Παραδοσιακό Θέατρο
IAΠΩΝΙΑ, Η ΧΩΡΑ ΤΟΥ ΑΝΑΤΕΛΛΟΝΤΟΣ ΗΛΙΟΥ: Δρ. Κλαίρη Β. Παπαπαύλου Ιστορικός Απωανατολικής Τέχνης Παραδοσιακό ιαπωνικό θέατρο (V): Καμπούκι Ετυμολογικά, η λέξη καμπούκι (kabuki ) - αναγνωρισμένη πια και στο διεθνές λεξιλόγιο - σημαίνει «ικανότητα στη μουσική και το χορό». Αναφέρεται σ' ένα θεατρικό είδος που αναδείχθηκε στην Ιαπωνία του 17ου και του 18ου αι., ξεκινώντας από γυναικείες πρωτοβουλίες και καταλήγοντας στην καθιέρωση μέσα από την τέχνη των ανδρών. Η αρχή σηματοδοτήθηκε από την εμφάνιση γυναικείου χορευτικού ομίλου, επικεφαλής του οποίου βρισκόταν η Ιζούμο νο Οκούνι (Izumo no Okuni), πρώην χορεύτρια ιερών. Για λόγους ηθικής τάξεως, το στρατιωτικό καθεστώς των Τοκουγκάουα απαγόρευσε τις δραστηριότητες της Οκούνι. Τον όμιλό της διαδέχτηκαν ανάλογοι όμιλοι εφήβων, που γνώρισαν επίσης την κυβερνητική απαγόρευση και τελικά, το ψυχαγωγικό θέαμα διαμορφώθηκε και σταθεροποιήθηκε μέσα από την τέχνη ώριμων ανδρών. Αυτοί οδήγησαν το θέατρο καμπούκι στη μέγιστη δημοτικότητά του και διατήρησαν την παράδοσή του ακμαία, αν όχι πάντοτε απρόσκοπτη, έως σήμερα. Τα παραπάνω σημαίνουν ότι στο θέατρο καμπούκι (όπως άλλωστε και στο Νo) υπάρχουν γυναικείοι ρόλοι αλλά όχι γυναίκες ηθοποιοί. Οι όνναγκατά (onnagata), οι άνδρες που λαβαίνουν ειδική εκπαίδευση και διαπρέπουν σε γυναικείους ρόλους αντιπροσωπεύουν, σήμερα όπως και παλιά, μια από τις τυπικότερες ιδιομορφίες και ένα από τα αξιοσημείωτα επιτεύγματα αυτού του θεάτρου. Το δημοφιλές έργο Φούτζι μουσούμε (Fuji musume, Το κορίτσι με τις γλυσίνες) αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας περίπτωσης.
Ένα άλλο γνώρισμα αντιπροσωπευτικό των ηθοποιών του καμπούκι είναι το εντυπωσιακό μακιγιάζ τους, υποκατάστατο των προσωπείων που χρησιμοποιούν άλλα θεατρικά είδη και που αποκτά ακόμη μεγαλύτερη αίγλη, καθώς οι ηθοποιοί κινούνται σε μια μεγάλη μακρόστενη σκηνή πλαισιωμένη, κατά περίπτωση, με ζωηρόχρωμα σκηνικά και σειρές λαμπροντυμένων μουσικών στο βάθος της. Το μακιγιάζ καλύπτει ολόκληρο το πρόσωπο, επίσης με ζωηρότατα χρώματα, που παίρνουν συμβολική σημασία ανάλογα με τον τύπο των μορφών (αγαθές, θεϊκές, δαιμονικές, ζωώδεις κλπ). Σε κάθε περίπτωση, το μακιγιάζ διακρίνεται για την έντονα εξπρεσιονιστική απόδοσή του, ιδιαίτερα στην υπογράμμιση των φυσιογνωμικών χαρακτηριστικών, που επιτείνεται ακόμη περισσότερο από τους μορφασμούς των ηθοποιών. Το εξαιρετικά εντυπωσιακό αποτέλεσμα που προκύπτει συμπληρώνεται, όπου χρειάζεται, με εξίσου εντυπωσιακές περούκες, καθώς και περίλαμπρες ενδυμασίες που συγκαταλέγονται στις ακριβότερες του διεθνούς θεατρικού ρεπερτορίου. (Τρία αντιπροσωπευτικά δείγματα επιδείχτηκαν στο αθηναϊκό κοινό, με την ευκαιρία της έκθεσης θεατρικών χαρακτικών στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Βλ. κεφ. 14 και πρόγραμμα Μεγάρου, φθιν. 2004). 
Όπως στις περιπτώσεις των άλλων παραδοσιακών θεάτρων, η
γνώση και η διδασκαλία μεταβιβάζονται κι εδώ μέσα από τις συντεχνίες,
από γενιά σε γενιά, και η παρακολούθηση της τεχνικής των φθασμένων
ηθοποιών παραμένει μια κλασική οδός μάθησης για τους νεότερους. Από την
άλλη πλευρά, το καμπούκι προσφέρει μεγαλύτερα περιθώρια
νεωτερισμών, ιδιαίτερα, σε ότι έχει σχέση με τα τεχνικά και σκηνικά
δεδομένα. Αν και τα τελευταία είναι απολύτως ανάλογα και μερικώς
εξαρτώμενα από παλαιότερα πρότυπα, του κουκλοθέατρου ή ακόμη και του Νo,
εμφανίζονται, ήδη από τον 18ο αι., εξαιρετικά ανεπτυγμένα. Σωζόμενες
μαρτυρίες και εικόνες της εποχής εκείνης, για παράδειγμα, μας
πληροφορούν για τις περιστρεφόμενες σκηνές που χρησιμοποιούνταν και για
πρόσθετες εξέδρες (χανάμιτσί, hanamichi, Δρόμος Λουλουδιών) που
εκτείνονταν ανάμεσα στο ακροατήριο, χαρακτηριστικά που μεταφέρθηκαν
αργότερα και στα Δυτικά θέατρα.
 Οι συνεχώς αυξανόμενες γνώσεις και δυνατότητες στον τομέα της τεχνικής κατέστησαν εφικτά, για τους ηθοποιούς του καμπούκι,
απίθανα οπτικά επιτεύγματα - από τις και παλαιότερα χρησιμοποιούμενες
εμφανίσεις «από μηχανής προσώπων ή θεών» έως φαντασμαγορικά ακροβατικά.
Ωστόσο η θεατρική τέχνη, στους βασικούς κανόνες της, παραμένει
επικεντρωμένη στις «κλασικές» αρχές που διέπουν το καμπούκι,
δηλαδή σε μια τεχνική εξπρεσιονιστική και μαζί σχηματοποιημένη. Ειδικά
σε κορυφαίες στιγμές των έργων, η πάντοτε δημοφιλής στους Ιάπωνες τάση
προς τη σχηματοποίηση εκδηλώνεται με ξαφνικό «πάγωμα» (ακινησία) του
ηθοποιού σε συγκεκριμένη πόζα (μίε, mie), ιδιαίτερα στο χρόνο που αυτός εξέρχεται ή εισέρχεται στην κεντρική σκηνή από το χανάμιτσί.
Το κοινό εκδηλώνει τότε δυνατά τον ενθουσιασμό του προς τον ηθοποιό, με
τυπικές φράσεις και επιφωνήματα. (Το χειροκρότημα είναι μια διαδεδομένη
σήμερα Δυτική συνήθεια).
Από όσα ειπώθηκαν, γίνεται φανερό ότι το δυνατό σημείο του θεάτρου καμπούκι έγκειται στο θέαμα. Αν και μπορεί να υπάρχει πολύ πάθος, ενδεχομένως και σκληρότητα σε κάποια θέματα έργων, οι παραστάσεις δίνουν συνήθως έμφαση στο οπτικό στοιχείο περισσότερο παρά στο λόγο ή στις ψυχολογικές διαγραφές των χαρακτήρων. Είναι ένας άλλος τρόπος προσέγγισης σε ένα ρεπερτόριο κατεξοχήν εκλεκτικό, που στο μεγαλύτερο μέρος του στηρίχτηκε σε διασκευές από το κουκλοθέατρο ή/και το Νo. Στο ρεπερτόριο περιλαμβάνονται αρκετά έργα του μεγάλου Τσικαμάτσου, κυρίως από την πρώιμη φάση της σταδιοδρομίας του, αλλά και έργα άλλων σημαντικών συγγραφέων, όπως το περίφημο Τσουσινγκουρά (Chushingura, Το θησαυροφυλάκιο των πιστών ακολούθων), που αναδείχτηκε ως το δημοφιλέστερο δείγμα αυτού του θεάτρου. Το έργο στηρίζεται σε ιστορικά γεγονότα της περιόδου 1701-1703, που όμως τοποθετούνται στην προηγούμενη περίοδο Ασικάγκα (14ο αι.), σύμφωνα με μια συνήθη πρακτική της εποχής, που επέτρεπε να αποφεύγεται η λογοκρισία των Τοκουγκάουα.
Στο σύγχρονο ρεπερτόριο του καμπούκι υπάρχουν και έργα ανεξάρτητων δημιουργών που δεν ανήκουν σε θεατρικές συντεχνίες. Οι μεγάλοι ηθοποιοί, από την πλευρά τους, προέρχονται κατά κανόνα από καταξιωμένες θεατρικές οικογένειες, όπως φαίνεται και από τα ονόματά τους και τα νούμερα που τα συνοδεύουν, δηλωτικά του αριθμού της γενιάς τους. Στην παλιά εποχή, όπως συνέβαινε και στη Δύση, οι ηθοποιοί δεν έχαιραν ιδιαίτερης κοινωνικής αναγνώρισης. Η φήμη τους πήγαζε και συνυφαινόταν με την ευρεία δημοτικότητά τους η οποία, χάρη κυρίως στα ιαπωνικά χαρακτικά και μαζί με αυτά, διαδόθηκε και στη Δύση - ιδιαίτερα, στους καλλιτεχνικούς κύκλους της Γαλλίας του ύστερου 19ου αι. (βλ. πρόγραμμα Μεγάρου Μουσικής που προαναφέρθηκε). Στη Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου, ο κορυφαίος καλλιτέχνης που - μαζί με πολλούς άλλους - απαθανάτισε διάσημους ηθοποιούς του καμπούκι ήταν ο διεθνώς αναγνωρισμένος σήμερα Σαράκου (Sharaku), ο αινιγματικός δημιουργός που χάραξε με λάμψη διάττοντος αστέρος το ιαπωνικό καλλιτεχνικό στερέωμα του 1794. Σήμερα, το καμπούκι είναι ίσως το ιαπωνικό θέατρο που γνωρίζει μέγιστη δημοτικότητα στη Δύση, που από τον ύστερο 20ο αι. την έχει εμπνεύσει πολλαπλά - με τις παραστάσεις, τις τεχνικές, τη μουσική του κλπ. |
Καμπούκι - Βικιπαίδεια
Japanese Theater, Kabuki – Yoshitsune and the Thousand Cherry Trees / 義経千本桜 / full performance, subs
Director: Ichikawa Ennosuke III, recording Amsterdam 1985,Yoshitsune senbonzakura - the fullest version of this kabuki play consists of fifteen scenes in five acts. Though this was originally intended to be performed across the better part of a day, modes of performance have changed, and the full version would today take twice that long, due to the style and speed of current forms of acting.
Digitalized from an old VHS tape, so the quality is far from HD.
PLAYLIST - Theatre and more:
• Theatre and more
0:00:45 – Act 1
In front of the gate to the Inari Temple at Fushimi
Yoshitsune, from the Minamoto family, has helped to defeat the Taira family. Then he himself fell into disgrace with his older brother. He is now with his followers, including the truculent Benkei, in front of the gate of the Inari temple. They are about to flee from the capital Kyoto
0:21:14 – 2
The inn at the harbor
Yoshitsune and his friends, still on the run, are now staying in the inn at the port, owned by Gimpei and his wife Oryu. They are waiting for better weather to be able to board. A few servants and sailors in front of the inn.
0:34:39 – 3
In the backroom of the inn
The fight at sea
Tomomori is a warrior of the defeated Taira lineage. He is looking for revenge. Disguised as a spirit, he will attack Yoshitsune's boat at sea. The child-emperor Antoku, also a Taira, his wet nurse Suke no Tsubone and ladies-in-waiting, now in court dress, are waiting anxiously for the outcome of the battle.
0:44:45 – 4
On the beach of Daimotsu
Tomomori's plan to kill Yoshitsune at sea has failed. Deadly wounded he appears on the beach of Daimotsu.
1:04:57 – 5
The residence of van Kawatsura Hogen
Yoshitsune is still on the run for the followers of his older brother. He is now hiding in the residence of Kawatsura Hogen and his wife Asuka.
1:54:13 – 6
In front of the Zaodo Temple
Tadanobu, a vassal of Yoshitsune, is at the Zaodo Temple. He hopes to meet the killer of his brother there.
2:07:45 – Credits
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου