Φυλλομετρώντας τα έργα των "σοφών" αρχαιολόγων και εστέτ της αρχαιοελληνικής τέχνης στο σπουδαστήριο της Φιλοσοφικής Θεσσαλονίκης μιας "μυθικής" εποχής

 

Ο Παρθενώνας και εγώ

του Τάκη Γραμμένου

ΧΑΡΤΗΣ 13 {ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2020}

{Κλίμακες}

Όπως ήδη ανά­φε­ρα στο κεί­με­νό μου «Η Κα­μά­ρα» (βλ. Τό­ποι της λο­γο­τε­χνί­ας, Κα­στα­νιώ­της-Εται­ρεία Συγ­γρα­φέ­ων 2014, σ. 99 κ.ε.), οι χρυ­σο­χό­οι πε­ρι­λάμ­βα­ναν  –και πε­ρι­λαμ­βά­νε­ται μάλ­λον ακό­μη– και τον Παρ­θε­νώ­να­ στο ρε­περ­τό­ριο των με­ντα­γιόν. Τώ­ρα όλα αυ­τά γί­νο­νται με αυ­τό­μα­τα μη­χα­νή­μα­τα και υπο­λο­γι­στές, τό­τε όμως όλα γί­νο­νταν με τη φω­τιά και τη δύ­να­μη του χρυ­σο­χό­ου που συ­ντη­ρού­σε μια τέ­χνη πα­μπά­λαια. Με­ρι­κά από τα ερ­γα­λεία της, όπως το τρυ­πά­νι, εί­ναι γνω­στά ακό­μη και από την προϊ­στο­ρι­κή επο­χή.
Όταν ήμουν στο Αρ­χαιο­λο­γι­κό της Φι­λο­σο­φι­κής στο ΑΠΘ, τη δε­κα­ε­τία του ᾽60 προς ᾽70, φυλ­λο­με­τρού­σα και διά­βα­ζα, με αρ­κε­τή δυ­σκο­λία εί­ναι αλή­θεια, τα βι­βλία Γερ­μα­νών σο­φών για το μνη­μείο αυ­τό που κα­τέ­φθα­ναν στο σπου­δα­στή­ριο και άρ­χι­σα να συ­νει­δη­το­ποιώ πολ­λά, συ­γκρί­νο­ντας κα­ταρ­χήν τις υπέ­ρο­χες εκεί­νες εκ­δό­σεις με τις άθλια πο­λυ­γρα­φη­μέ­νες ση­μειώ­σεις των εξαί­ρε­των κα­θη­γη­τά­δων μας της κλα­σι­κής αρ­χαιο­λο­γί­ας. Θυ­μά­μαι ένα πα­νά­κρι­βο δί­το­μο για τον γλυ­πτι­κό διά­κο­σμο του Παρ­θε­νώ­να με πορ­το­κα­λί (!), της μό­δας τό­τε, εξώ­φυλ­λο, του Erik(!)*  Brommer, που σου επέ­βα­λε να το φυλ­λο­με­τρή­σεις απα­λά, στα ακρο­δά­χτυ­λα. Τέ­τοια ποιό­τη­τα εί­χε! Ήταν μία από τις άπει­ρες συμ­βο­λές στην απο­κα­τά­στα­ση αε­τω­μά­των και ζω­φό­ρου. Αλ­λά και πολ­λών άλ­λων, Gερ­μα­νών κυ­ρί­ως, ανά­λο­γων τα ονό­μα­τα, επέ­βα­λαν από­λυ­το σε­βα­σμό και δέ­ος: Buschor, Langlotz, Lippold, και, αρ­γό­τε­ρα, Himmelman-Wildschutz κ.λπ. κ.λπ.

Ο Παρ­θε­νώ­νας ήταν πά­ντα ένα ση­μείο ανα­φο­ράς. Οι πε­ρισ­σό­τε­ροι, ιδιαί­τε­ρα ο Buschor** για τη ζω­φό­ρο, έγρα­φαν σαν υψι­πε­τείς ιε­ρο­φά­ντες, αλ­λά ταυ­τό­χρο­να διέ­θε­ταν και την απαι­τού­με­νη με­θο­δι­κό­τη­τα του ερευ­νη­τή ή και του ανα­σκα­φέα. Ο Buschor έκα­νε και ανα­σκα­φές στη Σά­μο! Πολ­λοί δι­κοί μας έλε­γαν ότι οι πε­ρισ­σό­τε­ροι από αυ­τούς υπήρ­ξαν ενερ­γοί εθνι­κο­σο­σια­λι­στές. Πά­ντως τα κεί­με­να εκεί­να εί­χαν μια άνευ προη­γου­μέ­νου πνευ­μα­τι­κό­τη­τα που πή­γα­ζε απευ­θεί­ας, ας πού­με, από τον Hölderlin. Ο γρα­πτός λό­γος προ­σπα­θού­σε να φθά­σει στο επί­πε­δο αυ­τών που πε­ριέ­γρα­φε. Τα λό­για π.χ. του Hölderlin (1770-1843) «μό­νο που και που ο άν­θρω­πος ση­κώ­νει θεϊ­κή πλη­ρό­τη­τα» (nur zur Zeit trägt göttliche Fülle der Mensch) εί­χαν από­λυ­τη αντι­στοι­χία, ας πού­με, με τα μά­τια αν­θρώ­πων και ζώ­ων της ζω­φό­ρου. Τα γλυ­πτά αυ­τά εί­χαν απο­μο­νώ­σει την αιω­νιό­τη­τα. Κεί­με­νο υψη­λής τε­λι­κά ποι­η­τι­κής ήταν και κεί­νο το «Τη­λαυ­γές Μνή­μα» του δι­κού μας του Χρή­στου Κα­ρού­ζου. Θα το εί­χε ζη­λέ­ψει, εί­μαι σί­γου­ρος, ας πού­με ο Ζή­σι­μος Λο­ρεν­τζά­τος. Όλα αυ­τά μύ­ρι­ζαν κλί­μα της δι­κής μας γε­νιάς του ΄30. Κά­πο­τε οι με­λε­τη­τές της θα έπρε­πε να λά­βουν υπό­ψη τους και κεί­με­να αρ­χαιο­λο­γι­κά.

Λί­γο αρ­γό­τε­ρα τα πράγ­μα­τα έγι­ναν πιο τε­χνο­κρα­τι­κά και «επί τον τύ­πον των ήλων», η ανα­ζή­τη­ση του κλα­σι­κού ιδε­ώ­δους πή­γε πε­ρί­πα­το κα­τά κά­ποιο τρό­πο. «Κα­λός και ο Παρ­θε­νώ­νας», μου εί­χε πει κά­που στις αρ­χές της δε­κα­ε­τί­ας του ΄70 ο φί­λος μου, μα­κα­ρί­της τώ­ρα, Τά­σος Χρι­στί­δης (1946-2004), «αλ­λά πρέ­πει να αρ­χί­σε­τε να βλέ­πε­τε τι γί­νε­ται και με τους αν­θρώ­πους». Ήδη ήταν μα­θη­τής του Τσόμ­σκυ στο Κέ­μπριτζ της Αγ­γλί­ας. Αυ­τά στο σπου­δα­στή­ριο της, μα­κα­ρί­τισ­σας επί­σης, Άλ­κης Νέ­στο­ρος (1935-1988). Αλ­λά και εγώ ήδη εί­χα αρ­χί­σει να αλ­λά­ζω μυα­λά. Κρά­τη­σα μό­νο, υπο­θέ­τω, ό,τι αφο­ρού­σε την ποί­η­ση, από εκεί­νη την επο­χή. Και την τέ­χνη, από μια άμορ­φη μά­ζα χρυ­σού, να κά­νεις με­ντα­γιόν τον ίδιο τον Παρ­θε­νώ­να.

(Μάρ­τιος 2016) 

______________________

*Σημ. Gerontakos: το όνομα του Brommer  ήταν  Frank και όχι Erik, όπως εκ παραδρομής γράφει ο Τ.Γ.

Brommer, Frank (1911-1993)| Dictionary of Art Historians

**Ernst Buschor (1886-1961)- Wikipédia