«Όπου τα όνειρα καθορίζονται από τη φαντασία»: Βιβλίο γνώσεων ή λογοτεχνικό βιβλίο;
της Τασούλας Τσιλιμένη*
Το είδος του βιβλίου γνώσεων που όλο και περισσότερο κερδίζει έδαφος είναι αυτό που έχει καθιερωθεί να χαρακτηρίζεται ως αφηγηματικό βιβλίο γνώσεων, δηλαδή είναι το βιβλίο στο οποίο ο/η συγγραφέας υιοθετεί την τεχνική της λογοτεχνικής γραφής για να αναδείξει το θέμα του. Κι αυτό γιατί πιστεύεται ότι το παιδί αναγνώστης, λάτρης της αφήγησης, θα υιοθετήσει την υφέρπουσα γνώση δια μέσου της εξιστόρησης πιο εύκολα. Τα σύγχρονα βιβλία γνώσεων είναι πολυτροπικά κείμενα και επιχειρούν να διοχετεύσουν την πληροφορία με πολλούς τρόπους, ελαχιστοποιώντας συνήθως το κείμενο και ενισχύοντας την πληροφορία με εικόνες/φωτογραφίες/λεζάντες/ντοκουμέντα άλλου τύπου κ.ο.κ. Όμως συνδέονται πάντα είτε με την ενίσχυση της ενδοσχολικής γνώσης ή ως εξωσχολικά βιβλία που κυρίως θα αξιοποιηθούν πάλι για κάποια εργασία του σχολείου, δηλαδή συνδέονται με το εκπαιδευτικό περιβάλλον και έτσι ίσως έχουν επωμισθεί μια αρνητική διάθεση από το παιδικό κοινό. Αν επιχειρήσει να αναζητήσει κανείς βιβλία γνώσεων στις βιβλιοθήκες των παιδιών στο σπίτι τους, θα διαπιστώσει τον μικρό αριθμό έναντι των λογοτεχνικών βιβλίων. Γι’ αυτό το λόγο και αρκετοί συγγραφείς των αμιγών βιβλίων γνώσεων, επιχειρούν να συγγράψουν αφηγηματικά βιβλία γνώσεων. Αυτό δεν είναι πάντα πετυχημένο εγχείρημα, καθώς συχνά έχουμε ένα υβριδικό είδος που παραπαίει μεταξύ του λογοτεχνικού βιβλίου και του πληροφοριακού βιβλίου, με μη πετυχημένη υιοθέτηση της αφηγηματικής γλώσσας που θα συγκινήσει και θα κερδίσει το ενδιαφέρον των αναγνωστών. Χρησιμοποιείται απλά ο βασικός αφηγηματικός σκελετός με την παράθεση πλήθους πληροφοριών, κάτι που έχει ως αποτέλεσμα μια απογυμνωμένη αφήγηση, χωρίς εκείνα τα απαραίτητα στοιχεία της λογοτεχνικότητας, που παρόλη τη γνώση θα επιφέρουν και την αισθητική απόλαυση.
Λίγα είναι τα βιβλία της κατηγορίας των αφηγηματικών βιβλίων γνώσεων που καταφέρνουν να παρασύρουν το παιδί στο παιχνίδι της ανάγνωσης με ενδιαφέρον. Το βιβλίο του Τόρμπεν Κούλμαν(κείμενο και εικονογράφηση) «Άρμστρονγκ» (μτφ. Μ. Αγγελίδου- Α. Αγγελίδης, εκδ. Ψυχογιός 2018), ανήκει σε αυτά που ξεχωρίζουν στην κατηγορία αυτή. Το βιβλίο ανήκει στο λογοτεχνικό είδος του παραμυθιού και έχει τον υπότιτλο «Το περιπετειώδες ταξίδι ενός ποντικού στο φεγγάρι». Σε 112 σελίδες αφηγείται όλη την ιστορία που αφορά στο όνειρο και στο εγχείρημα του ανθρώπου να βγει εκτός της ατμόσφαιρας, να κάνει το γύρο της γης και να ταξιδέψει στο φεγγάρι.
Βασικός πρωταγωνιστής είναι ένα ποντίκι γεμάτο περιέργεια, ένα ποντίκι ερευνητής, με το όνομα Άρμστρονγκ, που με το πόδι του γυρίζει τους δακτύλους ενός τεράστιου τηλεσκόπιου. Καταγράφοντας και παρατηρώντας το φεγγάρι διαπιστώνει τις φάσεις του και ανακαλύπτει ότι το φεγγάρι είναι μια τεράστια μπάλα από …πέτρα. Επιχειρεί να το πει στους υπόλοιπους που βλέπουν το φεγγάρι σαν ένα… κεφάλι τυρί. Κανείς δεν πείθεται από τον Άρμστρονγκ κι εκείνος απογοητευμένος δεν ξέρει τι να κάνει, μέχρι που παίρνει ένα γράμμα, που θα τον οδηγήσει σε μια συνάντηση με ένα ποντικό επιστήμονα που θα τον παροτρύνει να μελετήσει τα βιβλία των ανθρώπων. Έτσι το ποντίκι θα βρεθεί στο πανεπιστήμιο και με οδηγό τη φαντασία θα αρχίσει να κατασκευάζει την πρώτη διαστημική στολή αρχίζοντας από το «σκάφανδρο» που είναι το δοχείο ενός… μελανοδοχείου. Σε μια γυάλα χρυσόψαρου θα δοκιμάσει για πρώτη φορά να …πετάει. Σιγά σιγά και σε ξεχωριστά κεφάλαια, που δίνουν τη δυνατότητα στον αναγνώστη να πάρει το χρόνο του να επεξεργαστεί τις «αόρατες» πληροφορίες και να συνεχίσει όταν εκείνος αποφασίσει την ανάγνωση, ο ποντικός θα λύσει όλους τους προβληματισμούς του και θα καταφέρει να προσσεληνωθεί.
Το βιβλίο αναδεικνύει τη δύναμη της φαντασίας και την σχέσης της με την εξέλιξη και την επιστήμη. Ο αναγνώστης βιώνει την αγωνία του ήρωα και μαθαίνει με παραμυθιακό τρόπο την ιστορία της αστροναυτικής. Η εικονογράφηση δίνει πλούσια στοιχεία και καλύπτει τα σκόπιμα κενά του κειμένου, προσφέροντας στον αναγνώστη τη χαρά του να ανακαλύπτει την γνώση. Εικόνες, χάρτες, σχέδια στολών, πορτρέτα πρώτων αστροναυτών κ.α. παρατίθενται στις σελίδες του βιβλίου ενισχύοντας όσα το κείμενο αφηγείται, ενώ ερωτήσεις του τύπου «τι με περιμένει άραγε στο τέλος του ταξιδιού;»(24), θα ενισχύσουν την τόλμη και την αυτοπεποίθηση του παιδιού/ αναγνώστη, για δικά του όνειρα, ιδέες που τυχόν τον απασχολούν. Με το τέλος της ιστορίας, στο βιβλίο παρατίθεται ένα παράρτημα με την «σύντομη ιστορία της αστροναυτικής» και με χρήσιμες σύντομες πληροφορίες για τον Γαλιλαίο και την αντιμετώπιση της ιδέας του από την εποχή του, ονόματα άλλων προδρόμων της αστροναυτικής, τη Λάικα, την πτήση του «Σπούτνικ», τον Γκαγκάριν και Σέπαρντ, τον Νιλ Άρμστρονγκ και το «Απόλλων 11».
Το βιβλίο έχει στοιχεία του είδους του Graphic novel ή μπορεί να πει κανείς ότι δανείζεται από το είδος του κόμικ. Ανήκει στο είδος του αφηγηματικού βιβλίου γνώσεων και διαθέτει όλα εκείνα τα στοιχεία που είναι απαραίτητα για να κερδίσουν το ενδιαφέρον των αναγνώστη ανεξάρτητα από την ηλικία του.
(*)Η Τασούλα Τσιλιμένη είναι Καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
info: Τόρμπεν Κούλμαν, «Άρμστρονγκ», μτφ. Μ. Αγγελίδου- Α. Αγγελίδης, εκδ. Ψυχογιός 2018
:BiblioNet : Τσιλιμένη, Τασούλα Δ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου