O Μύλος κι ο Σταυρός/ The Mill and the Cross: εκπληκτική σπουδή πάνω σε ένα αριστούργημα του Πρεσβύτερου Μπρίγκελ και στον θυελλώδη 16ο αιώνα στις Κάτω Χώρες

 

O Μύλος κι ο Σταυρός(Δύο κριτικά σημειώματα)

The Mill and the Cross

του Λεχ Μαγιέφσκι

Γιώργος Κρασσακόπουλος

 flix.gr 

 

3–4 λεπτά

---

Πολωνία, Σουηδία, 2010, Εγχρωμο

    Παραγωγή: Λεχ Μαγιέφσκι, Φρέντι Ολσον, Ντορότα Ροζκόφσκα
    Σκηνοθεσία: Λεχ Μαγιέφσκι
    Σενάριο: Λεχ Μαγιέφσκι, Μάικλ Φράνσις Γκίμπσον
    Φωτογραφία: Λεχ Μαγιέφσκι, Ανταμ Σικόρα
    Μουσική: Λεχ Μαγιέφκσι, Γιοζεφ Σκρτσεκ
    Πρωταγωνιστούν: Ρούτγκερ Χάουερ, Σαρλότ Ράμπλινγκ, Μάικλ Γιορκ
    Διάρκεια: 92 λεπτάΦλάνδρα, 1564.

 

 

 Ο Φλαμανδός ζωγράφος Πίτερ Μπρίγκελ ο Πρεσβύτερος,

Πίτερ Μπρίγκελ ο πρεσβύτερος (1525/30-1569)

ετοιμάζεται να δημιουργήσει τον νέο του πίνακα. Ο Πίτερ έχει ένα μεγάλο όραμα να υλοποιήσει. Έχει φανταστεί έναν πίνακα με 500 ανθρώπινες φιγούρες, που να πλαισιώνουν τη διαδρομή του Χριστού προς τον Γολγοθά. Όμως ο Μπρίγκελ δεν θέλει να κάνει έναν απλό θρησκευτικό πίνακα. Σκοπός του είναι να βάλει το κεντρικό θέμα, το μαρτύριο του Χριστού, χαμένο κάπου ανάμεσα στο πλήθος. Οι άλλοι φαίνονται απορροφημένοι από τα δικά τους προβλήματα και βάσανα. Και όχι άδικα. Ο Μπρίγκελ φτιάχνει τον πίνακα μέσα σε μια ταραχώδη εποχή, καθώς ο πόλεμος των θρησκειών βράζει στη Δυτική Ευρώπη, σκορπίζει μαρτυρικό θάνατο και πυροδοτεί τη μισαλλοδοξία, την έχθρα και τα μίση ανάμεσα στους λαούς. Η Φλάνδρα βρίσκεται υπό Ισπανική κατοχή. Ο αυστηρός βασιλιάς της Ισπανίας, Φίλιππος ο Β’, ένθερμος καθολικός, επιβάλλει τη θρησκεία του στις περιοχές που έχουν προσφάτως ασπαστεί τον προτεσταντισμό.

Φίλιππος Β΄ της Ισπανίας(1527-1598) - Βικιπαίδεια

Ο Μπρίγκελ βλέπει γύρω του απλούς ανθρώπους να αρπάζονται, να φυλακίζονται, να βασανίζονται και να θανατώνονται με φριχτό τρόπο, ως αιρετικοί.

Ο ζωγράφος λοιπόν ενσωματώνει τέτοιους ανθρώπους στα σκίτσα του, που δίνουν μορφή στους χαρακτήρες του πίνακά του και αποκαλύπτει το διπλό θρησκευτικό μαρτύριο: τα πάθη του Χριστού αλλά και τα πάθη των συνανθρώπων του, που υποφέρουν από έναν αμείλικτο κατακτητή. Δίπλα του βρίσκεται ο φίλος του και συλλέκτης έργων τέχνης, Γιόνγκελινγκ, ένας άνθρωπος με ανοιχτό πνεύμα, που βλέπει κι αυτός με βαθιά δυσαρέσκεια όσα συμβαίνουν στη χώρα του. Η τραγική μητέρα ενός νέου που εκτελέστηκε θα δώσει την έμπνευση για την απεικόνιση της Παρθένου Μαρίας. Ένας μυλωνάς, θα πάρει τη θέση του Θεού που τα πάντα θωρεί, καθώς ο μύλος του βρίσκεται πάνω σε έναν ψηλό βράχο, βλέποντας κάτω τα όσα άσχημα συμβαίνουν στην πεδιάδα. Και σιγά σιγά, ο πίνακας αρχίζει να σχηματίζεται και ο Μπρίγκελ να δημιουργεί ένα από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας τέχνης...

H εξιστόρηση της δημιουργίας ενός πίνακα, ακόμη κι όταν αυτός μοιάζει τόσο μεγαλειώδης όσο ο συγκεκριμένος του Μπρίγκελ, δεν ακούγεται ως το υλικό που θα μπορούσε να γεννήσει ένα συναρπαστικό σινεμά.

Κι όμως το φιλμ του Μαγιέφσκι κατορθώνει να μιλήσει τόσο για τον ίδιο τον πίνακα και τη σύνθεσή του, όσο και για τη διαδικασία της καλλιτεχνικής δημιουργίας, ή για την εποχή και τις συνθήκες της, χτίζοντας συχνά εικόνες που μοιάζουν απλά... ζωγραφιστές.

Γιατί ακόμη κι αν έχετε βυθιστεί πολλές φορές σε έναν πίνακα, σπάνια έχετε τη δυνατότητα να το κάνετε κυριολεκτικά, όπως μας επιτρέπει εδώ ο Μαγιέφσκι. Μέσα από ένα σχεδόν ποιητικό ζωντάνεμα των εικόνων, μέσα από εντυπωσιακά ταμπλό και ηθοποιούς που μοιάζουν να ζουν μέσα στις πινελιές του Μπρίγκελ, ο σκηνοθέτης κατορθώνει να μας φέρει σε ένα γόνιμο διάλογο με τον πίνακα και τη σημασία του. Αλλά και με το ίδιο το σινεμά.

*******************************

2. «Ο ΜΥΛΟΣ ΚΙ Ο ΣΤΑΥΡΟΣ»

 (αναδημοσίευση από την ΕΠΟΧΗ, 6/4/2014)

Σαν την αράχνη που υφαίνει τον ιστό της

 

Του Στράτου Κερσανίδη

Είναι κάποιες φορές που νιώθω πως οι λέξεις αδυνατούν να περιγράψουν μια εικόνα. Μοιάζουν πολύ φτωχές μπροστά στο μεγαλείο που έχει εισχωρήσει εντός σου, ώστε η μεταφορά του συναισθήματος να φαίνεται αδύνατη. Ίσως ένας άνθρωπος που καταγίνεται με τις λέξεις, ένας συγγραφέας ή ένας ποιητής να τα κατάφερνε, αλλά εγώ δεν είμαι τίποτε από αυτά. Οπότε σας ζητώ εκ των προτέρων να συγχωρήσετε την αδυναμία μου να σας μεταφέρω επακριβώς, τα όσα μπορεί να αισθανθεί ένας άνθρωπος μπροστά σε ένα αριστούργημα της τέχνης, όπως είναι η ταινία «Ο μύλος κι ο σταυρός» (Themilandthecross), του πολωνού σκηνοθέτη Λεχ Μαζέφσκι.

Ο 16^ος αιώνας είναι μια πολύ ταραγμένη εποχή. Η Ευρώπη σπαράσσεται από το θρησκευτικό μίσος. Ο βασιλιάς της Ισπανίας Φίλιππος ο Β΄ , φανατικός Καθολικός, θέλει να επιβάλει το καθολικισμό στις προτεσταντικές χώρες που έχει καταλάβει. Ανάμεσά τους είναι και η Φλάνδρα και εκεί ζει ο διάσημος ζωγράφος Πίτερ Μπρίγκελ ο πρεσβύτερος (1526 ή 1531-1569). Ο Μπρίγκελ στους πίνακές του απεικονίζει την εποχή του, αναπαράγοντας την καθημερινότητα χρησιμοποιώντας την αλληγορία και την ποιητική προσέγγιση.

Το 1564 ζωγράφισε τον πίνακα «Ο Χριστός φέρων το σταυρό». Αυτό που θέλησε να κάνει ο ζωγράφος ήταν να τοποθετήσει το μαρτύριο της Σταύρωσης, κάπου μέσα στον πίνακα, χαμένο μέσα σε ένα πλήθος ανθρώπων και καταστάσεων που να απεικονίζουν την ταραγμένη εποχή του. Κάπως έτσι τα πάθη του Χριστού  εντάσσονται μέσα στα πάθη των καθημερινών ανθρώπων, αφού ο πίνακας περιλαμβάνει 500 ανθρώπινες φιγούρες ενταγμένες μέσα σε γεγονότα, το κάθε ένα από τα οποία αποτελεί ένα ξεχωριστό θέμα. Και αντί του θεού ο οποίος κοιτάζει από ψηλά, ο Μπρίγκελ το τοποθετεί έναν μυλωνά, που βλέπει, τα όσα φρικτά συμβαίνουν, από το μύλο του που βρίσκεται σε ένα ψηλό βράχο.

Ο Λεχ Μαζέφσκι, γεννήθηκε το 1953 στην Πολωνία, έμαθε σινεμά στην περίφημη σχολή του Λοτζ και από το 1981 ζει στις ΗΠΑ. Εκτός από σκηνοθέτης του κινηματογράφου είναι σκηνοθέτης θεάτρου, ποιητής αλλά και ζωγράφος. Στην ταινία του όλες του αυτές οι ιδιότητες συμπυκνώνονται, αλληλοσυμπληρώνονται και καταλήγουν σε ένα τεραστίων διαστάσεων καλλιτεχνικό έργο. Ο Μαζέφσκι δεν κάνει μια ταινία, Δημιουργεί ένα εικαστικό ποίημα, έναν κινούμενο ζωγραφικό πίνακα, μια ιστορία που έχει παρελθόν εμπνευσμένος από μία απεικόνιση της στιγμής. Αναρωτιέμαι, μπορεί η στασιμότητα του χρόνου, όπως αυτός φυλακίζεται μέσα σε ένα πίνακα –ή μία φωτογραφία- να επεκταθεί στο χρόνο; Ο σκηνοθέτης λειτουργεί όπως ακριβώς ο ζωγράφος. Υφαίνει σαν την αράχνη το λεπτό της ιστό, ξεκινώντας από ένα σημείο. Αυτά τα λόγια λέει ο Μπρίγκελ στην ταινία,  οποίος στέκεται σε μία άκρη και ζωγραφίζει τα όσα βλέπει. Και ο ευφυής Μαζέφσκι, μετατρέπει σε κινούμενο ζωγραφικό πίνακα τα όσα δεν βλέπει ο ζωγράφος. Παίρνει τις φιγούρες του πίνακα, τις πηγαίνει λίγο πίσω στο χρόνο και μας αφηγείται ιστορίες που έχουν συμβεί οι οποίες καταλήγουν στον πίνακα. Κι αυτός είναι ο τρόπος που ο μεγάλος Φλαμανδός βρίσκει για να σχολιάσει την ταραγμένη του εποχή και την πολιτική κατάσταση. Την καθημερινή βία της εξουσίας αλλά και τη ζωή, η οποία συνεχίζεται αν και περισσεύουν ο πόνος και τα βάσανα.

Ο σκηνοθέτης επιχειρεί να αποκωδικοποιήσει τα κρυμμένα μηνύματα του ζωγράφου. Επί της ουσίας αναλύει τον πίνακα σε βάθος χρησιμοποιώντας την τέχνη του κινηματογράφου. Και η ταινία του γίνεται πίνακας της φλαμανδικής σχολής, χρησιμοποιεί τα ίδια χρώματα, τις ίδιες αποχρώσεις, τις ίδιες φωτοσκιάσεις.

Δεν υπάρχει τρόπος να περιγράψω περισσότερο την ταινία. Χωρίς αμφιβολία, θα τη χαρακτηρίσω Αριστούργημα της Τέχνης, ένα μοναδικό κινηματογραφικό κομψοτέχνημα, ένα λεπτό κέντημα στον καμβά της ποίησης καi των χρωμάτων, ένα εμπνευσμένο και βαθειά στοχαστικό δημιούργημα ενός ευφυούς καλλιτέχνη.

Τι άλλο να προσθέσω;. Προσπάθησα αλλά η πενία των λέξεων μου φαίνεται ανυπέρβλητη.

Ο πίνακας βρίσκεται στο Μουσείο ιστορίας της Τέχνης στη Βιέννη

 ______________________

Σημείωση: Η ταινία δεν έχει ελληνικούς υπότιτλους , αλλά δίνει τη δυνατότητα για την ενεργοποίηση αγγλικών υποτίτλων . Για όσους/ες σινεφίλ  δυσκολεύονται με τη μετάφρασή τους, τους συνιστούμε να την παρακολουθήσουν  λόγω της εξαιρετικής  εικαστικής και ατμοσφαιρικής αποτύπωσης της εποχής. Η ανταμοιβή τους θα είναι μεγάλη...