Μάης ΄68, ο Μανσέτ και το νέο γαλλικό αστυνομικό μυθιστόρημα
του Φίλιππου Φιλίππου
oanagnostis.gr
Στις αρχές της δεκαετίας του ’70, εμφανίστηκε στη Γαλλία το νέο αστυνομικό μυθιστόρημα, το neo-polar, το οποίο εισήγαγε ή επινόησε ο Ζαν-Πατρίκ Μανσέτ, ένα απολύτως πολιτικό ον με δράση σε ποικίλους κοινωνικούς χώρους. Στη διάρκεια του πολέμου της Αλγερίας ο Μανσέτ τάχθηκε υπέρ του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου, αργότερα εντάχθηκε σε διάφορες οργανώσεις που είχαν δημιουργήσει άνθρωποι που διαφωνούσαν με το Κ.Κ. Γαλλίας. Πήρε μέρος στις φοιτητικές κινητοποιήσεις των αρχών του ’60 και αργότερα υιοθέτησε τις θέσεις του Γκι Ντεμπόρ, θεωρητικού του μαρξισμού, ιδρυτικού μέλους της Καταστασιακής Διεθνούς.
Έχοντας μελετήσει επισταμένως το θέμα, ο Μανσέτ θεωρούσε πως η αστυνομική λογοτεχνία βοηθάει στο να καταδειχτεί η διαφθορά της αστυνομίας, καθώς και οι κοινωνικές αιτίες που οδηγούν τους ανθρώπους στο έγκλημα. Θυμίζω πως αυτό το έλεγε στα βιβλία του και ο Ζορζ Σιμενόν, ο οποίος είχε την άποψη πως στα εγκλήματα δεν υπάρχουν ένοχοι και πως εκείνοι που σκοτώνουν το κάνουν επειδή η κοινωνία τους σπρώχνει στο έγκλημα. Θέλοντας να υποστηρίξει τη θεωρία του για τις κοινωνικές αιτίες του εγκλήματος, ο Μανσέτ έγραψε και εξέδωσε αστυνομικά μυθιστορήματα με πολιτικό υπόβαθρο, εμπνευσμένο από το σκληρό αστυνομικό αφήγημα, όπως καλλιεργήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, κυρίως από τον Ντάσιελ Χάμετ και τον Ρέιμοντ Τσάντλερ, οι οποίοι είχαν επινοήσει τον σκληροτράχηλο ιδιωτικό ντετέκτιβ που κινείται ανάμεσα στον υπόκοσμο και την αστυνομία και παραμένει αδιάφθορος.
Τα πρώτα μυθιστορήματα του Μανσέτ εκδόθηκαν το 1971 και ήταν το Αφήστε τα πτώματα να μαυρίσουν στον ήλιο, που το έγραψε μαζί με τον Ζαν-Πιερ Μπαστίντ, και το Η υπόθεση Ν’ Γκούστρο, που το έγραψε μόνος του. Γεννημένος στη Μασσαλία το Νοέμβριο του 1942, υπήρξε ο πλέον πολιτικοποιημένος γάλλος συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων της εποχής του. Αυτός εισήγαγε την Ιστορία και την πολιτική, καθώς και τους προβληματισμούς των ιδεών του Μάη του 68 στην αστυνομική λογοτεχνία, υποστηρίζοντας πως το αστυνομικό είναι μυθιστόρημα «βίαιης κοινωνικής παρέμβασης» και όχι απλώς διασκέδασης και ψυχαγωγίας μέσω της ανάγνωσης.
Άνθρωπος με ποικίλα ενδιαφέροντα, ήταν ερασιτέχνης σαξοφωνίστας της τζαζ, διευθυντής εκδοτικής σειράς επιστημονικής φαντασίας, διευθυντής σειράς κόμικς, μεταφραστής από τα αγγλικά, κριτικός της λογοτεχνίας και του κινηματογράφου, σεναριογράφος κινηματογραφικών ταινιών. Στο έργο του επηρεάστηκε από τους Σελίν, Μαλρό, Φλομπέρ, Όργουελ, Ντος Πάσος, Χάμετ και Τσάντλερ. Πολιτικά ήταν κοντά στις απόψεις του Τρότσκι αλλά γενικότερα χαρακτηριζόταν από αναρχομαρξιστικές αντιλήψεις. Στα βιβλία του κατόρθωσε να συνδέσει τις κοινωνικοπολιτικές επισημάνσεις με το επεξεργασμένο ύφος και την κινηματογραφική αφηγηματική γλώσσα. Ο πλούτος των γνώσεών του και το εύρος των ενδιαφερόντων του (ιστορία της αμερικανικής κοινωνίας, ευρωπαϊκή φιλοσοφία, μαρξισμός, αμερικανική λογοτεχνία, επιστημονική φαντασία, αμερικανικός κινηματογράφος, κόμικς, τζαζ, ροκ κλπ.) του έδωσαν τη δυνατότητα να μπολιάσει τα μυθιστορήματά του με ένα σωρό ετερόκλητα στοιχεία και να επιτύχει ένα θαυμαστό λογοτεχνικό αποτέλεσμα.
Σε ένα άρθρο του Doug Headline που υπάρχει στο βιβλίο του Η πριγκίπισσα του αίματος (μετάφραση Θοδωρής Τσαπακίδης, Άγρα, 2001) βρίσκουμε μια φράση του Μανσέτ που εκφράζει όλη τη φιλοσοφία του για την αστυνομική λογοτεχνία:
«Το καλό αστυνομικό μυθιστόρημα είναι κοινωνικό μυθιστόρημα, μυθιστόρημα κοινωνικής κριτικής, το οποίο χρησιμοποιεί εγκληματικές ιστορίες για να κεντρίσει το ενδιαφέρον, αλλά, συγχρόνως, προσπαθεί να δώσει μια εικόνα της κοινωνίας –ή ενός κομματιού της– σ’ ένα συγκεκριμένο τόπο, μια συγκεκριμένη στιγμή. Στη δική μου περίπτωση αυτή ήταν η περίοδος μετά το ’68, και, παρόλο που τα έργα μου εκτυλίσσονται πάντα στη Γαλλία, υπάγονται σε μια περίοδο κατά την οποία η αναθέρμανση της επανάστασης του ’68 εξακολουθεί να φαίνεται εφικτή· ελπίδα που θα εκλείψει περί τα τέλη της δεκαετίας του ’70».
____________________________
Σύντομο πορτρέτο του συγγραφέα και τον ίδιο να εκθέτει τις ιδέες του (με γαλλικούς υπότιτλους)
_____________________________
Και παρακάτω: «Η πλειονότητα των κοινωνικών κινημάτων της δεκαετίας του ’60 και του ’70 ή παρεξέκλιναν της αρχικής τους πορείας για να χειραγωγηθούν ή κατεστάλησαν. Το αστυνομικό ακολούθησε την ίδια εξέλιξη, Τώρα πλέον είναι ένα ήσσονος σημασίας πολιτισμικό εμπόρευμα, απολύτως ενσωματωμένο στο κατεστημένο, που διευθύνεται από συγγραφείς οι οποίοι δεν έχουν τις ίδιες ανησυχίες με μένα».
Σύντομα, το αστυνομικό είδος που επινόησε ο Μανσέτ βρήκε μιμητές πρώτα στη Γαλλία και μετά στις χώρες της Μεσογείου και σχηματικά ονομάστηκε μεσογειακό. Ένας από τους σημαντικότερους Γάλλους συγγραφείς που βάδισαν στα ίχνη του ήταν ο επίσης αριστερός (εντάχθηκε σε οργανώσεις της επαναστατικής αριστεράς) Φρεντερίκ Φαζαρντί (1947-2008), ο οποίος όμως εμφανίστηκε με το μυθιστόρημα Φονιάδες μπάτσων πολύ αργότερα, το 1979. Στα ίχνη του Μανσέτ πάτησε άλλος ένας συγγραφέας που γεννήθηκε στην ίδια πόλη, τη Μασσαλία, ο Ζαν-Κλοντ Ιζό (1945-2000) κι έγραψε την περίφημη τριλογία της Μασσαλίας με πρώτο το μυθιστόρημα Το μαύρο τραγούδι της Μασσαλίας. Περισσότερο λυρικός από τον μέντορά του, ο Ιζό μιλάει για την πόλη του, τον έρωτα, την αντρική φιλία, τον ρατσισμό, τους μετανάστες, τη μαφία, τη βία, τον παραλογισμό της κοινωνίας, την παγκοσμιοποίηση και το δυσοίωνο μέλλον της ανθρωπότητας. Άλλος επίγονος του Μανσέτ είναι ο Μορίς Ατιά (Αλγέρι, 1949), ψυχίατρος το επάγγελμα, οποίος στα τρία βιβλία της σημαντικής τριλογίας του (πρώτο εκδόθηκε Το μαύρο Αλγέρι), μιλάει αρχικά για τα γεγονότα του πολέμου της Αλγερίας και για όσα έγιναν στη συνέχεια στη Γαλλία (στο Η κόκκινη Μασσαλία και στο Παρίσι μπλουζ αναφέρεται στα όσα έγιναν στους δρόμους και στα πανεπιστήμια κατά τον Μάη του 68), καθώς και για τα ηθικά και υπαρξιακά διλήμματα που τίθενται στις μεγάλες ιστορικές στιγμές. Ασφαλώς, σε αυτούς πρέπει να προσθέσουμε και τον Καρίλ Φερέ (Καέν, 1967), ο οποίος τοποθετεί τα μυθιστορήματά του, όπως το Μαπούτσε, ή το Κόνδωρ, έξω από τη Γαλλία, σε χώρες που τις βαραίνει η Ιστορία, όπως λέει ο ίδιος, χώρες (Αργεντινή, Χιλή, Νέα Ζηλανδία), όπου κυριαρχεί ο καθημερινός φασισμός «σε συνδυασμό με τον νεοφιλελευθερισμό», κατά την δική του διατύπωση.
Αξίζει τον κόπο να θυμηθούμε τι έγραφε ο Μανσέτ στο Ημερολόγιό του. Μερικά αποσπάσματα από αυτό υπάρχουν στο Επίμετρο του μυθιστορήματός του Μοιραία (Άγρα, 2066, μετάφραση Ειρήνη Τσολακέλλη): «Σάββατο 30 Απριλίου 1977. Μνημόνιο για τις προθέσεις μου και το ρόλο μου ως συγγραφέα. Έπειτα από σκέψη, θα προτιμούσα να συμβάλω στην κομμουνιστική επανάσταση. Για την ώρα, δεν κατάφερα να αναπτύξω μια δραστηριότητα που να συμβάλει σε αυτή. Μοναδικός μου σκοπός είναι η διασκέδαση».
____________________
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου