1. Αριστερά και τεχνολογική κυριαρχία στην ψηφιακή εποχή
Του Γιώργου Παπανικολάου
Πηγή: avgi.gr
- Η στρατηγική της Αριστεράς δεν μπορεί παρά να αποσκοπεί στην ανάκτηση της τεχνολογικής κυριαρχίας προς όφελος των πολιτών και των δημοκρατικών θεσμών. Θα πρέπει κατ’ αρχάς να αποτρέψει τις δρομολογημένες ενέργειες ψηφιακής αποικιοποίησης της χώρας, διατηρώντας τον έλεγχο των κρίσιμων κρατικών υποδομών και την προστασία της ιδιωτικότητας των πολιτών σαν προϋπόθεση της ομαλής λειτουργίας της δημοκρατίας.
- Οι νέοι Μέγα-Μεσάζοντες ύφαναν έναν αόρατο ιστό μονοπωλιακής χειραγώγησης. Χρησιμοποίησαν τον έλεγχο των έξυπνων συσκευών με εφαρμογές λογισμικού, ιδιόκτητα και κλειστά λειτουργικά συστήματα και μορφότυπα, σκόπιμα περιορισμένης διαλειτουργικότητας, με σκοπό την παγίδευση χρηστών, επιχειρήσεων και δημοσίων υποδομών. Ο έλεγχος των δεδομένων συμπληρώθηκε με την συγκέντρωσή τους σε υπηρεσίες νέφους.
- Τα ζητήματα της τεχνολογικής κυριαρχίας απασχολούν σοβαρά ορισμένες κυβερνήσεις. Το υπουργείο άμυνας της Γαλλίας επεξεργάζεται σχέδιο μείωσης της τεχνολογικής εξάρτησης από τις Αμερικανικές εταιρείες πληροφορικής, ενώ ο Ιταλικός στρατός και η Γαλλική χωροφυλακή υιοθετούν λύσεις ανοικτού λογισμικού. Πρόσφατα, η Ρωσία ανακοίνωσε σχέδιο βάσει του οποίου οι δημόσιοι υπάλληλοι θα χρησιμοποιούν κινητά τηλέφωνα που κατασκευάζονται στην χώρα.
Το 2013 ο Edward Snowden αποκάλυψε τα προγράμματα μαζικής και χωρίς διακρίσεις συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων πολιτών απ’ όλο τον κόσμο που οργανώθηκαν από την NSA, με την συμμετοχή τηλεπικοινωνιακών παρόχων και εταιρειών όπως οι Google, Facebook, και Microsoft. Πρόσφατα αποκαλύφθηκε ότι η Cambridge Analytica χρησιμοποίησε παράνομα τα προσωπικά δεδομένα των χρηστών του Facebook για να στοχεύσει με εξατομικευμένα μηνύματα τους ψηφοφόρους των αμερικανικών εκλογών. Τα παραδείγματα αυτά δείχνουν παραστατικά ότι η παραβίαση της ιδιωτικότητας και η συγκέντρωση δεδομένων στα χέρια μεγάλων εταιρειών και κυβερνήσεων λειτουργούν υπονομευτικά για τη δημοκρατία και τα ατομικά δικαιώματα. Αφορούν τη συλλογική ασφάλεια των σύγχρονων κοινωνιών. Με εξαίρεση τον πρόσφατο Γενικό Κανονισμό Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων της ΕΕ, ελάχιστη πρόοδος έχει σημειωθεί για την προστασία των πολιτών από την μαζική επιτήρηση και τις ψυχολογικές επιχειρήσεις χειραγώγησης που οργανώνουν κράτη και εταιρείες. Σε ορισμένες χώρες, οι πολίτες βρίσκονται αντιμέτωποι με ένα κρατικά οργανωμένο ψηφιακό Πανοπτικό και τείχη διαδικτυακής λογοκρισίας εθνικής εμβέλειας. Η άλλοτε διαδεδομένη πεποίθηση ότι η ψηφιακή εποχή θα οδηγήσει σε παγκόσμια ευημερία ακούγεται σήμερα σαν αφελής αυταπάτη.
Μεγάλα δεδομένα, έξυπνες πόλεις, βιομηχανία 4.0, διαδίκτυο των πραγμάτων, έξυπνες συσκευές, κ.ο.κ., δεν είναι παρά διαφορετικές περιστάσεις των οποίων το πραγματικό διακύβευμα είναι ο πολιτικός και οικονομικός έλεγχος των πόρων. Δεν πρόκειται για πεδία εφαρμογής δήθεν ουδέτερων τεχνολογιών που θα αυξήσουν την παραγωγικότητα, αλλά για πεδία άσκησης πολιτικής και οικονομικής εξουσίας με τη διαμεσολάβηση τεχνολογικών λύσεων που ενσωματώνουν στην αρχιτεκτονική τους σχέσεις εξουσίας, πολιτικές και κοινωνικές στοχεύσεις. Οι επιπτώσεις αγγίζουν όλα τα πεδία της πολιτικής και της ζωής των ανθρώπων: το διεθνές εμπόριο, τις εθνικές αναπτυξιακές στρατηγικές, την εθνική κυριαρχία, τη λειτουργία της δημοκρατίας, τα ατομικά δικαιώματα και το μέλλον της εργασίας.
Σε λιγότερο από δύο δεκαετίες, ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός κατάφερε να μετατρέψει τα συμμετοχικά, δυνητικά απελευθερωτικά και δημοκρατικά στοιχεία της αρχιτεκτονικής του διαδικτύου σε ένα μηχανισμό καθολικής επιτήρησης και συγκέντρωσης οικονομικής και πολιτικής δύναμης σε πολυεθνικές εταιρείες και κυβερνήσεις. Η κατεύθυνση αυτή εξυπηρετήθηκε με συγκεκριμένα τεχνολογικά μέσα και αρχιτεκτονικές, αλλά και συγκεκριμένες ιδεολογικές προσεγγίσεις για την τεχνολογία. Μια νέα επιχειρηματική τάξη, οι δικτυοκράτες, συσσώρευσαν πλούτο και ισχύ ακολουθώντας επιχειρηματικά μοντέλα που βασίζονται στην ιδιοκτησία ψηφιακών πλατφορμών που οργανώνουν συμμετοχικά δίκτυα και καθιστούν δυνατή την εξόρυξη αξίας από την εκμετάλλευση ελεύθερης, απλήρωτης ή υποαμοιβόμενης εργασίας. Το προϊόν προς πώληση είναι οι ίδιοι οι συμμετέχοντες ή η προσοχή τους (Facebook, Google), ή η αξιοποίηση ιδιοκτησίας που δεν τους ανήκει, όπως τα διαμερίσματα της Airbnb και τα ταξί της Uber. Για την επίτευξη του στόχου χρειάστηκε να ασκηθεί απόλυτος έλεγχος στην ροή της πληροφορίας μέσω της αρχιτεκτονικής πελάτη - εξυπηρετητή (client-server) που τους επέτρεψε να τοποθετηθούν σαν υποχρεωτικοί ενδιάμεσοι στις αλληλεπιδράσεις μεταξύ χρηστών, παραγωγών και καταναλωτών. Οι νέοι Μέγα-Μεσάζοντες ύφαναν έναν αόρατο ιστό μονοπωλιακής χειραγώγησης. Χρησιμοποίησαν τον έλεγχο των έξυπνων συσκευών με εφαρμογές λογισμικού, ιδιόκτητα και κλειστά λειτουργικά συστήματα και μορφότυπα, σκόπιμα περιορισμένης διαλειτουργικότητας, με σκοπό την παγίδευση χρηστών, επιχειρήσεων και δημοσίων υποδομών. Ο έλεγχος των δεδομένων συμπληρώθηκε με την συγκέντρωσή τους σε υπηρεσίες νέφους.
Τα ζητήματα της τεχνολογικής κυριαρχίας απασχολούν σοβαρά ορισμένες κυβερνήσεις. Το υπουργείο άμυνας της Γαλλίας επεξεργάζεται σχέδιο μείωσης της τεχνολογικής εξάρτησης από τις Αμερικανικές εταιρείες πληροφορικής, ενώ ο Ιταλικός στρατός και η Γαλλική χωροφυλακή υιοθετούν λύσεις ανοικτού λογισμικού. Ο πρόεδρος Μακρόν διεκδικεί την εφαρμογή ενιαίου Ευρωπαϊκού πλαισίου για τη λειτουργία και τη φορολόγηση των Αμερικανικών ψηφιακών κολοσσών. Σε άλλες χώρες προβλέπονται περιορισμοί και αυστηρές διαδικασίες για το έδαφος στο οποίο βρίσκονται οι υπηρεσίες νέφους που παρέχονται στους φορείς της κυβέρνησης και στη δημόσια διοίκηση χρησιμοποιούνται διανομές ανοικτού λογισμικού που συντηρούνται από το δημόσιο. Πρόσφατα, η Ρωσία ανακοίνωσε σχέδιο βάσει του οποίου οι δημόσιοι υπάλληλοι θα χρησιμοποιούν κινητά τηλέφωνα που κατασκευάζονται στην χώρα. Μια κρατικά ελεγχόμενη εταιρεία τηλεπικοινωνιών, με εξαγορές, απέκτησε τον έλεγχο στην ανάπτυξη ενός λειτουργικού συστήματος κινητών τηλεφώνων που παλαιότερα ανήκε στη Nokia. Μια εκδοχή του αποτελεί σήμερα το μόνο κρατικά πιστοποιημένο λειτουργικό σύστημα κινητών για χρήση στο δημόσιο τομέα.
Ωστόσο, η συγκέντρωση δύναμης στις κρατικές υπηρεσίες δεν αποτελεί ούτε εναλλακτική ούτε πειστική ή θελκτική προοπτική. Οι πολίτες είναι δικαιολογημένα δύσπιστοι και επιφυλακτικοί εξαιτίας των απίστευτων δυνατοτήτων κατάχρησης εξουσίας που προσφέρουν οι συγκεντρωτικές ψηφιακές τεχνολογίες. Η συγκέντρωση και διατήρηση ορισμένων δεδομένων στις κρατικές υπηρεσίες είναι αναγκαία για τη διεκπεραίωση συναλλαγών ανάμεσα στους πολίτες και τη διοίκηση. Θα πρέπει, όμως, να περιορίζεται στα απολύτως αναγκαία. Από την άλλη, η επεξεργασία των δεδομένων των πολιτών θα μπορούσε να εξυπηρετήσει σκοπούς που ωφελούν το κοινό καλό. Όμως, ούτε το κράτος ούτε οι διόλου «καλοκάγαθοι» πολυεθνικοί διαδικτυακοί γίγαντες μπορούν σήμερα να διεκδικήσουν το ρόλο του έμπιστου τρίτου σε μια τέτοια διαδικασία. Η διαχείρισή τους σαν κοινού αγαθού είναι η μόνη συνεπής, κοινωνικά επωφελής απάντηση σε αυτή την πρόκληση. Για παράδειγμα, ο δήμος της Βαρκελώνης, που διαθέτει μια από τις περισσότερο επεξεργασμένες ψηφιακές στρατηγικές, προσπαθεί να οικοδομήσει μια μορφή «λαϊκής κυριαρχίας» με βάση τα δεδομένα των πολιτών. Η φιλοσοφία της είναι ότι τα δεδομένα θα πρέπει να ενδυναμώνουν την δυνατότητά των πολιτών να λαμβάνουν αποφάσεις και να εργάζονται από κοινού για την επίλυση προβλημάτων που αφορούν το γενικό καλό. Σαν μέσο χρησιμοποιούνται συμμετοχικοί θεσμοί-πλατφόρμες που οργανώνονται στα πλαίσια της πόλης με τη συνεπικουρία των δημοτικών αρχών. Ανάλογα με τα προβλήματα, την κλίμακα και τους ενδιαφερόμενους, μπορούν να οργανωθούν διαφορετικοί θεσμοί διακυβέρνησης των ψηφιακών κοινών. Τεχνολογίες όπως η πλατφόρμα SOLID (Socially Linked Data) του εφευρέτη του παγκόσμιου ιστού Tim Berners-Lee στοχεύουν στο να αποσυνδέσουν τα δεδομένα από τις εφαρμογές επεξεργασίας τους. Επιτρέπουν στον πολίτη να ασκεί πραγματικό έλεγχο χρησιμοποιώντας την εκχώρησή τους σαν ψήφο εμπιστοσύνης - συνεισφοράς στον κοινό σκοπό, ενώ την απόσυρση σαν διαφωνία. Οι τεχνολογίες του αποκεντρωμένου παγκόσμιου ιστού (Decentralized Web - Dweb) συμβάλουν στην ίδια κατεύθυνση, αλλά θα χρειαστεί να ενταχθούν σε ένα ευρύτερο πολιτικό πλαίσιο.
Η στρατηγική της Αριστεράς δεν μπορεί παρά να αποσκοπεί στην ανάκτηση της τεχνολογικής κυριαρχίας προς όφελος των πολιτών και των δημοκρατικών θεσμών. Θα πρέπει κατ’ αρχάς να αποτρέψει τις δρομολογημένες ενέργειες ψηφιακής αποικιοποίησης της χώρας, διατηρώντας τον έλεγχο των κρίσιμων κρατικών υποδομών και την προστασία της ιδιωτικότητας των πολιτών σαν προϋπόθεση της ομαλής λειτουργίας της δημοκρατίας. Στην οικονομία, θα πρέπει να ενδυναμώνει τα οργανωτικά υποδείγματα που βασίζονται στην ισότιμη συμμετοχή και στην δίκαιη διανομή του πλεονάσματος παραγωγικότητας. Η ανάπτυξη των δημοσίων δικτύων θα πρέπει να ακολουθεί την λογική των κατανεμημένων υποδομών και της ομοσπονδιοποίησης.
Συμμαχίες με άλλες προοδευτικές δυνάμεις μπορούν να επιτευχθούν. Η χρηματοδοτική και ρυθμιστική ενίσχυση των ψηφιακών συνεταιριστικών πλατφορμών έχει σημαντική θέση στο πρόγραμμα των εργατικών του Corbyn, όπως και η ενίσχυση των ψηφιακών κοινών αγαθών. Οι Γερμανοί σοσιαλδημοκράτες υποστηρίζουν την υποχρέωση των εταιρειών να μοιράζονται κάποια από τα δεδομένα που συλλέγουν ώστε να διατίθενται για την προώθηση στόχων γενικού συμφέροντος. Οι οικολόγοι - πράσινοι και το Podemos διαθέτουν επεξεργασμένες προτάσεις ψηφιακών πολιτικών. Οι προσπάθειες ρύθμισης των μονοπωλιακών ψηφιακών πλατφορμών αυξάνουν σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Κινήματα, όπως αυτά του ελεύθερου λογισμικού και των ψηφιακών δικαιωμάτων, έχουν αναλύσει τις πολιτικές πτυχές της ανάπτυξης των ψηφιακών τεχνολογιών και έχουν συνεισφέρει στην ανάπτυξη τεχνολογικών λύσεων που προασπίζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δημοκρατία και την δίκαιη ανάπτυξη.
Η τεχνολογία γεννιέται και διαδίδεται μέσα σε συγκεκριμένους συσχετισμούς δύναμης και εξυπηρετεί τα συμφέροντα και τις αντιλήψεις των συντελεστών που συμβάλουν στην ανάπτυξή της. Οι ανοιχτές τεχνολογίες ακολουθούν συμμετοχικές και συνεργατικές διαδικασίες ανάπτυξης και εξυπηρετούν με συνέπεια το στόχο για μια παραγωγική ανασυγκρότηση που είναι οικολογικά βιώσιμη και επωφελής για το σύνολο της κοινωνίας. Η καλλιέργεια της αντίληψης ότι υπάρχουν πολιτικά ουδέτερες τεχνολογικές λύσεις είναι μια αυταπάτη εξίσου πολιτικά επικίνδυνη με την αδράνεια από τη βολική θέση του κριτικού παρατηρητή των τεχνολογικών εξελίξεων. Για να πορευθεί στον 21ο αιώνα, η Αριστερά θα πρέπει να έχει ξεκάθαρες πολιτικές για την αξιοποίηση της τεχνολογίας στην κατεύθυνση της κοινωνικής απελευθέρωσης. Οι θέσεις αυτές θα αποτελούν αναπόσπαστο μέρος ενός σύγχρονου ριζοσπαστικού προγράμματος κοινωνικού μετασχηματισμού στο επίκεντρο του οποίου θα βρίσκεται η διεκδίκηση για ριζική μείωση του χρόνου της μισθωτής εργασίας.
* Επίκουρος καθηγητής στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο
___________________________
2. Αριστερά και τεχνολογία: το «τεχνικό» είναι πολιτικό
Συντάκτης:
Μαρία Χαϊδοπούλου Βρυχέα *
Κολοσσοί όπως οι Google, Apple, Facebook, Amazon,
Microsoft, Alibaba φιγουράρουν ανάμεσα στις πιο ισχυρές εταιρείες του
κόσμου και καθορίζουν την πορεία του παγκόσμιου καπιταλισμού· την ίδια
ώρα η Αριστερά, σε διεθνές επίπεδο, έχει αναπτύξει μια προβληματική
σχέση με τις νέες τεχνολογίες, κάποιες φορές τεχνοφοβική, αλλά συνήθως
τεχνολατρική, τις αντιμετωπίζει δηλαδή τελείως εργαλειακά, όπως ακριβώς
και στον καπιταλισμό. Η Αριστερά κινδυνεύει να επαναλάβει τα λάθη της
Σοβιετικής Ενωσης και να υιοθετήσει την άποψη ότι οι τεχνολογικές
εξελίξεις είναι (πάνω κάτω) ουδέτερες και ικανές (με τη σωστή «χρήση»)
να οδηγήσουν σε μια πανανθρώπινη ιδέα προόδου για όλους.
Με βάση αυτή τη λογική χρησιμοποιείται και ο όρος «4η Βιομηχανική Επανάσταση» για να περιγράψει μια εξ ορισμού θετική διαδικασία. Τελικά, τόσο η τεχνοφοβική όσο και η τεχνολατρική τάση φαίνεται να υποτιμούν το γεγονός ότι αυτή τη στιγμή, σε επίπεδο Ε.Ε. αλλά και παγκόσμιο, μαίνεται ένας εξαιρετικά σημαντικός πόλεμος για τις τεχνολογίες που θα επικρατήσουν, τα κοινωνικά συμφέροντα που θα προωθηθούν στον σχεδιασμό τους, το είδος της κουλτούρας και των κοινών πολιτισμικών πρακτικών που θα καλλιεργούν λόγω της αρχιτεκτονικής τους.
Τώρα δίνονται οι μάχες για τον ρόλο του Facebook στις εκλογές ή για το είδος της πλατφόρμας εργασίας, τύπου Uber ή συνεργατικής, που θα επικρατήσει. Η απάντηση στον νεοφιλελευθερισμό στις τεχνολογίες οφείλει να εμπεριέχει προτάσεις σύνθεσης του πολιτικού με το τεχνολογικό, καθώς το «τεχνικό» είναι και βαθιά πολιτικό.
Είναι σημαντικό να εντοπίσουμε τις αλλαγές που έχουν συντελεστεί στις καθημερινές πρακτικές και αναπαραστάσεις/εννοιολογήσεις ώστε να μπορέσουμε να χαράξουμε στρατηγική διεκδικήσεων, συγκρούσεων και συμμαχιών. Για παράδειγμα, θεωρούμε ότι αγοράζουμε και άρα μας ανήκει ένα κινητό παρότι ξέρουμε ότι, βάσει προδιαγραφών της εταιρείας, θα χαλάσει σε δυόμισι περίπου χρόνια, ενώ παράλληλα θα μοιραζόμαστε όλα μας τα δεδομένα με διάφορες εταιρείες λογισμικού που έχουν προεγκατεστημένες εφαρμογές σε αυτό.
Κατά πόσο τελικά το κινητό μάς ανήκει; Μήπως πρέπει, με το βλέμμα και στο περιβάλλον, να διεκδικήσουμε είτε ενοικίαση (και όχι πώληση) κινητών από τις εταιρείες, είτε, καλύτερα, υποχρεωτική επισκευασιμότητα (repairability) και διαλειτουργικότητα (interoperability); Μήπως πρέπει να ξαναδούμε την έννοια και την πρακτική της ιδιοκτησίας, τόσο της συσκευής όσο και των δεδομένων;
Οι ελίτ πλουτίζουν από την ανάγκη μας να επικοινωνήσουμε. Με την «κατοχή» ενός κινητού και με το τυράκι ενός «δωρεάν» εύχρηστου και ευρύχωρου μέιλ, οι επαφές μας, οι συζητήσεις μας, οι διαδρομές που κάνουμε, οι προτιμήσεις μας και τα μέρη που πάμε -μερικές φορές, ανάλογα με τις εγκατεστημένες εφαρμογές, ακόμα και το πόσες ώρες κοιμόμαστε ή πόσους καρδιακούς παλμούς έχουμε-, όλη αυτή οι πληροφορία που ανήκε σε εμάς και τον κύκλο μας χαρίζεται στον όποιο τεχνολογικό κολοσσό.
Στο άμεσο μέλλον η Google σκοπεύει να αναβαθμίσει τα προϊόντα της ώστε να μπορεί όχι μόνο να ανοίγει το μικρόφωνο για να μας ακούει ώστε να στέλνει τις «σωστές» διαφημίσεις, όπως γίνεται τώρα, αλλά, με συνεχή εντοπισμό θέσης, να καταγράφει αν τα άτομα που έλαβαν τη διαφήμιση επισκέφτηκαν το κατάστημα.
Στο δυστοπικό μέλλον που φτιάχνεται οι ελίτ θα είναι οι μόνες που θα έχουν την πολυτέλεια της πρόσβασης σε ασφαλή δεδομένα, απεριόριστη γνώση, συνεχή επαφή με εξασφάλιση ιδιωτικότητας -θα είναι οι μόνες που θα μπορούν να τα πληρώσουν. Οι υπόλοιπες/οι θα είμαστε εγκλωβισμένες και εγκλωβισμένοι (lock in) σε λογισμικά και πλατφόρμες - μεγάλους αδερφούς, σε ένα πανοπτικόν, χωρίς το οποίο θα είναι αδύνατο να επιβιώσουμε, για παράδειγμα να βρούμε εργασία.
Οφείλουμε να αποφασίσουμε ως παγκόσμια κοινωνία αν ο στόχος της τεχνολογίας θα είναι η αναζήτηση νέων τρόπων πλουτισμού ή η πραγμάτωση του κοινού καλού. Κάπου η ζυγαριά πρέπει να γέρνει και γι' αυτό εξάλλου εντείνεται ο πόλεμος για/στην τεχνολογία. Αλλες τεχνολογίες, άλλα εργαλεία και διαφορετικά δεδομένα θα μπορούσαν να έχουν βοηθήσει στην εδραίωση, έστω λίγο παραπάνω, κοινωνικής δικαιοσύνης, αντί να πλουτίζουν τους μετόχους της μιας ή της άλλης πολυεθνικής.
Ολη η δημιουργικότητα που δίνεται σε κλειστά εταιρικά συστήματα θα μπορούσε να έχει οικοδομήσει πολλές άλλες εναλλακτικές που στόχος τους δεν θα ήταν η μεγιστοποίηση των κερδών, αλλά η συνεργασία για το κοινό καλό και η βιωσιμότητα του πλανήτη. Παραδείγματα έχουμε, όπως η Wikipedia, το ελεύθερο/ανοικτό λογισμικό και υλισμικό (hardware), οι ανοικτές άδειες creative commons, οι συνεργατικές πλατφόρμες εργασίας, οι πλατφόρμες συμμετοχής πολιτών στη διοίκηση, οι ενεργειακές κοινότητες.
Ομως η πλειονότητα των εργαλείων που επινοούνται, κατασκευάζονται και χρησιμοποιούνται (τα γνωστά μέσα παραγωγής), ως προς το λογισμικό, το υλισμικό, τις υποδομές, την αρχιτεκτονική, το δίκαιο ιδιοκτησίας και χρήσης, ως επί το πλείστον περιορίζουν τις δυνατότητες κοινωνικού μετασχηματισμού που θα έχουν οι προοδευτικές δυνάμεις τού αύριο. Με άλλα λόγια, τώρα διακυβεύεται το μέλλον.
* διδάκτωρ Πολιτισμικής Γεωγραφίας, ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς
Με βάση αυτή τη λογική χρησιμοποιείται και ο όρος «4η Βιομηχανική Επανάσταση» για να περιγράψει μια εξ ορισμού θετική διαδικασία. Τελικά, τόσο η τεχνοφοβική όσο και η τεχνολατρική τάση φαίνεται να υποτιμούν το γεγονός ότι αυτή τη στιγμή, σε επίπεδο Ε.Ε. αλλά και παγκόσμιο, μαίνεται ένας εξαιρετικά σημαντικός πόλεμος για τις τεχνολογίες που θα επικρατήσουν, τα κοινωνικά συμφέροντα που θα προωθηθούν στον σχεδιασμό τους, το είδος της κουλτούρας και των κοινών πολιτισμικών πρακτικών που θα καλλιεργούν λόγω της αρχιτεκτονικής τους.
Τώρα δίνονται οι μάχες για τον ρόλο του Facebook στις εκλογές ή για το είδος της πλατφόρμας εργασίας, τύπου Uber ή συνεργατικής, που θα επικρατήσει. Η απάντηση στον νεοφιλελευθερισμό στις τεχνολογίες οφείλει να εμπεριέχει προτάσεις σύνθεσης του πολιτικού με το τεχνολογικό, καθώς το «τεχνικό» είναι και βαθιά πολιτικό.
Είναι σημαντικό να εντοπίσουμε τις αλλαγές που έχουν συντελεστεί στις καθημερινές πρακτικές και αναπαραστάσεις/εννοιολογήσεις ώστε να μπορέσουμε να χαράξουμε στρατηγική διεκδικήσεων, συγκρούσεων και συμμαχιών. Για παράδειγμα, θεωρούμε ότι αγοράζουμε και άρα μας ανήκει ένα κινητό παρότι ξέρουμε ότι, βάσει προδιαγραφών της εταιρείας, θα χαλάσει σε δυόμισι περίπου χρόνια, ενώ παράλληλα θα μοιραζόμαστε όλα μας τα δεδομένα με διάφορες εταιρείες λογισμικού που έχουν προεγκατεστημένες εφαρμογές σε αυτό.
Κατά πόσο τελικά το κινητό μάς ανήκει; Μήπως πρέπει, με το βλέμμα και στο περιβάλλον, να διεκδικήσουμε είτε ενοικίαση (και όχι πώληση) κινητών από τις εταιρείες, είτε, καλύτερα, υποχρεωτική επισκευασιμότητα (repairability) και διαλειτουργικότητα (interoperability); Μήπως πρέπει να ξαναδούμε την έννοια και την πρακτική της ιδιοκτησίας, τόσο της συσκευής όσο και των δεδομένων;
Οι ελίτ πλουτίζουν από την ανάγκη μας να επικοινωνήσουμε. Με την «κατοχή» ενός κινητού και με το τυράκι ενός «δωρεάν» εύχρηστου και ευρύχωρου μέιλ, οι επαφές μας, οι συζητήσεις μας, οι διαδρομές που κάνουμε, οι προτιμήσεις μας και τα μέρη που πάμε -μερικές φορές, ανάλογα με τις εγκατεστημένες εφαρμογές, ακόμα και το πόσες ώρες κοιμόμαστε ή πόσους καρδιακούς παλμούς έχουμε-, όλη αυτή οι πληροφορία που ανήκε σε εμάς και τον κύκλο μας χαρίζεται στον όποιο τεχνολογικό κολοσσό.
Στο άμεσο μέλλον η Google σκοπεύει να αναβαθμίσει τα προϊόντα της ώστε να μπορεί όχι μόνο να ανοίγει το μικρόφωνο για να μας ακούει ώστε να στέλνει τις «σωστές» διαφημίσεις, όπως γίνεται τώρα, αλλά, με συνεχή εντοπισμό θέσης, να καταγράφει αν τα άτομα που έλαβαν τη διαφήμιση επισκέφτηκαν το κατάστημα.
Στο δυστοπικό μέλλον που φτιάχνεται οι ελίτ θα είναι οι μόνες που θα έχουν την πολυτέλεια της πρόσβασης σε ασφαλή δεδομένα, απεριόριστη γνώση, συνεχή επαφή με εξασφάλιση ιδιωτικότητας -θα είναι οι μόνες που θα μπορούν να τα πληρώσουν. Οι υπόλοιπες/οι θα είμαστε εγκλωβισμένες και εγκλωβισμένοι (lock in) σε λογισμικά και πλατφόρμες - μεγάλους αδερφούς, σε ένα πανοπτικόν, χωρίς το οποίο θα είναι αδύνατο να επιβιώσουμε, για παράδειγμα να βρούμε εργασία.
Οφείλουμε να αποφασίσουμε ως παγκόσμια κοινωνία αν ο στόχος της τεχνολογίας θα είναι η αναζήτηση νέων τρόπων πλουτισμού ή η πραγμάτωση του κοινού καλού. Κάπου η ζυγαριά πρέπει να γέρνει και γι' αυτό εξάλλου εντείνεται ο πόλεμος για/στην τεχνολογία. Αλλες τεχνολογίες, άλλα εργαλεία και διαφορετικά δεδομένα θα μπορούσαν να έχουν βοηθήσει στην εδραίωση, έστω λίγο παραπάνω, κοινωνικής δικαιοσύνης, αντί να πλουτίζουν τους μετόχους της μιας ή της άλλης πολυεθνικής.
Ολη η δημιουργικότητα που δίνεται σε κλειστά εταιρικά συστήματα θα μπορούσε να έχει οικοδομήσει πολλές άλλες εναλλακτικές που στόχος τους δεν θα ήταν η μεγιστοποίηση των κερδών, αλλά η συνεργασία για το κοινό καλό και η βιωσιμότητα του πλανήτη. Παραδείγματα έχουμε, όπως η Wikipedia, το ελεύθερο/ανοικτό λογισμικό και υλισμικό (hardware), οι ανοικτές άδειες creative commons, οι συνεργατικές πλατφόρμες εργασίας, οι πλατφόρμες συμμετοχής πολιτών στη διοίκηση, οι ενεργειακές κοινότητες.
Ομως η πλειονότητα των εργαλείων που επινοούνται, κατασκευάζονται και χρησιμοποιούνται (τα γνωστά μέσα παραγωγής), ως προς το λογισμικό, το υλισμικό, τις υποδομές, την αρχιτεκτονική, το δίκαιο ιδιοκτησίας και χρήσης, ως επί το πλείστον περιορίζουν τις δυνατότητες κοινωνικού μετασχηματισμού που θα έχουν οι προοδευτικές δυνάμεις τού αύριο. Με άλλα λόγια, τώρα διακυβεύεται το μέλλον.
* διδάκτωρ Πολιτισμικής Γεωγραφίας, ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου