Μελέτη ενός άγνωστου αριστουργήματος

Του Βασίλη Βασιλικού



Πώς από ένα αφήγημα μόλις 18 σελίδων μπορεί να προκύψει ένα βιβλίο 210 σελίδων που διαβάζεται με το ίδιο -αν όχι με μεγαλύτερο- ενδιαφέρον με το μικρό αφήγημα που πλαισιώνει; Την απάντηση σ’ αυτό το κουίζ που σας θέτω θα τη βρείτε μόνο αν κρατήσετε το βιβλίο στα χέρια σας και το φυλλομετρήσετε πριν από την ανάγνωσή του. Θα γοητευτείτε από την τυπογραφική του εμφάνιση, τις φωτογραφίες και τα άλλα ντοκουμέντα που περιέχει, κυρίως όμως από το ίδιο το αφήγημα, που έχει τίτλο «Τζάκομο Τζόις» και είναι γραμμένο, φυσικά, από τον συγγραφέα με το ίδιο επώνυμο και διαφορετικό βαφτιστικό, τον Τζέιμς Τζόις. Στη σελίδα 54 του βιβλίου η φωτογραφία δείχνει το δισέλιδο «σαλόνι» με το οποίο το περιοδικό «Life» πρόβαλε πριν από 50 χρόνια (2/2/1968) την πρώτη έκδοσή του με τίτλο «Η μυστηριώδης γυναίκα του “Giacomo Joyce”».
Και τώρα ευτυχήσαμε να έχουμε και στη γλώσσα μας το υπέροχο αυτό κείμενο στη θαυμάσια μετάφραση του συγγραφέα Αρη Μαραγκόπουλου (εκδόσεις Τόπος) σε δίγλωσση έκδοση και πλαισιωμένο με τα κεφάλαια: Πρόλογος, Οδηγίες ανάγνωσης (1. Το ρίγος της ποίησης, 2. Η κρυφή γοητεία της μυθοπλασίας, 3. Η εξερεύνηση μιας αχανούς ηπείρου, 4. Η κατάκτηση μιας σκοτεινής κυρίας), Ο κ. Ιάκωβος Ζώης και ο κ. Τζάκομο Τζόις (1. Το πρώτο τραύμα, 2. Trieste, la bella polveriera, 3. Το πνεύμα ως οινόπνευμα, 4. La Chiave d’Oro ή το αφροδίσιο νόσημα, 5. Ενα post mortem love story [;]) και, τέλος, ένα Υστερόγραφο (Με ποιον; Πότε; Πού;/Τρεις λέξεις για τον αμύητο αναγνώστη).
Κι επειδή στο έργο του Τζόις είμαστε αμύητοι οι περισσότεροι, ο συγγραφέας, που έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με τον Ιρλανδό γίγαντα της πεζογραφίας και έχει ζήσει στο Δουβλίνο και την Τεργέστη για να μπορέσει να γράψει «εκ των ένδον» το κλασικό πλέον βιβλίο του για τον «Οδυσσέα» σε σχέση με το ομηρικό του πρότυπο (ένα σύγγραμμα που διδάσκεται και στα ξένα πανεπιστήμια), φρόντισε να μας κατατοπίσει πολλαπλά ώστε με τη σειρά μας κι εμείς να απολαύσουμε ένα «Άγνωστο αριστούργημα», όχι του Μπαλζάκ, αλλά του Τζέιμς Τζόις, όταν ως καθηγητής αγγλικών στην Τεργέστη ερωτεύτηκε μια νεαρή Εβραιοϊταλίδα πανέμορφη μαθήτριά του. Η νουβέλα αυτή είναι το προζύμι για το «Πορτρέτο του καλλιτέχνη σε νεαρή ηλικία» και κυρίως του «Ulysses» του ίδιου συγγραφέα, o οποίος μαζί με την «Αναζήτηση του χαμένου χρόνου» του Μαρσέλ Προυστ «μετέβαλαν εντός μου τον ρυθμό του κόσμου» της… πεζογραφίας.
Γράφει ο Μαραγκόπουλος: «Το “Giacomo Joyce” είναι ένα ολιγοσέλιδο κείμενο, αλλά, από μεταφραστική άποψη, οι 16 σελίδες του ίσως είναι οι πιο απαιτητικές σε όλη την αγγλοσαξονική λογοτεχνία: ο υβριδικός ειδολογικός χαρακτήρας του και η ανοίκεια ρητορική του ύφους, οι ριζοσπαστικές αφηγηματικές τεχνικές του από τη συνειδησιακή ροή και τους portemanteau νεολογισμούς έως την εξ ορισμού ύπαρξη ενός “αναγνώστη-arranger/διευθέτη”, οι αναφορές σε άλλα λογοτεχνικά κείμενα (όχι μόνο του αγγλικού και ιρλανδικού κανόνα), όπως και σε κείμενα της βιβλικής και αρχαίας παράδοσης, η αυτοαναφορικότητα, η διακειμενική του σχέση με επόμενα ή εν προόδω άλλα κείμενα του ιδίου (αυτό που είπα πριν “προζύμι”), οι φιλοσοφικοί, ηθικοί, κοινωνικοί και αισθητικοί προβληματισμοί που το διαπερνούν από την αρχή ως το τέλος, τα ιστορικά υποστρώματα της αγγλικής γλώσσας, όπου ο συγγραφέας ανασκάπτει και ανασύρει λεπταίσθητες αποχρώσεις στην παραμικρή λέξη του, στην κάθε φράση του, ακόμα και το “πείραγμα” στη δομή της γλώσσας, από τη σύνταξη ως τον ρυθμό και την ποιητική εκφορά της, όλα αυτά μαζί και ξεχωριστά το καθένα […] υψώνονται ως γοητευτικές πλην εξαιρετικά απαιτητικές προκλήσεις για τον μεταφραστή που δεξιώνεται το “Giacomo Joyce” στη γλώσσα του».
Αυτό το «δεξιώνεται» μου άρεσε πολύ. Γιατί τα λέει όλα. Ενας ταλαντούχος συγγραφέας σαν τον Αρη Μαραγκόπουλο (δεν έχετε παρά να διαβάσετε την τριλογία του «Η μανία με την άνοιξη», «Το χαστουκόδεντρο, «Πωλ και Νορα» από τις εκδόσεις Τόπος για να πειστείτε), που αφιέρωσε ένα μεγάλο μέρος της δικής του συγγραφικής ζωής για να γράψει ένα βιβλίο 500 σελίδων για τον «Οδυσσέα» του Τζόις, μόνο έτσι μπορούσε να χαρακτηρίσει το 16σέλιδο κείμενο του ιδίου: δεξίωση στον άγνωστο επισκέπτη που παρευρίσκεται απρόσκλητος στο πάρτι της γραφής. Γι’ αυτό κι εγώ, διαβάζοντάς το, άνοιξα μια σαμπάνια για να «δεξιωθώ» με τη σειρά μου το νέο αυτό βιβλίο του.


*Δημοσιεύθηκε στο φύλλο 56 της «Νέας Σελίδας» την Κυριακή 1 Ιουλίου