Υπέρ δημοσίου Πανεπιστημίου συνηγορία

Πηγή: efsyn.gr 

Συντάκτης:  Άλκης Ρήγος*

---

Ιππίας: Ολο τα ίδια και τα ίδια μας λες, Σωκράτη

Σωκράτης: Κάτι χειρότερο, Ιππία, λέω τα ίδια για

τα ίδια πάντα πράγματα

Ξενοφών

Για τα ίδια πράγματα λοιπόν και πάλι ο Λόγος, όσο πικρό και αν είναι να συνειδητοποιείς ότι πρέπει ξανά να υπερασπιστείς τα αυτονόητα. Μια που η πρόταση κατάργησης της απαγόρευσης του Α16 του Συντάγματος ίδρυσης ιδιωτικών Πανεπιστημίων επανήλθε στην επικαιρότητα από τη Ν.Δ. η οποία την έχει αναγορεύσει μάλιστα σε κορωνίδα των προτάσεών της –57 να ‘ναι καλά!– για την αναθεώρηση του Συντάγματος που η συζήτησή της άρχισε στη Βουλή ύστερα από πρόταση 50 βουλευτών της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του ΣΥΡΙΖΑ.
Η πρόταση βέβαια δεν είναι καινούρια. Πριν από 11 χρόνια είχε επανέλθει από την τότε κυβέρνηση της Ν.Δ. με τη συνηγορία και του τότε αρχηγού του ΠΑΣΟΚ. Οι μεγάλες κινητοποιήσεις της πανεπιστημιακής και συνολικά της εκπαιδευτικής κοινότητας, μα και ευρύτερα της κοινωνίας –ας θυμίσουμε ότι μέσα σε δύο μήνες και μόνο πραγματοποιήθηκαν σε όλη τη χώρα πάνω από 300 ανοιχτές συγκεντρώσεις-συζητήσεις, παράλληλα με συνεχείς ανά εβδομάδα μαζικές διαδηλώσεις, καλαίσθητες εκδόσεις έντυπου υλικού και αφισών– απέτρεψαν όχι μόνο την αναθεώρηση του Α16, αλλά συμπαρέσυραν επί της ουσίας όλη εκείνη τη συντηρητική αναθεωρητική προσπάθεια.
Και ακόμη σημαντικότερο, δημιούργησαν μέσα στην κινηματική δράση τους όρους μιας δυναμικής από τα κάτω συμμαχίας κομμουνιστών όλων των ιστορικών ρευμάτων, σοσιαλιστών, ευρύτερων αριστερών και προοδευτικών δυνάμεων, που συνέβαλαν καταλυτικά στη δημιουργία λίγο μετά του ΣΥΡΙΖΑ. Και δεν είναι ματαιοδοξία να νιώθουμε περήφανοι που συμβάλαμε σε όλα αυτά.
Επίσης και τα επιχειρήματα υπέρ της πρότασης είναι ίδια κι απαράλλαχτα με πιο έντονα σήμερα τα περί ανομίας και ανασφάλειας στους πανεπιστημιακούς χώρους. Κλασική μέθοδος υπέρ τονισμού και γενίκευσης μεμονωμένων περιστατικών ανάμικτων με καθ’ όλα νόμιμες εκδηλώσεις, όπως η αφισοκόλληση, οι εκδηλώσεις φοιτητικών παρατάξεων, χωρίς καμία αναφορά στο συντελούμενο σ’ αυτά έργο. Χωρίς κάποια έστω σκέψη για τα γενεσιουργά αίτια που οδηγούν σε όποια φαινόμενα άλογης βίας υπαρκτά άλλωστε σε όλη τη νεολαία και καλλιεργούμενα δυστυχώς από την έντονη προβολή τους από τα κυρίαρχα ΜΜΕ, το διαδίκτυο ακόμη και τα παιδικά παιχνίδια.


Πέρα από αυτά τα επιφαινόμενα και τότε και σήμερα όλα εκκινούν από τη βασική νεοφιλελεύθερη καπιταλιστική ιδεολογική αντίληψη ότι τα πάντα, ακόμη και τα βασικά δημόσια αγαθά, οφείλουν να κύπτουν μπροστά στους αδήριτους αγοραίους νόμους του κέρδους. Αντίληψη με βάση την οποία από το 1994 στη Σύνοδο του Μαρακές, η Παγκόσμια Τράπεζα έβαλε στόχο την... «απελευθέρωση της αγοράς υπηρεσιών εκπαίδευσης» και την υποταγή σε αυτή την… αγορά και των Πανεπιστημίων! Μια αγορά που ξεπερνά σε παγκόσμιο επίπεδο το ένα τρισεκατομμύριο δολάρια!
Μια τέτοιου εύρους «αγορά» δεν ήταν δυνατό να παραμένει εκτός ελέγχου της κυρίαρχης αγοραίας λογικής. Ετσι ο ΠΟΕ, ο ΟΟΣΑ και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, παρακάμπτοντας την UNESCO, αναλαμβάνουν μια προγραμματισμένη σε παγκόσμια κλίμακα εκπαιδευτική αντιμεταρρύθμιση, αποδόμησης κάθε πρόσληψης των εκπαιδευτικών διεργασιών σε όλες τις βαθμίδες ως δημόσιας φύσης και λειτουργίας θεσμών.
Στόχος που στην ευρωπαϊκή ήπειρο ποτέ δεν ευδοκίμησε ως προς την ίδρυση ιδιωτικών Πανεπιστημίων – τα ελάχιστα που ιδρύθηκαν δεν απέκτησαν πουθενά στοιχειώδη ακαδημαϊκή αναγνώριση. Ευδοκίμησε όμως σε μεγάλο βαθμό στο εσωτερικό των δημόσιων και ιδίως των ερευνητικών τους προσανατολισμών. Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.
Μια άλλη εύλογη από πρώτη ματιά άποψη είναι ότι αφού στις άλλες βαθμίδες της εκπαίδευσης υπάρχουν ιδιωτικά σχολεία, γιατί να απαγορεύονται στην ανώτατη. Άποψη που θέλει να αγνοεί ότι η ύπαρξη ιδιωτικών σχολείων αποτελεί παθογένεια του εκπαιδευτικού συστήματος, αποτέλεσμα της αδυναμίας υλοποίησης σε όλο το εύρος της τής επιταγής του Α16 «όλοι οι Ελληνες έχουν δικαίωμα δωρεάν παιδείας σε όλες τις βαθμίδες σε κρατικά εκπαιδευτήρια». Πάντως τα ιδιωτικά σχολεία λειτουργούν με βάση το ενιαίο εκπαιδευτικό πρόγραμμα που αποφασίζει το υπουργείο Παιδείας, ενώ τα Πανεπιστήμια είναι αυτόνομα εκπαιδευτικά ιδρύματα, ως προς το πρόγραμμα σπουδών και ερευνητικών τους στόχων.
Μια που τα Πανεπιστήμια δεν είναι τεχνικές σχολές κατάρτισης συνδεδεμένες μονοδιάστατα με την αγορά εργασίας, πολλά μάλιστα από τα μαθησιακά αντικείμενα που καλλιεργούν δεν έχουν άμεση σύνδεση με την αγορά, όπως π.χ. η φιλοσοφία ή η ιστορία, ενώ άλλα μπορεί δυνάμει και να την αντιμάχονται, όπως π.χ. οι κοινωνικές και πολιτικές επιστήμες, αλλά και σε όσα έχουν σχέση, η κριτική αντιμετώπιση των επιπτώσεων αυτής της σχέσης μόνο στο δημόσιο ΑΕΙ μπορεί να καλλιεργηθεί.
Σκοπός και βασική αποστολή των Πανεπιστημίων άλλωστε δεν είναι απλά η διδασκαλία της υπάρχουσας γνώσης, αλλά η παραγωγή νέας σε όλα τα επιστημονικά πεδία, είτε έχουν είτε δεν έχουν άμεση συνάρτηση με τις τρέχουσες ανάγκες της αγοράς κάθε εποχής. Γεγονός που απαιτεί διαρκή και αναστοχαστική, αμφισβητησιακή κριτική σκέψη.
Ακριβώς για αυτή την ελευθερία της διδασκαλίας και έρευνας στο δημόσιο Πανεπιστήμιο συν-λειτουργούν πανεπιστημιακοί και φοιτητές διαφορετικών απόψεων και ιδεολογιών. Ας αναλογιστούμε σε ιδιωτικά Πανεπιστήμια έστω μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, π.χ. των προτάσεων του αρχηγού της Ν.Δ., των δύο ιδρυμάτων Ωνάση και Νιάρχου, αν θα μπορούσε να υπάρχει διδασκαλία και ερευνητική πρόταση που στο πλαίσιο του Δικαίου των Θαλασσών, θα ερευνούσαν τις λειτουργίες του εφοπλιστικού μας κεφαλαίου, σε σπασίματα διεθνών εμπάργκο, φοροδιαφυγής, πολιτικής σημαιών ή κοινωνικών επιστημόνων που θα ήταν αντίθετοι στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, τον νεοφιλελευθερισμό, τα φαινόμενα αλλοτρίωσης κ.λπ.
Ακριβώς γι’ αυτή τη διπλή τους λειτουργία οφείλει η πολιτεία να τους παρέχει και αυτά να διεκδικούν ένα καθεστώς ελεύθερης και ακηδεμόνευτης έρευνας από κάθε κατά καιρούς «ιερό ανήκειν», εκκλησιαστικό, εθνικό, κρατικό, οικονομικό. Αυτός άλλωστε ήταν και γενεσιουργός λόγος δημιουργίας τους στις μεσαιωνικές πόλεις. Χάριν αυτού καθιερώθηκε από τα… 1208 με sigillium του Πάπα, ουσιαστικά το πρώτο κοσμικό άσυλο, για την Universitas magistorum et scolarium του Πανεπιστημίου του Παρισιού.
Για το Πανεπιστήμιο δηλαδή των καθηγητών και φοιτητών, δύο συσσωματώσεων ενήλικων πολιτών σε συνθήκες συν-κίνησης ιδεολογικο-πολιτικών συν-κρούσεων και κριτικής αμφισβήτησης, όπου το διαφορετικό δεν προσλαμβάνεται ως εχθρός προς εξόντωση αλλά ως στοιχείο εμπλουτισμού, ακόμη και η λάθος άποψη, στην πορεία δημιουργίας όρων νέας γνώσης. Πρόκειται για δύο διακεκριμένες διαταξικές κοινωνικές κατηγορίες οι οποίες συν-αποτελούν αυτόν τον από τη γέννησή του και τη φύση της αποστολής του ιδιότυπο Θεσμό του Δημόσιου Χώρου και των Δημόσιων Πράξεων των φορέων του, και έχουν κατοχυρώσει τη δημόσια εκφορά τους.
Γεγονός το οποίο επίσης φαίνεται να αγνοούν όσοι επιθυμούν τη μετατροπή των διδασκόντων του σε πωλητές γνώσεων και των φοιτητών σε πελάτες-αγοραστές αυτών των γνώσεων, τη δε έρευνα προσανατολισμένη αποκλειστικά και μόνο στην οικονομική χρησιμοθηρία. Θέλοντας να αγνοούν επίσης ότι αυτός ο θεσμός αποκτούσε στην ιστορική του διαδρομή ισχύ και αίγλη, όταν οι φορείς του συγκρούονταν ανοιχτά στον δημόσιο χώρο, με τα εκάστοτε «ιερά ανήκειν», όταν μετατρέπονταν σε εστίες εξουσίας.
Ας επισημάνουμε επιπλέον ότι το μόνο άλλο κοσμικό άσυλο που κατακτήθηκε στα χρόνια της νεωτερικότητας, είναι αυτό του Κοινοβουλίου. Και το πιο επικίνδυνο που δεν κατανοούν οι θιασώτες της αγοραίας ιδεοληψίας με την απαξίωση που επιχειρούν του δημόσιου Πανεπιστήμιου σε μια περίοδο κρίσης και διάχυτης απαξίωσης της ενεργού πολιτικής και των δημοκρατικών θεσμών, της Βουλής μη εξαιρουμένης, είναι ότι η ρητορική τους βάλλει τελικά εναντίον και της ουσίας και του δεύτερου. Των μόνων Δημόσιων Θεσμών όπου ελεύθερα παράγεται ιδεολογία –το είδος εδώ δεν ενδιαφέρει, η έμφαση είναι στο «ελεύθερα»–, ακριβώς γι’ αυτό θεσμικά αποτελούν «άσυλα». Το πώς διαχειρίζονται αυτή την ελευθερία είναι στοιχείο τού πώς αντιλαμβάνονται την ουσία της Δημοκρατίας!
Τα όποια αρνητικά φαινόμενα εμφανίζονται κατά καιρούς και στα δύο δεν αντιμετωπίζονται μονοδιάστατα με νομοθετικές ρυθμίσεις αλλά με το βάθεμα της ουσίας της Παιδείας, με την ευρύτερη έννοια που της έδιναν οι αρχαίοι Ελληνες. Αλλωστε ιδιαίτερα για το πανεπιστημιακό άσυλο, αυτό υπάρχει είτε το ορίζει είτε δεν το ορίζει-περιορίζει ο όποιος νόμος. Υπάρχει στη συνείδηση της κοινωνίας μέσα στους αιώνες. Ιστορικά για να μείνουμε στα δικά μας, με αυτή την έννοια υπάρχει από τη δεκαετία του…1850, ενώ η πρώτη προσπάθεια ρύθμισής του νομοθετικά έγινε τη δεκαετία του 1980! Αλλο πράγμα οι τρόποι προάσπισής του από τους ίδιους τους φορείς της πανεπιστημιακής κοινότητας. Περιττή λοιπόν η πρόταση κατάργησής του, η οποία απλά καταδεικνύει την ανιστόρητη, αυταρχική αντίληψη της Ν.Δ. που αδυνατεί να κατανοήσει τη δυναμική των κοινωνικών φαινομένων.
*Ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης