙΑΤΣΟΥ koliatsu@enet.gr

Υπερβολική δόση αισθητικής τελειότητας μπορεί να δημιουργήσει έντονες εκρήξεις στο ασυνείδητο και τότε οι αισθήσεις υποχωρούν. Τα συμπτώματα παρουσιάζονται όπου υπάρχει μεγάλη πυκνότητα έργων τέχνης. Και πού αλλού θα μπορούσε να παρατηρηθεί το φαινόμενο, παρά στη Φλωρεντία;

Τέχνη όπου κι αν κοιτάξει κανείς, Τέχνη όπου σταθεί κι όπου βρεθεί -ακόμη και σε περιβάλλον νοσοκομείου. Στο νοσηλευτικό ίδρυμα Σάντα Μαρία Νουόβα, ανάμεσα στη μητρόπολη και το μουσείο «Γκαλερία ντέι Ινοτσέντι» οι νωπογραφίες, τα μπούστα αγαλμάτων και οι Μαντόνες θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν ανέτως... εισιτήριο. Ο καθηγητής Αντρέα Κανέσκι, επικεφαλής της ψυχιατρικής πτέρυγας του Σάντα Μαρία, γίνεται πολύ σαφής όταν αναφέρεται στην πάθηση που στέλνει στα θεραπευτήρια, ιδίως το καλοκαίρι, πολλούς επισκέπτες της πολιτείας. «Πρόκειται για τη λεγόμενη "Φλωρεντινή Νόσο" ή "hyperculturamie"».

Και πώς να μην υπάρχουν τόσα κρούσματα; Η πόλη υπερηφανεύεται για 61 μουσεία, 215 παλάτσι, 167 εκκλησίες και μοναστήρια και τα περισσότερα έχουν να επιδείξουν έργα Τζιότο, Μποτιτσέλι, Φρα Αντζέλικο, Μιχαήλ Αγγέλου. Σύμφωνα με τον Ιταλό ψυχίατρο «το αντίκρισμα τόσης συγκεντρωμένης αρμονίας κι ομορφιάς προκαλεί στους επισκέπτες της Φλωρεντίας τέτοια αναστάτωση, ώστε εμφανίζουν ζάλη, πανικό και σύγχυση, αύξηση παλμών και λιποθυμικές τάσεις, σε σημείο ώστε να είναι απαραίτητη η νοσηλεία τους». «Πρόκειται για κατάσταση στρες με ψυχοσωματικά επακόλουθα, π.χ. σταδιακή απώλεια της αίσθησης χώρου και χρόνου. Σε ορισμένες περιπτώσεις έντονων συμπτωμάτων διαρκείας, χορηγούμε ελαφρά ψυχοφάρμακα -αν και συνήθως αρκεί μια ήρεμη συζήτηση με τους πάσχοντες στη μητρική τους γλώσσα, που λειτουργεί καθησυχαστικά».

Η παλιά του συνάδελφος και συνεργάτις, ψυχαναλύτρια Γκρατσιέλα Μαγκερίνι, περιέγραφε το 1989 για πρώτη φορά το «σύνδρομο Στεντάλ» -που πήρε την ονομασία του από τον Μαρί Ανρί Μπέιλ (Σταντάλ). Ο Γάλλος συγγραφέας βρέθηκε για πρώτη φορά το 1817 ως νεαρός μποέμ στην εκκλησία Σάντα Κρότσε μπροστά στους τάφους των Μακιαβέλι, Γαλιλαίου και Μιχαήλ Αγγέλου κι έγραψε: «Αισθάνθηκα μια έκσταση στην εγγύτητα τόσων Μεγάλων. Είχα φτάσει στο σημείο ενθουσιασμού, όπου συναντώνται ουράνια συναισθήματα -όπως τα προκαλεί η Τέχνη- με συναισθηματικό πάθος. Οταν έφυγα από τη Σάντα Κρότσε είχα καρδιοχτύπι και φοβόμουν ότι θα σωριαστώ». Η αίσθηση είναι λίγο - πολύ γνωστή σε όλους όσοι χωρίς ανάπαυση επισκέπτονται σε... ρυθμό υπαγόρευσης μουσεία κι εκκλησιές της πολιτείας. Οι επίπονοι ρυθμοί των περιηγήσεων επιδεινώνουν τη συναισθηματική ένταση κι όπως λέει χαρακτηριστικά η Γκρατσιέλα Μαγκερίνι: «Η Τέχνη κατορθώνει να μας κάνει να αισθανθούμε κάποια πράγματα που δεν έχουμε εκφράσει ποτέ και συχνά δεν τα γνωρίζουμε καν. Πρόκειται για φαινόμενο ιδιαίτερα έντονο στη Φλωρεντία λόγω της πυκνότητας των έργων Τέχνης».

Κάθε ταξίδι στην ιταλική πολιτεία προκαλεί ψυχικές καταστάσεις «εκτάκτου ανάγκης» στους απροετοίμαστους, αλλά και σ' εκείνους που δυσκολεύονται να εντάξουν στη ζωή τους έξαφνα τόση αρμονία. Μια υπερβολική δόση αισθητικής τελειότητας μπορεί να δημιουργήσει έντονες εκρήξεις στο ασυνείδητο κι όταν τα περιεχόμενά του ξεχειλίζουν, οι αισθήσεις υποχωρούν. Ιδιαίτερα ευάλωτοι αποδεικνύονται οι τουριστικοί επισκέπτες από τις ΗΠΑ και τις ζώνες βορείως των Αλπεων, οι γυναίκες χωρίς σύντροφο, οι μοναχικοί ταξιδιώτες. Εχει συμβεί, μάλιστα, επισκέπτες να υποστούν κρίση και ως προς τη σεξουαλική τους ταυτότητα, όπως περίπτωση Γερμανού επισκέπτη μπροστά στο «νεαρό Βάκχο» του Καραβάτζιο.

Ζάλη και τάση απώλειας των αισθήσεων είχε βιώσει κι ο Ζίγκμουντ Φρόιντ μετά την αναρρίχησή του στην Ακρόπολη και είχε συγγράψει πονήματα «για την "καταστροφική" δύναμη της Τέχνης» -κατ' αυτόν, στο ένδον μας μια εκκλησία γρήγορα μετατρέπεται στον πατέρα-κριτή, ενώπιον του οποίου το παιδί υφίσταται επίθεση ενοχών και καταρρέει. Ακόμη χειρότερα, εάν αυτό το «παιδί» βρίσκεται γύρω στα 40 (ηλικία όπου συχνά εκδηλώνονται κρίσεις) κι εάν η θερμοκρασία περιβάλλοντος αγγίζει τους 40 βαθμούς υπό σκιάν.

Στο τελευταίο της βιβλίο «Ερωτεύτηκα ένα άγαλμα» πέρα από το «σύνδρομο Σταντάλ» η Γκρατσιέλα Μαγκερίνι περιγράφει την επίδραση του «Δαβίδ» του Μ. Αγγέλου στην ψυχολογία των επισκεπτών της Φλωρεντίας. «Πρόκειται ίσως για το ωραιότερο γλυπτό που υπάρχει, που επιπλέον συνιστά θρησκευτικό και πολιτικό σύμβολο -την ελευθερία της φλωρεντινής δημοκρατίας. Διαπιστώσαμε ότι πολλοί επισκέπτες έχουν την εντύπωση πως στέκονται μπροστά σ' ένα ζωντανό έκθεμα. Μάλιστα ένας Γερμανός θεολόγος εκμυστηρεύτηκε πως η ομορφιά του συγκεκριμένου αγάλματος άνοιξε μέσα του παλιές πληγές κι αισθάνθηκε να πέφτει σ' έναν γκρεμό», λέει χαρακτηριστικά η Ιταλίδα ψυχολόγος.

Τι μπορεί να κάνει κάποιος όταν εμφανιστούν τα πρώτα συμπτώματα του «συνδρόμου»; Η συμβουλή των ειδικών είναι απλή: «ηρεμία, ανάπαυλα κι επαφή με συμπατριώτες». Τα τελευταία χρόνια, πολλοί επισκέπτες είναι ενήμεροι για το τι τους περιμένει -στα τουριστικά καταλύματα κυκλοφορούν σχετικά φυλλάδια, που πληροφορούν και προειδοποιούν σχετικά με το τι μπορεί να συμβεί όταν έρθει κανείς σε ελεύθερη κι ανέμελη επαφή με την Τέχνη...

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 07/03/2008