Βίνιανη: Πώς ο καθηγητής του Μετσόβιου Πολυτεχνείου Νίκος Μπελαβίλας προσπαθεί να ξαναδώσει ζωή στο ερειπωμένο χωριό

Βίνιανη: Πώς ένας καθηγητής προσπαθεί να ξαναδώσει ζωή σ' ένα χωριό στα Άγραφα 

Μια συζήτηση με τον Νίκο Μπελαβίλα, καθηγητή Πολεοδομίας και Ιστορίας της Πόλης στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, που προσπαθεί να κάνει ακριβώς αυτό για το ιστορικό χωριό|

 

 Η Βίνιανη διασώθηκε μέσα σε μία χρονοκάψουλα, σχεδόν όπως την άφησε η καταστροφή πριν από έξι δεκαετίες. 

 

Δημήτρης Κυριαζής

lifo.gr 

14–17 λεπτά

---

Σύμφωνα με τα στοιχεία που επεξεργάστηκε πρόσφατα το Εργαστήριο Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, με βάση την απογραφή του 2021 το 50% του πληθυσμού της χώρας είναι συγκεντρωμένο στο 4,3% της επικράτειας της Ελλάδας. Τι σημαίνει αυτό; Υπερσυγκέντρωση σε εξαιρετικά περιορισμένο χώρο στην Αττική με άσχημες συνθήκες διαβίωσης (βλέπε κυκλοφοριακό, στεγαστικό κ.ά.) και ταυτόχρονα ερημοποίηση της περιφέρειας.  

Το πρόβλημα έχει πολλαπλά αίτια –ενδεικτικά αναφέρουμε την αστικοποίηση και την εσωτερική μετανάστευση–, που έχουν αναλυθεί από πολλούς, και δύσκολη λύση. Για να αντιστραφεί η τάση, χρειάζονται καταρχάς κίνητρα για να μεταναστεύσει κόσμος από την Αττική στην επαρχία, με επενδύσεις σε υποδομές που θα δημιουργήσουν θέσεις εργασίας και θα ενθαρρύνουν τη δημιουργία οικογενείας. Εν αναμονή μιας εθνικής στρατηγικής για την περιφερειακή ανάπτυξη, με αυτήν τη στήλη βάζουμε το λιθαράκι μας στο κομμάτι της ενημέρωσης για τη ζωή στην επαρχία μέσα από την οπτική μόνιμων κατοίκων που έχουν συνειδητοποιημένα επιλέξει την καθημερινότητα εκτός Αθήνας. 

Η δουλειά μας κατέληξε στη σύνταξη ενός ολιστιστικού στρατηγικού σχεδίου για την αναβίωση του οικιστικού δίπολου της Βίνιανης. Από δω και πέρα, ο δήμος Αγράφων έχει στα χέρια του το εργαλείο για να προχωρήσει επιμέρους έργα και δράσεις, και να διεκδικήσει χρηματοδοτήσεις.

Αυτή την εβδομάδα μιλάμε με τον Νίκο Μπελαβίλα, καθηγητή Πολεοδομίας και Ιστορίας της Πόλης στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, ο οποίος διευθύνει το Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος και είχε την επιστημονική ευθύνη του προγράμματος «Βίνιανη των Αγράφων - Στρατηγικό σχέδιο για την αναβίωση του ιστορικού οικισμού (2022-2023)». Μπορεί στις μέρες μας να αναβιώσει ένα ορεινό, απομονωμένο χωριό; Ο ίδιος είναι πολύ αισιόδοξος. 

Νίκος Μπελαβίλας

— Πείτε μας δυο λόγια για την ιστορία του χωριού. 
Η Βίνιανη, ένα απομακρυσμένο ορεινό χωριό στο φαράγγι του Μέγδοβα, υπήρξε το 1944 η πρωτεύουσα της «κυβέρνησης του βουνού», η έδρα της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης. Εκεί είχε πραγματοποιηθεί η συνάντηση των δύο ηγετών της Εθνικής Αντίστασης, του Άρη Βελουχιώτη και του Ναπολέοντα Ζέρβα, που οδήγησε στο σαμποτάζ του Γοργοποτάμου. Ήταν επίσης ο τόπος της διαμονής των συμμαχικών αποστολών κατά τη διάρκεια του πολέμου, ενώ το οροπέδιο της Νεράιδας στα βόρεια χρησιμοποιούνταν για ρίψεις αλεξιπτωτιστών και εφοδίων προς τους αντάρτες. 

Η έρευνά μας αποκάλυψε, πέρα από τη γνωστή ηρωική περίοδο του πολέμου, πτυχές ολότελα άγνωστες για το παρελθόν του χωριού. Εντοπίστηκε ο αρχαίος ελληνιστικός πυρήνας σε έναν οχυρό λόφο δίπλα στον σημερινό οικισμό. Το όνομα Βίνιανη ανάγεται στην εποχή της σλαβικής καθόδου στην Ελλάδα, δηλαδή τον 8ο-9ο αιώνα μ.Χ., και έχει λατινική ρίζα σχετιζόμενη με την αμπελοκαλλιέργεια. Από τη μεσαιωνική και βυζαντινή Βίνιανη σώζονται αρχαιολογικά ίχνη. Το 1455, δύο χρόνια μόλις μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης, το χωριό εμφανίζεται στα οθωμανικά κατάστιχα. Φορολογείται και έχει εκατοντάδες κάτοικους. Το ξανασυναντάμε τον 18ο αιώνα σε διοικητικά έγγραφα. Λίγα χρόνια πριν από την Ελληνική Επανάσταση, το παλαιό οχυρό χωριό εγκαταλείπεται μετά από επιδημία πανώλης. Ο 19ος αιώνας και ο Μεσοπόλεμος είναι η εποχή των μεταναστεύσεων. Οι άνδρες φεύγουν προς την Κωνσταντινούπολη, μετά τη δεκαετία του 1880 προς τις ΗΠΑ. Πίσω μένουν οι γυναίκες, οι «Αμερικάνες», που συντηρούν τις οικογένειες με τα εμβάσματα. Αυτοί οι μετανάστες είναι που οικοδομούν τα όμορφα αρχοντόσπιτα, αρκετά από τα οποία σώζονται ως σήμερα. 

 Ο Άρης και ο αδελφός του Μπάμπης Κλάρας με αντάρτες του Στρατηγείου. Φωτ.: Σπύρος Μελετζής 

Πρωτομαγιά του 1944 στη Βίνιανη

  

— Πώς φθάσαμε στην ερήμωση του χωριού;

Μετά τον πόλεμο και τις δύο πυρπολήσεις του από τα στρατεύματα κατοχής, ξαναστήθηκε στα πόδια του. Επισκευάστηκαν τα κατεστραμμένα σπίτια. Όμως ένας μεγάλος σεισμός χτύπησε την Ευρυτανία τον Φεβρουάριο του 1966. Τον προκάλεσε η κατασκευή του νέου φράγματος των Κρεμαστών. Η Βίνιανη ρήμαξε. Το κράτος αποφάσισε να μετακινήσει τους κατοίκους σε νέο οικισμό, σε πιο ασφαλή θέση. Έτσι χτίστηκε η Νέα Βίνιανη και ο παλαιός οικισμός εγκαταλείφθηκε. 

— Ποια είναι η κατάσταση σήμερα στη Βίνιανη;
Αυτή η φυσική ατυχία, ο σεισμός και η ερήμωση, έφερε κάτι σπάνιο. Η Βίνιανη διασώθηκε μέσα σε μια χρονοκάψουλα, όπως σχεδόν την άφησε η καταστροφή πριν από έξι δεκαετίες: με λαβωμένα κτίρια, αρκετά εξ αυτών ερείπια, αλλά ελάχιστες ανθρωπογενείς επεμβάσεις έκτοτε. Ένας ανέγγιχτος οικισμός-μνημείο του 19ου και των μέσων του 20ού αιώνα δίπλα σε έναν αρχαιολογικό τόπο συνεχούς κατοίκησης από τον 2ο-3ο π.Χ. αιώνα.

Η Νέα Βίνιανη σήμερα έχει συρρικνωθεί δημογραφικά, όπως και όλα τα Άγραφα. Τα χωριά αυτά είναι αποκλεισμένα σε δύσβατες περιοχές, σε μεγάλες αποστάσεις από τα αστικά κέντρα, τα νοσοκομεία, τη δημόσια διοίκηση. Καταγράφονται τρία εθνικά αρνητικά ρεκόρ, στη γήρανση, στη μόρφωση και στο εισόδημα. Η αγροτική οικονομία, η κτηνοτροφία, η δασοπονία, οι παραδοσιακοί από αιώνες κλάδοι της τοπικής οικονομίας έχουν καταρρεύσει. Είναι ένα χωριό που το 1966 είχε εκατό μαθητές στο σχολείο του και σήμερα δεν έχει κανέναν. Παρ' όλα αυτά, μιλάμε για έναν πανέμορφο τόπο σε ένα συγκλονιστικό τοπίο, με φυσικούς πόρους. 

 

Ένας μεγάλος σεισμός χτύπησε την Ευρυτανία τον Φεβρουάριο του 1966. Τον προκάλεσε η κατασκευή του νέου φράγματος των Κρεμαστών. Η Βίνιανη ρήμαξε.

— Πώς προέκυψε η μελέτη για την αναβίωση; 
Στα τέλη του 2021 δέχθηκα ένα τηλεφώνημα από τον δήμαρχο Αγράφων, τον Αλέξη Καρδαμπίκη. Ζήτησε βοήθεια. Μετά από λίγες εβδομάδες ανέβηκα στη Βίνιανη. Η επιστημονική πρόκληση ήταν πολύ μεγάλη. Του πρότεινα να εμπλακούμε χωρίς οικονομικά ανταλλάγματα. Ήθελα να έχω ευελιξία για να δω πώς θα το χειριστώ, καθώς το πεδίο ήταν εξαιρετικά δύσκολο. Συμφωνήσαμε να συνυπογράψουμε ένα Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ ΕΜΠ και δήμου. Από κει και πέρα τα πράγματα κύλησαν κατ’ ευχήν. Μία δεκάδα πανεπιστημιακών, πολεοδόμοι, αρχιτέκτονες, πολιτικοί μηχανικοί και τοπογράφοι, «έβαλε πλάτη». Στην κύρια ομάδα εντάχθηκαν καθηγήτριες και καθηγητές, οι Έλενα Κωνσταντινίδου, Ελευθερία Τσακανίκα, Νίκη Μιλτιάδου, Γιώργος Πανταζής από το Μετσόβιο, Βάσω Τροβά από το Θεσσαλίας και Στέργιος Ταμπέκης από το Γεωπονικό, οι Πολίνα Πρέντου, Μαρία Μπαλοδήμου και Ίρις Πολύζου από το ερευνητικό δυναμικό. [.....................................................]

ΣΥΝΕΧΙΣΤΕ 

Βίνιανη: Πώς ένας καθηγητής προσπαθεί να ξαναδώσει ζωή σ ...

Η Βίνιανη των Αγράφων - Στρατηγικό Σχέδιο για την αναβίωση του οικισμού