ΦΟΡΟΣ ΤΙΜΗΣ ΣΤΙΣ ΓΕΝΝΑΙΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΠΟΥ ΕΣΠΑΣΑΝ ΤΟΥΣ ΦΡΑΓΜΟΥΣ ΦΟΙΤΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΝΩΤΑΤΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ/ Ένα ποίημα του Σουρή για τη Θηρεσία Ροκά

 

Ο Σουρής για τη φοιτήτρια Ροκά -πριν από 120 χρόνια

Άρθρο του Νίκου Σαραντάκου , που δημοσιεύτηκε στο Ιστολόγιό του Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία, στις 8 Μαρτίου, 2015 και αφορά το "σκάνδαλο" της εμφάνισης της Θηρεσίας Ροκά ως φοιτήτριας της Φιλοσοφικής  στο ανδροκρατούμενο Πανεπιστήμιο Αθηνών, τη δεκαετία του 1890.

Μια και σήμερα είναι η διεθνής ημέρα της γυναίκας (8 Μαρτίου), σκέφτηκα να βάλω ένα στιχούργημα του Γ. Σουρή, γραμμένο πριν από 120 χρονια, που σχολιάζει ένα γεγονός πρωτοφανές τότε και κοινότατο σήμερα, την εμφάνιση μιας φοιτήτριας στο ανδροκρατούμενο τότε Πανεπιστήμιο Αθηνών, το λεγόμενο και «φλογερό καμίνι». Πρόκειται για τη Θηρεσία Ροκά, φοιτήτρια της Φιλοσοφικής.

Η Ροκά δεν ήταν η πρώτη Ελληνίδα φοιτήτρια. Ο τιμητικός αυτός τίτλος ανήκει στην Ιωάννα Στεφανόπολι, που γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή το 1890, αφού προηγουμένως η αίτησή της έφερε σε αμηχανία τη Σύγκλητο του Αθήνησι, η οποία παρέπεμψε το θέμα στην Κυβέρνηση. Έγιναν και αλλες αιτήσεις υποψήφιων φοιτητριών, αλλά δεν εγκρίθηκαν. Το 1892, δύο χρόνια αργότερα, τέσσερις άλλες κοπέλες εγγράφονται στο πανεπιστήμιο: οι αδελφές Αλεξάνδρα και Αγγελική Παναγιωτάτου στην Ιατρική σχολή, η Φλωρεντία Φουντουκλή στη Μαθηματική σχολή και η Θηρεσία Ροκά στην Φιλοσοφική.

Ο Σουρής δεν έγραψε για τη Ροκά με την ευκαιρία που άρχισε τις σπουδές της, αλλά τρία χρόνια αργότερα. Πράγματι, στις αρχές του 1895, είχαν γίνει φοιτητικές διαδηλώσεις διαμαρτυρίας για την παύση του καθηγητή της Αρχαιολογίας Αντώνη Οικονόμου. Ο Οικονόμου, που ήταν πολύ αγαπητός στους φοιτητές, είχε κατηγορηθεί για λογοκλοπή και απολύθηκε από τον υπουργό Άγγελο Βλάχο (εδώ και εδώ βλέπετε δυο άρθρα εφημερίδων της εποχής). Στις κινητοποιήσεις συμμετείχε και η Θηρεσία Ροκά. Δεν νομίζω να είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στα επεισόδια -υποθέτω ότι και μόνη η είδηση της συμμετοχής μιας γυναίκας αρκούσε για να την προαγάγει σε πρωταγωνίστρια.

Το στιχούργημα που θα δείτε δημοσιεύτηκε στον Ρωμηό, την εφημερίδα του Σουρή, στο τχ. 501, στις 25 Φεβρουαρίου 1895 -πριν απο 120 χρόνια και κάτι μέρες. Ήδη η έμμετρη ένδειξη της ημερομηνίας αναφέρει: Πέμπτη κι εικοστή Φλεβάρη / κι οι γυναίκες στο ποδάρι, ενώ το σχετικό ποίημα τιτλοφορείται «Πανεπιστημιακά – κι η φοιτήτρια Ροκά». Φυσικά ο Σουρής επαναλαμβάνει όλα τα στερεότυπα για τις γυναίκες στο στιχούργημά του, ενώ (φαίνεται να) θεωρεί ότι η συμμετοχή μιας γυναίκας στις φοιτητικές κινητοποιήσεις αποτελεί τον προάγγελο κοσμοϊστορικών εξελίξεων και ότι η τελική κατάληξη θα είναι μια πλήρης ανατροπή των πατροπαράδοτων, με τις γυναίκες να αναλαμβάνουν τα ηνία και τους άντρες να μένουν στο σπίτι και μάλιστα να θηλάζουν τα μωρά.

Όσο για τη Θηρεσία Ροκά, πήρε το πτυχίο της (ή αναγορεύθηκε σε διδάκτορα, που δεν ξέρω τι σήμαινε αυτός ο όρος τότε) το 1898. Εδώ βλέπουμε μια φωτογραφία της από ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε το 1899 στο Ημερολόγιον Σκόκου, στο οποίο πληροφορούμαστε ότι ήδη διορίσθηκε «καθηγητής» στο Αρσάκειο -και όχι «καθηγήτρια»! (Τόσο αστείο θα φαίνεται και στα εγγόνια μας να λέμε για γυναίκες βουλευτές και δικαστές).

Παραθέτω το μεγαλύτερο μέρος από το τεύχος 501 του Ρωμηού, με ορθογραφία εκσυγχρονισμένη και μαζί με το σκίτσο που είχε δημοσιευτεί στον Ρωμηό. Στο πλάι βάζω ένα-δυο σχόλια μόνο, δεν προλαβαίνω για περισσότερα. Αν θέλετε, συμπληρώνετε τον σχολιασμό.

ΝΙΚΟΣ ΣΑΡΑΝΤΑΚΟΣ

________________________

Πανεπιστημιακά – κι η φοιτήτρια Ροκά

 

Τι γυναικείον θρίαμβον κοιτάζω μετά τρόμου
στα λάλα μας εδάφη,
και μακαρίζω τρεις φορές αυτόν τον Οικονόμου,
όστις καθώς εγράφη
υπό σκοτίων διφθερών έσύλησε σοφίαν                                                            

(Σημ. Ν.Σ.:  Τη φράση αυτή είχε χρησιμοποιήσει ο υπουργός)
κι εκίνησε την γλώσσαν μας εις λόγων ευστροφίαν.

Υπέρ αυτού και συ, Ροκά, σκιρτάς μετά των άλλων
διά κραυγών εξάλλων,
και δρόμο παίρν’ η γλώσσα σου
και δος του κόβει ράβει
και την παρθένον σου ψυχήν το μένος την ανάβει,
κι όλοι παραξενεύονται πώς συ κορίτσι πράμα
με φοιτητάς αρσενικούς δημηγορείς αντάμα.

Προς Αμαζόνας παλαιάς τελείς γενναίον φόρον,
της μνήμης των ενθύμιον,
και πιλαλείς στ’ Ανάκτορα κι από των Ανακτόρων
εις το Πανεπιστήμιον,
κι εκ των εδράνων της Σχολής κι από των Προπυλαίων
εκσφενδονίζεις κεραυνούς κατά των Αγελαίων.

Βρόντα, φοιτήτρια Ροκά, και μάχιμος προχώρει
να θριαμβεύσει πια κι εδώ το δόλιο μισοφόρι.
Χειροκροτεί τούς λόγους σου το φλογερό Καμίνι
και λένε μερικοί
πως ο κομψός ποδόγυρος ογρήγορα θα γίνει
σημαία εθνική.

Σε χαιρετούν περίτρομα κι αγάλματα προγόνων,
που στην σοφίαν άλλοτε περιφανείς ηρίστευαν,
και βλέπουν ενσαρκούμενον το θαύμα των αιώνων,
που κι όνειρο να τόβλεπαν ποτέ δεν θα το πίστευαν.

Την δε πατρίδα της χαράς την κυριεύει μέθη
κι ουδέ την τρώγει συμφορών η θλίψις η κρυφία,
όταν ιδεί πως άφθονος κι αθρόα προσετέθη
εις την σοφίαν των ανδρών κι η θηλυκή σοφία,
και λέγει «πέρασαν καιροί Ανάττικοι και σόλοικοι,
τώρα σοφία δυο λογιών θα με λιπαίνει μπόλικη».

Και κουρασμένη κι άναυδος εκ του πολλού καμάτου
εξ ύψους θεωρεί
πως κι οι γυναίκες έγιναν περί διά γραμμάτου
και χάσκει κι απορεί,
και κάποτε μονάχη της περ ντίο σάντο λέγει
και φλέγεται και φλέγει.

Βλέπω μπροστά μου νεαράς κι ακμαίας Αμαζόνας
εις ίππους αελλόποδας με καταχρύσους ζώνας,
καθώς εκείνας τας κλεινάς λησμονημένων χρόνων,
που παρά τον Θερμόδοντα κατώκουν ποταμον
κι εμάχοντο προς στρατιάς των πάλαι Μακεδόνων
και τόσων ηξιώθησαν τροπαίων και τιμών.

Εις το φτερό σηκώνονται τα νέα θηλυκά
και παραιτούν την ρόκα των και τρέχουν στην Ροκά,
και κράνος τής φορούν βαρύ και της Ζαν Νταρκ τον θώρακα
και σπρώχνονται τριγύρω της και βγάζουνε τον κόρακα,
κι εγώ φρενηρης κι άγριος παράποτε πετώ
κοντά στην νέαν Λάκκαιναν, κοντά στην Λαμπετώ.

 

Με θάρρος Αμαζόνειον κάθε σοφή κορδώνεται
κι ο Πρύτανις περίφοβος στο σπίτι του κλειδώνεται,
μηδέ του δίου Πλάτωνος ακούεις τον Γοργίαν,
μηδέ στα Φροντιστήρια γραμματικούς αγώνας,
ο δε Πολίτης, εντριβής εις την μυθολογίαν,                                             

(Σημ. Ν.Σ.:Ο Νικόλαος Πολίτης, ο πατέρας της λαογραφίας)
βλέπει μπροστά του ζωντανάς των μύθων τας Γοργόνας,
και φοβηθείς ως φαίνεται να μη του κάνουν μπλόκο
φεύγει σταυροκοπούμενος χωρίς να βγάλει μόκο.

 

Ως τίγρεις ωρυόμεναι ορμούν στον Καρολίδη,
κι εις έναν νέον γίγαντα, εις τον Ευαγγελίδη,
που χαιρετίσματα πολλά κι ο Φασουλής τού στέλλει
εκ μέρους του φιλτάτου του κυρίου Κουτσουβέλη.

Εξεπληρώθησαν κι ημών και της Παρρέν οι πόθοι,                                               

(Σημ. Ν.Σ.:Καλλιρρόη Παρρέν, εκδότρια της Εφημερίδος των Κυριών)
όλ’ η θεόπνευστος Ζαν Ντάρκ εις σας μετεμψυχώθη,
και τροπαιούχους βλέπομεν σφριγώσας φοιτητρίας
κι αρσενικάς κυρίας,
και τέλος εξεφύτρωσαν προς δόξαν μας κι εδώ
γυναίκες της Αμερικής και του Κολοραδό.

 Τσακίζεται παντός σοφού το σεβαστό καλέμι,
πολεμικός ποδόγυρος τούς έκοψε τον βήχα,
κι ο Σπύρος Λάμπρος τάχασε, μα κι ο Σεμτέλος τρέμει                                         

(Σημ.Ν.Σ.: Ο λατινιστής Σεμιτέλος είχε κόψει τον Σουρή στις πτυχιακές. )

 
μήπως τα γένια πούβγαλε του βγάλουν τρίχα τρίχα. 

(Σημ,Ν.Σ.: Ο Σεμιτέλος ήταν σπανός -αλλά μετά ως διά μαγείας έβγαλε γένια.)

 

 

Ο Μιστριώτης μοναχά το στήθος του προτάσσει
και με γυναίκας συμμαχεί κι αμείλικτος πατάσσει,
κι οπόταν μεν ο Νάρκισσος μάς λέγει Μιστριώτης
τα στήθη τ’ αλαβάστρινα πως άφοβος προτείνει,
βλέπει το πράγμα φυσικόν η φλογερά νεότης
κι ουδέ παραξενεύεται το Φλογερό Καμίνι.

Αλλ’ όταν περδικόστηθη νεάνις και κυρία
φωνάζει πως το στήθος της προτείνει το φουριόζο,
όλους μεγάλος θαυμασμός κατέχει κι απορία
κι είναι το πράγμα τολμηρόν κι ολίγον τι σκαμπρόζο.

Έτσι λαλεί κι ο Φασουλής από των Προπυλαίων
βρυχώμενος ως λέων:
«Είναι καιρός ν’ ανατραπούν τής φύσεως οι νόμοι,
παντού να γίνει σεβαστή των γυναικών η γνώμη,
εμπρός εις τον ποδόγυρο γονατιστοί να πέσομε
και σαν τον Σαρδανάπαλο φουστάνια να φορέσομε.

«Ας γίνει πλέον ανδρική κι η γυναικεία φύσις
κι ας καρφωθεί σαν Προμηθεύς επάνω του Καυκάσου,
και συ, κυρία Φασουλή, το σπίτι σου ν’ αφήσεις
και πάρ ’ ευθύς τα ρούχα μου και δος μου τα δικά σου.

«Μεγάλην τρέφω κατ’ αυτάς προς το φουστάνι κλίσιν
κι αρχίζω να σιχαίνομαι την ανδρικήν μου φύσιν.
Να και μελάνι μες σ’ αυτό την πένα μου να βάφεις
και τον Ρωμηό να γράφεις.
Για σένα πνεύμα του λοιπού, για με παχιά βλακεία
και μόδες κι ενασχόλησις εις λούσα γυναικεία.

 Απίστευτος μεταβολή και θαύματα μεγάλα…
βλέπω τα στήθη των ανδρών να κατεβάζουν γάλα,
εις τα καλά καθούμενα παρατηρώ πώς πρήσκονται,
πώς εις ενδιαφέρουσαν κατάστασιν ευρίσκονται,
πώς πάνε στα κρεβάτια των λεχώνες να καθίσουν
και τρέχουν μάμμοι θηλυκοί για να τους ξεγεννήσουν.

Ανατροπή της φύσεως, αλλάξανε τα γούστα,
κι εγώ με κότσο, με κορσέ, ποδόγυρο και φούστα
παίρνω τη λάτρα του σπιτιού και τις μικροδουλειές,
η δε κυρία Φασουλή σηκώνει τ’ ομπρελίνο
και δος του ξύλο τραντακτό και κατακεφαλιές,
κι εγώ μπροστά της άφωνος τα γόνατά μου κλίνω.

Ανέτειλε των γυναικών η γαύρος Βασιλεία
και των ανδρών κατέπεσαν τα πρώτα μεγαλεία.
Μηδέ στο Κοινοβούλιον ακούς ανδρός μιλιά,
παντού γυναίκας απαντώ πανσόφους κι ηρωίδας,
κι εγώ μιας νεας κλώσας μου ταΐζω τα πουλιά
κι έχω τα τσίσία των παιδιών ως μόνας μου φροντίδας.

Εμπρός των φόρον θαυμασμού καθένας ας πληρώσει,
κύψετε τον αυχένα σας βωβοί και κεχηνότες,
κι αν όπου πετεινοί πολλοί αργεί να ξημερώσει
σκεφθείτε πια τι γίνεται σαν κακαρίζουν κότες.

Εμπρός!… ας δράξει καθεμιά της Αθηνάς το δόρυ
κι ίσως το μέλλον κρέμεται στο καψομισοφόρι.
Κι η κοιμισμένη μου ψυχή αμέσως ξενυστάζει
σαν δει πως γάλα ζείδωρον μαθήσεως βαστάζει
ο κόρφος καθεμιάς
σημερινής Ρωμιάς.

Xαίρε λοιπόν, φοιτήτρια, προστάτις μας γενού,
κι εις τούτον τον αναβρασμόν του κράτους τον μεγάλον
νέα προφήτις Σίβυλλα προς όλους μας φανού
καθώς της Άρκης η Σειρήν στον Κάρολον των Γάλλων,
κι ας λάμψει χάλυψ φονικός και περικεφαλαία
κι ας καταπέσει τιμωρός η χειρ η ρωμαλέα.

Δώσε στην χειραφέτησιν την ώθησιν την πρώτην,
παίξε Σωτήρος πρόσωπον και λυτρωτοϋ δημίου,
και τρέχε με τους φοιτητάς και με τον Μιστριώτην,
τον χαριέστατον Ζαν Νταρκ του Πανεπιστημίου.

Βγάζω κι εγώ τον σβέρκο μου γι’ αυτόν τον Οικονόμου
χωρίς να τον γνωρίζω,
κι εγώ κατά της παύσεως καταμεσής του δρόμου
μονάχος μου σφυρίζω.

Νεότης, οπού φλέγεσαι τα πάντα ν’ άνατρέπεις,
για τον παυθέντ’ ας δράμωμεν στης παύσεως τον μπόγια,
κι αν ο παυθείς λογοκλοπεί μεγάλο πράγμα βλέπεις…
άλλοι σουφρώνουν χρήματα κι αυτός σουφρώνει λόγια.

Ας φρικιούν της Δύσεως σαχλοί καλαμαράδες,
κι αφού το κράτος έζησε με δανεικούς παράδες,
και το Πανεπιστήμιον ας ζησει φτωχικά
με λόγια δανεικά.
Ουδέ σμικρύνεται γι’ αυτό ή δόξα της ‘Ελλάδος,
ούδ’ ή σοφία των σοφών της Ιεράς Παλλάδος.

Κατά της παύσεως αυτής καθένας ας λαλησει
και το Πανδιδακτήριον διά παντός ας κλείσει,
αφού τοιούτον έπαυσαν σουφροποιόν φωστήρα
κι απέμειναν τα γράμματα πεντάρφανα και στείρα.

(….)

____________________________

ΠΡΟΣΩΠΑ

1. Ιωάννα Στεφανόπολι, Ελληνίδα δημοσιογράφος. Ήταν η πρώτη γυναίκα φοιτήτρια ελληνικού πανεπιστημίου (Φιλοσοφική Αθηνών)

2. Αγγελική και Αλεξάνδρα Παναγιωτάτου, πρώτες φοιτήτριες στην Ιατρική Αθηνών, το 1892. Αποφοίτησαν 4 χρόνια μετά με άριστα.