Οι ανέφικτοι μετασχηματισμοί του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ.
Κωνσταντίνος Σαραβάκος
Τη δεκαετία της κρίσης, ο ΣΥΡΙΖΑ υπήρξε αδιαμφισβήτητα ο πρωταγωνιστής του κομματικού συστήματος. Ξεκινώντας από ένα κόμμα στο όριο της εισόδου στη Βουλή, έφτασε να γίνει κυβέρνηση και να παραμείνει για κάποια χρόνια ο δεύτερος πόλος ενός ισχνού δικομματισμού. Μέσα σε αυτή την πορεία, αυτό που ζητήθηκε από τον ΣΥΡΙΖΑ ήταν σχεδόν ακατόρθωτο: να μετασχηματιστεί από κόμμα διαμαρτυρίας σε κόμμα εξουσίας με παραταξιακό εύρος.
Ένα πλέγμα συγκυριών και επιλογών έκανε τον ΣΥΡΙΖA να μην μπορεί να ανταποκριθεί στους πολλαπλούς μετασχηματισμούς που του ζητήθηκαν κυρίως σε δύο άξονες, τον οργανωτικό και τον ιδεολογικό. Τα πολιτικά κόμματα είναι φορείς εκπροσώπησης κοινωνικών ομάδων με στόχο τη διεκπεραίωση των πολιτικών τους αιτημάτων. Το κενό εκπροσώπησης που δημιουργήθηκε στα αριστερά του πολιτικού φάσματος στις αρχές της κρίσης ήταν σχεδόν αδύνατο να μην καλυφθεί από τον ΣΥΡΙΖΑ λόγω της πόλωσης αλλά και των δυναμικών χαρακτηριστικών του Αλέξη Τσίπρα. Η άνοδος των 23 ποσοστιαίων μονάδων από το 2009 ως τον Ιούνιο του 2012 ήταν άνοδος της πολιτικής εκπροσώπησης, δηλαδή των ανθρώπων που τη δεδομένη στιγμή έβλεπαν στον ΣΥΡΙΖΑ δυναμική εκπροσώπησης των κοινωνικών τους αιτημάτων. Ωστόσο, δεν ήταν μια άνοδος της οργανωτικής εμβέλειας και διείσδυσης του ΣΥΡΙΖΑ στην κοινωνία ούτε μια συγκροτημένη ιδεολογική στοίχιση πίσω από τις ιδέες της Ριζοσπαστικής Αριστεράς. Ο ΣΥΡΙΖΑ είχε την ευκαιρία να δημιουργήσει αυτούς τους δεσμούς, όμως, από την άλλη, έβλεπε για πρώτη φορά και την ευκαιρία να βρεθεί στην εξουσία. Το πολιτικό δίλημμα ήταν δύσκολο. Η στρατηγική επιλογή της ανόδου στην εξουσία είχε κόστος για τον ΣΥΡΙΖΑ ακριβώς γιατί η οργανωτική του δομή δεν ήταν επαρκής για να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις διατήρησης της τότε πολιτικής εκπροσώπησης.
Για να κατανοηθεί ο ρόλος της οργανωτικής δομής στη διείσδυση ενός κόμματος στην κοινωνία και, κατ’ επέκταση, στην προοπτική εξουσίας, αξίζει να αναφερθεί η οργανωτική συγκρότηση του ΠΑΣΟΚ στην αρχή της Μεταπολίτευσης. Το ΠΑΣΟΚ πρώτα οργανώθηκε συστηματικά και μετά κυβέρνησε κυριαρχικά. Η δημοκρατική εντολή που έλαβε το 1981 ήταν αποτέλεσμα της οργάνωσής του, αλλά και -φυσικά- του χαρισματικού του ηγέτη. Η επιτυχία αυτού του μοντέλου οργάνωσης φαίνεται στο γεγονός ότι η Ν.Δ. το αντέγραψε επί Αβέρωφ, δημιουργώντας Τοπικές Οργανώσεις στην επαρχία και στις μεγάλες πόλεις. Φυσικά, η πολιτική συγκυρία στα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης έδωσε τον χρόνο στο ΠΑΣΟΚ να οργανώσει ένα από τα πρώτα μαζικά κόμματα, ένα σύγχρονο, για την εποχή, αριστερό κόμμα. Το αντίθετο αποτέλεσμα, αυτό της αποσύνδεσης από την κοινωνία, είχε για το ΠΑΣΟΚ η αποτυχία του να εκσυγχρονίσει τον κομματικό του μηχανισμό στα τέλη της δεκαετίας του ’90, όταν λειτούργησε περισσότερο ως κόμμα του κράτους, παρά ως κόμμα των κοινωνικών ομάδων που (θέλει να) εκπροσωπεί.
Από την άλλη πλευρά, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είχε κανένα χρονικό περιθώριο. Έπρεπε να μάθει να κυβερνάει αλλά και να μάθει να διεισδύει στην κοινωνία την ίδια στιγμή, και μάλιστα σε ένα μεταβαλλόμενο πολιτικό περιβάλλον σε κρίση. Η δημοκρατική εντολή που έλαβε ο ΣΥΡΙΖΑ το 2015 δεν ήταν αποτέλεσμα της ζύμωσής του με την κοινωνία μέσα από την οργάνωση του κόμματος. Αντιθέτως, προήλθε από μια μονοθεματική (και ισχνή) λαϊκή εντολή που αντανακλούσε μια συγκυρία πολιτικής εκπροσώπησης: ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να βρεθεί στην εξουσία και να σταματήσει τη λιτότητα. Συνεπώς, η εκλογική απήχηση του 2015 δεν αντιστοιχούσε σε κεφαλαιοποίηση όσων πρέσβευε το κόμμα. Απλώς ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν η μοναδική επιλογή ανάμεσα σε μη εναλλακτικές.
Η επιλογή της ανόδου στην εξουσία έναντι της μεθοδικής οργάνωσης δεν άφησε περιθώριο στον ΣΥΡΙΖΑ για ιδεολογικές ζυμώσεις, κάτι που θα έπρεπε να συνιστά έναν δεύτερο μετασχηματισμό ώστε να διατηρηθεί σε τροχιά εξουσίας (παραταξιακό εύρος). Ο ΣΥΡΙΖΑ διάλεξε να συγκυβερνήσει με ένα κόμμα που τυπολογικά ανήκει στην Άκρα Δεξιά. Εδώ είναι χρήσιμο να σημειωθεί ότι μια ιδεολογική ανάλυση δεν ερμηνεύει σωστά το τότε κομματικό σύστημα. Ο ΣΥΡΙΖΑ συγκυβέρνησε με τους ΑΝ.ΕΛΛ. ακριβώς λόγω της μονοθεματικής λαϊκής εντολής που είχε λάβει, δηλαδή στο πλαίσιο μιας διαιρετικής τομής που ερμηνεύει καλύτερα τους τότε συσχετισμούς σε σύγκριση με μια στενή ιδεολογική «χωρική» ανάλυση. Αυτός είναι και ο λόγος που το κόστος για τον ΣΥΡΙΖΑ από την επιλογή του κυβερνητικού εταίρου δεν ήταν μεγάλο. Ωστόσο, η επιλογή αυτή δεν άφησε το περιθώριο στον ΣΥΡΙΖΑ μιας ιδεολογικής ζύμωσης. Τα ιδεολογικά όρια μεταξύ του κυβερνητικού συνασπισμού ήταν ορατά και αδιαπέραστα.
Ας είμαστε ειλικρινείς: δύσκολα ένα κόμμα ανάμεσα στην επιλογή της εξουσίας και της συστηματικής οργάνωσης θα διάλεγε το δεύτερο και πιο χρονοβόρο. Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν ήταν δυνατό οργανωτικά να μετασχηματιστεί μέσα σε δύο χρόνια από κόμμα διαμαρτυρίας σε δυνάμει κόμμα εξουσίας, μέσα σε τρία επιπλέον χρόνια σε κυβερνητικό κόμμα και μέσα σε ακόμα τέσσερα χρόνια σε σταθερό πόλο ενός δικομματισμού. Η σημασία της κομματικής οργάνωσης είναι κομβική όχι τόσο για την άνοδο στην εξουσία σε μια συγκυρία, αλλά για τη διατήρηση ενός κόμματος σε τροχιά εξουσίας μέσα από τον ρόλο του στην εκπροσώπηση της κοινωνίας.
Αν ο ΣΥΡΙΖΑ είχε καταφέρει, είτε λόγω
συγκυριών είτε λόγω πολιτικών επιλογών, να δημιουργήσει οργανωτικούς
μηχανισμούς ενός σύγχρονου αριστερού μαζικού κόμματος, τότε πολύ δύσκολα
μια κενή πολιτική παρουσία θα μπορούσε να βρεθεί στην ηγεσία του
κόμματος, όπως συνέβη σήμερα. Ο ΣΥΡΙΖΑ έπαιξε πρώτος το παιχνίδι της
μεταπολιτικής την περίοδο 2012-2015 ακριβώς γιατί δεν είχε άλλους
οργανωτικούς μηχανισμούς και έλαβε μια μονοθεματική δημοκρατική εντολή.
Δεν κατάφερε να μετατρέψει τη μονοθεματική λαϊκή εντολή του 2015 σε
προγραμματική πολιτική που ξεπερνάει τη διαιρετική τομή
Μνημόνιο-αντιμνημόνιο κι αυτό μεταφράστηκε σε απώλεια της δυναμικής
πολιτικής εκπροσώπησης που είχε αποκτήσει στις εκλογές. «Έχασε» τις
εσωκομματικές του εκλογές γιατί δεν κατάφερε να μετατρέψει την
εκπροσώπηση στη συγκυρία σε εκπροσώπηση στην πολιτική. 
Έτσι, σήμερα
βρίσκεται στη θέση της ηγεσίας του ένα πρόσωπο χωρίς αριστερό
περιεχόμενο, αφού η (ανεπαρκής) κομματική οργάνωση του ΣΥΡΙΖΑ δεν
μπόρεσε να κινητοποιήσει τις κοινωνικές ομάδες που το 2015 εκπροσώπησε,
αλλά δεν διατήρησε.
* Ο Κωνσταντίνος Σαραβάκος είναι υποψήφιος διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου