Το όνομα: Τζίνα Πολίτη
Σήμερα
Αποχαιρετάμε τη δική μας Τζίνα Πολίτη, φίλη, σύντροφο και συνεργάτη του Ινστιτούτου «Νίκος Πουλαντζάς». Η Τζίνα ήταν η σοφή δασκάλα πολλών γενιών, δασκάλα της αριστερής συμπεριφοράς, τεχνίτης του λόγου και της κριτικής, μαχητική και αέρινη δημόσια διανοούμενη. Εκπροσωπούσε τον «Ριζικό Διαφωτισμό» και τη σωκρατική παρρησία. Η γνώση, η Τέχνη και η αλήθεια ήταν πεδία μάχης. Έμπαινε οπλισμένη με ηθικές αρχές, πολιτικές αξίες και ιστορική συνείδηση. Αυτές οι αρχές τη βοηθούσαν να κρίνει, να επικρίνει και να αντιστέκεται στις υποδείξεις της εξουσίας και της αποπνικτικής κοινοτοπίας. Η παρακαταθήκη που μας αφήνει η Τζίνα για τη δύσκολη αυτή στιγμή δόθηκε σε μια συνέντευξη του 2012. «Ο λόγος της Αριστεράς πρέπει να είναι ένας λόγος πάθους. Πρέπει να επιστρέψει το πάθος, η συναισθαντικότητα, πρέπει να ενσαρκώσεις τον λόγο. Πρέπει να σκεφτούμε και με το συναίσθημα», κάτι που ταιριάζει στο άλλο πένθος, το τέλος του οποίου ανακοινώθηκε.
Γνωρίστηκα με την Τζίνα στο Λονδίνο στα τέλη της δεκαετίας του ’70, όταν ετοιμαζόταν να γυρίσει. Πριν φύγει μου έδωσε ένα σημείωμα, τότε είχαμε ακόμη γράμματα. Τώρα, όπως γράφει, ο ταχυδρόμος φέρνει μόνο λογαριασμούς. «Είμαστε υβρίδια» Βορρά και Νότου, Ανατολής και Δύσης, γράφει. Υβριδική ύπαρξη, με τη στωικότητα, το χιούμορ, την αυστηρότητα των Βορείων και τη φαντασία, τη δημιουργικότητα, τη γοητεία του Νότου. Ο λόγος της Τζίνας ήταν πολυφωνικός, η υπογραφή της έκλεινε μέσα της τα αρχεία της αγγλικής, της ελληνικής και της ευρωπαϊκής γραμματείας, μια εγκυκλοπαίδεια κριτικής θεωρίας, έναν θησαυρό αριστερής σκέψης. Ήταν πολυμαθής και γενναιόδωρη, μια πραγματική enlightenment woman. Από τον Marlow στον Ελύτη, από τον Shakespeare στον Foucault, από την Jane Eyre στον Derrida, από τη Mary Shelley στον Ρίτσο και τον Αντωνά, η Πολίτη πήγαινε τις μεγάλες πολιτισμικές αντιθέσεις στις οποίες ζούσε μέχρι τα άκρα τους. Αλλά ταυτόχρονα γεφύρωνε τις διαζεύξεις, μεσολαβώντας τον αγγλικό θετικισμό και τον γαλλικό μεταδομισμό με τη μαρξική διαλεκτική.
Η υβριδική υπόσταση, οι διαζεύξεις που δεν γεφυρώνονται, οδηγούν στην ελεγεία. Η Τζίνα έγραφε ελεγειακά για ελεγείες από τον Walt Witman μέχρι τον Ανδρέα Κάλβο. Γράφει για τον Κάλβο, το άλτερ έγκο της: «Η φιλοπατρία ζητά από τον νοσταλγό να κατοικεί μονίμως στην εξορία, στο πένθος και στην επιθυμία. Η Επιστροφή σημαίνει λήθη». Περνώντας τα σύνορα, περνώντας το σύνορο της συνείδησης, αποτελεί μια διάβαση προς την ετερότητα. Σ’ αυτό το σημείο της υβριδικής διασταύρωσης, το προσωπικό ανακαλύπτει ότι «Εγώ είναι μια Άλλη», το όνομα της συγγραφέως είναι «λεγεών».
Το σύνορο που διαχωρίζει τη γενέτειρα από τα ξένα, το όριο που αποφασίζει τι είναι μέσα και τι έξω, καθορίζει επίσης τη διάσταση του χρόνου. Ανάμεσα στη μνήμη που κατευθύνει τον πόθο προς το σίγουρο κέντρο του παρελθόντος και την εμπειρία ενός συνειδησιακά αμφιβόλου παρόντος και μέλλοντος. Ο εμπειρικός χώρος είναι η παρούσα-απουσία της Τζίνας: εκεί. Ο φαντασιακός, η απούσα-παρουσία της: εδώ. Έτσι, ο εμπειρικός κόσμος αναστέλλεται από το φαντασιακό τοπίο στο οποίο κατοικεί αυτός που πενθεί.
Γιατί κάθε φορά που μια δική μας πεθαίνει, κάθε μοναδικός θάνατος δεν αναγγέλλει μόνο την απουσία ή την εξαφάνιση, την παρούσα- απουσία της, αλλά το τέλος του κόσμου, του κόσμου ως μοναδικής ολότητας, αναντικατάστατης και άπειρης. Ο θάνατος είναι το μοναδικό, μη αναστρέψιμο τέλος του κόσμου, τόσο για την απούσα όσο και για τον «προσωρινά επιζώντα», που υπομένει αυτήν την αδύνατη εμπειρία, μια εμπειρία του τίποτα που είναι ο θάνατος, μια εμπειρία που δεν θα την έχουμε ποτέ ως τέτοια, αλλά την ψυχανεμιζόμαστε μόνο μέσα από τη βάσανο του θανάτου της δικής μας άλλης.
Ο απούσα Τζίνα ζει τώρα μέσα μας, σε όσους προφέρουμε το όνομά της και γράφουμε σ’ αυτήν γι’ αυτήν. Αυτό το είναι «μέσα μας», το είναι «μέσα» της άλλης, βρισκόταν εκεί από την αρχή, από την ευλογία του βαπτίσματος και της ονοματοδοσίας: Τζίνα Πολίτη, ευγενής πολίτης. Σήμερα της επιστρέφουμε το όνομά της στην κηδεία, που είναι ο δεύτερος θάνατος. Αλλά ταυτόχρονα το ενσωματώνουμε.
Γιατί είναι αυτή η σχέση με την (απούσα) άλλη, και το όνομά της μέσα μου, αυτή η σχέση με τον θάνατο, που γεννά την κοινότητα. Ό,τι λέμε στην Τζίνα, για την Τζίνα, μένει μέσα μας ή ανάμεσά μας, σ’ εμάς που μένουμε με το όνομα και τη μνήμη της. Αυτά που της λέμε ή της γράφουμε αποτελούν αναγνώριση του θανάτου της, και του θανάτου, αναγνώριση της περατότητάς μας. Ο κόσμος της έφτασε στο τέλος, αλλά ταυτόχρονα ο κόσμος μου, και ο κόσμος όλων μας, έχει αλλάξει.
Όταν λέω "Τζίνα", είναι αυτή που ονομάζω πέρα από το όνομά της. Αλλά επειδή είναι πια απρόσιτη, επειδή αυτή η ονομασία δεν μπορεί να γίνει κλήση, προσφώνηση ή απεύθυνση, είναι στην Τζίνα μέσα μου, μέσα μας, που απευθύνομαι. Ό,τι συμβαίνει γύρω της, ό,τι λέγεται για την Τζίνα μένει ανάμεσά μας. Το όνομά της είναι το «ανάμεσά μας», αυτό που μας φέρνει κοντά. Μιλάμε ο ένας στον άλλο, μιλάμε στον εαυτό μας καθώς απευθυνόμαστε στην Τζίνα, ελεγειακοί εγκωμιαστές του ονόματος.
Στα αγγλικά eulogy σημαίνει ελεγεία, εγκώμιο, έπαινος για την απούσα άλλη, επιτάφιος. Ο Πλάτων γράφει ότι η ευλογία, ο καλός και ωραίος λόγος, η αρμονία, η μορφή και ο ρυθμός είναι τα δώρα του καλού ήθους, του ανοίγματος στον κόσμο. Αυτό είναι το εγκώμιο της Τζίνας, ο καλός της λόγος και ο λόγος μας σ’ αυτήν: συνδύαζε την ομορφιά και τη λογική, την τέχνη του λόγου και τη φιλία της σοφίας, την πολιτική της δράσης και την κριτική της σκέψης, το αριστερό ήθος και τον κόσμο. Τα λόγια της ήταν ευλογία, το όνομα και η μνήμη της, η δική μας δοξολογία. Της ζητάμε να προσυπογράψει την ευλογία της, την αλήθεια, που είναι η πίστη στον άλλο, στην άλλη μέσα μας, στην κοινότητα στο όνομα της απούσας άλλης, στο όνομα Τζίνα Πολίτη. Αντίο Τζίνα, adieu, στον θεό σου και θεό μας, ημών των αθέων!
Ο Πλάτων γράφει ότι η ευλογία, ο καλός και ωραίος λόγος, η αρμονία, η μορφή και ο ρυθμός είναι τα δώρα του καλού ήθους, του ανοίγματος στον κόσμο. Αυτό είναι το εγκώμιο της Τζίνας, ο καλός της λόγος και ο λόγος μας σ’ αυτήν: συνδύαζε την ομορφιά και τη λογική, την τέχνη του λόγου και τη φιλία της σοφίας, την πολιτική της δράσης και την κριτική της σκέψης, το αριστερό ήθος και τον κόσμο
* Το παραπάνω κείμενο είναι ο επικήδειος που εκφώνησε ο Κώστας Δουζίνας εκ μέρους του Ινστιτούτου «Νίκος Πουλαντζάς» στην πολιτική κηδεία της Τζίνας Πολίτη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου