Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΗΣ ΒΙΤΡΙΝΑΣ

(The Woman in the Window,1944)

ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΡΩΓΜΩΝ ΣΤΟ ΣΥΜΠΑΝ ΤΟΥ ΦΡΙΤΣ ΛΑΝΓΚ

Ένα θεωρητικό κείμενο του Αλέξη Ν. Δερμεντζόγλου από το βιβλίο του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης

Υπάρχει ένα σύστημα ρωγμών στο σύμπαν του FritzLang. Όποιος διεισδύσει έστω και σε μια απ’ αυτές, μοιάζει σαν να ολισθαίνει σε μια παραβατικότητα που θα τον οδηγήσει στην καταστροφική συνάντηση με τη μοίρα. Για τον κορυφαίο δημιουργό ,αρκεί αυτό το…λίγο να περάσει ο ήρωάς του σ’ ένα άλλο επίπεδο «πραγματικότητας» εναλλακτικής και διπλής όψεως. Αναζητώντας τον παράδεισο, ο άντρας συναντά την …κόλαση και τιμωρείται παραδειγματικά.
Στη Γυναίκα της βιτρίνας o κόσμος του Lang είναι σε πλήρη αναπαραγωγή, όπως και η ματιά του πάνω στις ΗΠΑ, που πάντα δημιούργησε προβλήματα στους Αμερικανούς θεατές. Εξ άλλου, μ’ αυτή την ταινία, ο EdwardG.Robinson εγκαινιάζει ένα χάπενινγκ που θα το συνεχίσει την αμέσως επόμενη χρονιά με τη Σκύλα.
Εδώ είναι ένας παντρεμένος, μεσήλικας, μεσοαστός, καθηγητής εγκληματολογικής ψυχολογίας, που «διψάει» τελικά για το άλλο, για την αλλαγή. Όταν φεύγουν για ταξίδι η γυναίκα και τα παιδιά του, μετά από μια μακρά συζήτηση με τους φίλους του επιχειρεί αυτή τη «διαπέραση».
Κομβικό σημείο, το πορτρέτο μιας πεντάμορφης αινιγματικής γυναίκας, που εκτίθεται σε μια γκαλερί και, στην κυριολεξία, ζωντανεύει .Από εκεί και μετά θα εμπλακεί σ’ ένα φόνο, θα αποκρύψει το πτώμα, η μυστηριώδης γυναίκα θα γίνει αντικείμενο εκβιασμού, κι ο ίδιος θα βρεθεί προ των πυλών του θανάτου.

Με μια πρώτη ματιά, η σκέψη μεταφέρεται στην άποψη πως οι χειρισμοί του Lang δεν είναι όσο θα θέλαμε ριζοσπαστικοί, κάτι που θα επιχειρηθεί και στη Σκύλα. Το εύρημα του ονείρου μπορεί να θεωρηθεί μια εύκολη λύση, αλλά τελικά η «επίδραση» της ταινίας στις ΗΠΑ ήταν πολύ πιο ισχυρή απ’ όσο θα περιμέναμε, τοποθετημένη οπωσδήποτε στις συνθήκες της εποχής.
Το ότι η αστυνομία δε συλλαμβάνει εγκληματία ή δεν προσάγει έναν ύποπτο ενόχλησε ιδιαίτερα, και δεν αποκλείεται να προβλημάτισε εξίσου και η ματιά του Lang πάνω στα βασικά θεσμικά συστήματα των ΗΠΑ: η οικογένεια ως ένας βαλτωμένος τόπος, η λαχτάρα του άλλου, η βαθμιαία εμπλοκή.
Ωστόσο, η αμφισημία των εξελίξεων είναι χαρακτηριστική, κι αυτό θα πρέπει να καταλογιστεί στο σενάριο του Nunnally Johnson, που νομίζω πως καταλήγει σε…διδακτικά σχήματα, όπως π.χ., αυτό του τέλους, που δηλώνει «όχι εμπλοκές και απομάκρυνση από το κατεστημένο».

Ωστόσο, η ταινία δεν παύει να αποτελεί μια υποδειγματική εφαρμογή και λειτουργία των κανόνων του φιλμ νουάρ με ελαφρά τροποποίηση. Η μοιραία γυναίκα είναι κατά το ήμισι τέτοια. Δεν παγιδεύει ακριβώς τον άντρα, αλλά τον εμπλέκει βαθμιαία και πάντως όχι συνειδητά. Σίγουρα τον απελευθερώνει από τη στατικότητα και τον ευνουχισμό, τον μετατρέπει σε άτομο που παίρνει αποφάσεις, δρα, ρισκάρει…Η αρχική λειτουργία της σχέσης, που δεν εκτρέπεται ποτέ προς τον έρωτα, είναι ευεργετική, για να φτάσουν οι κλασικές πλέον περιπλοκές του νουάρ.
Στη Γυναίκα της βιτρίνας δεν εκδηλώνεται μια ερωτική σχέση ή μια σεξουαλική συνεύρεση, αλλά απελευθερώνεται ένας διάχυτος ερωτισμός. Από το βασικό ήρωα λείπει ιδίως αυτή η ερωτική ατμόσφαιρα, ο ίλιγγος από την ακτινοβολία της άλλης, η έντονη ανάγκη του να γητευτεί (οι συγγένειες με τον χιτσκοκικό Δεσμώτη του ιλίγγου είναι φανερές).
Ουσιαστικά, θέλει να τυλχθεί σ’ αυτό το ευεργετικό λυκόφως της επιθυμίας για την επιθυμία.

Αυτή είναι μια τυπική ταινία ατμόσφαιρας και υποβολής. Στο πρώτο μισό, η δράση του τοποθετείται ιδίως σε κλειστούς χώρους, με τα πλαν- αμερικέν να κυριαρχούν. Μια εξαιρετική φωτογραφία καταγράφει λειτουργικά μια κατάσταση πυρετού που ενισχύεται κι απ’ τη λειτουργική μουσική.
O Robinson (πολύ καλός),ο DanDuryen (σπουδαίος), η Joan Benett (σωστή) και ο Raymond Massey(καλός) εκπροσωπούν μια κυρίαρχη αλήθεια του νουάρ: πως το είδος, για να πείσει, στηρίζεται σε κορυφαίους σταρ.
Η ταινία είναι μια νυχτερινή οπτασία, ένα όνειρο, μια ευχή του σκοταδιού. Νομίζω πως ο David Lynch επηρεάστηκε σαφώς απ’ αυτήν όταν μετά από 40 χρόνια γύρισε το Μπλέ βελούδο .
Επίσης ο Lang δείχνει με το δικό του τρόπο την ιδέα των εναλλακτικών πραγματικοτήτων, όπως αυτές μπορούν να εκφραστούν μέσα απ’ την απελευθέρωση καταπιεσμένων επιθυμιών.
Φαίνεται, όμως, πως ο Γερμανός δημιουργός αμφισβητεί αυτή την εκτόνωση και τη «διάβαση». Τοποθετείται προς την πιο «καθαρή» άποψη πως ο άνθρωπος πρέπει εξ αρχής να έχει διαλέξει σωστά, γιατί διαφορετικά θα είναι έρμαιο των συμπτώσεων και της μοίρας. Παράλληλα, δείχνει να προβληματίζεται πάνω στη φύση του αναπαραστατικού κάδρου (πίνακας) και της δυνατότητας της ίδιας της τέχνης (κινηματογράφος) να μετατρέπει σε κινούμενες εικόνες τη στατικότητα.
Αυτή η προβληματική θα επεκταθεί και θα φτάσει τα όρια της διερεύνησης της τομής αναπαράστασης και τέχνης στη Σκύλα, μια ταινία που, κατά τη γνώμη μου, αποτελεί το υποδειγματικό μέρος της διλογίας- και μάλιστα με χρήση των ίδιων των ηθοποιών.
Η γυναίκα της βιτρίνας εξακολουθεί να αποτελεί (ακόμα και σήμερα) ένα κατ’ εξοχή στιλιστικό κομψοτέχνημα, μια και το σενάριο του Nunnally Johnson αναγκάζει τον Lang να κινηθεί με μεγάλη επιδεξιότητα και με υψηλή σκηνοθετική δεξιοτεχνία σε αμφίσημους διαδρόμους.
Από την άλλη μεριά, αυτή η άλλη, η όχι τυπική, η όχι κλισαρισμένη ανάπτυξη της εικόνας της femmefatale έχει πολύ ενδιαφέρον και –το κυριότερο- μεταφέρει την άποψη πως αυτός είναι ένας παντοτινά και κοινωνικά αναγνωρίσιμος τύπος γυναίκας.