Η Ιστορία μέσα από τα μάτια της Λογοτεχνίας

Τι ψάχνει η σύγχρονη λογοτεχνία στην ιστορία;

 Σκέψεις πάνω στο έργο της Μάρως Δούκα

της Άννας Μαρίας Δρουμπούκη

ΠΗΓΗ: Ενθέματα Αυγής (28 Ιουλίου 2013) 

«Άτιμο πράγμα η Ιστορία. Πέφτει πάνω στη ζωή και την πλακώνει».

Σοφία Νικολαΐδου, Απόψε δεν έχουμε φίλους.[1]

Μάρω Δούκα

Η ελληνική πεζογραφία τείνει τα τελευταία χρόνια να αναπτύξει μια προνομιακή σχέση με την ιστορική αναπαράσταση: Από τους διωγμούς των Εβραίων της Θεσσαλονίκης με την Εβραία Νύφη του Δαβέττα, τον Εμφύλιο και τις παιδουπόλεις της Φρειδερίκης μέχρι τις ελληνικές κοινότητες της Μικράς Ασίας και της Οδησσού, τον Εθνικό Διχασμό, το Βυζάντιο, τους Τουρκοκρητικούς (Αθώοι και φταίχτες, Μάρω Δούκα) και τον Αγώνα του 1821 (Ρέα Γαλανάκη). Η λίστα είναι μακρά, ιδιαίτερα για όσους από εμάς ασχολούμαστε με τη δεκαετία του ‘40: Πολιορκία, Ιαγουάρος του Κοτζιά, το Κιβώτιο του Αλεξάνδρου, το Πένθιμο Εμβατήριο του Πατατζή, η Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα της Ζέη ή η Κάθοδος των Εννιά και η Ορθοκωστά του Βαλτινού…

Συγγραφείς που θεωρήθηκε ότι «παρεκκλίνουν» και δεν ακολούθησαν τον δρόμο της υπεράσπισης των κομματικών ιδανικών στη γραφή τους, όπως ο Άρης Αλεξάνδρου και ο Δημήτρης Χατζής, έπιασαν το νήμα της ιστορίας, άλλοτε με συνέπειες και άλλοτε με προσωπικές ματαιώσεις. Ο πρώτος έγραψε τα ποιήματά του και το θεατρικό του έργο Αντιγόνη εκτοπισμένος στη Μακρόνησο και απομονωμένος από τους συνεξόριστούς του. Αρκετά χρόνια αργότερα, στο Παρίσι πια, έγραψε ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα της νεότερης ελληνικής πεζογραφίας, το συγκλονιστικό Κιβώτιο. Όσο για τον Δημήτρη Χατζή, το διήγημά του «Ανυπεράσπιστοι», δημοσιευμένο στην Επιθεώρηση Τέχνης το 1964, προκάλεσε την αντίδραση του κομματικού μηχανισμού. Ο Δημήτρης Ραυτόπουλος μας θυμίζει ότι ο ταγματάρχης του Δημοκρατικού Στρατού Ασπροπόταμος το χαρακτηρίζει «φιλολογικό φτύσιμο, που καλά θα ’κανε ο άκαπνος συγγραφέας να το κρατήσει για τον εαυτό του». Ο κομματικός «Λογοτεχνικός κύκλος» που συνεδρίασε εσπευσμένα έκρινε ότι το διήγημα «Ανυπεράσπιστοι» του Δ. Χατζή φανερώνει υποχώρηση του συγγραφέα στην πίεση της αστικής ιδεολογίας.

Σύμφωνα με τη Βενετία Αποστολίδου, η λογοτεχνία προσφέρει αφηγηματικά μοντέλα για την αφήγηση του τραύματος ενώ ταυτόχρονα προσφέρει μια κοινωνική αρένα πιο ασφαλή (γιατί προστατεύεται από τη μυθοπλασία) από τον ευρύτερο χώρο της πολιτικής και της δημόσιας ιστορίας. Μπορεί να λειτουργήσει, και έτσι έχει λειτουργήσει η λογοτεχνία που μιλάει για τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο, ως ένας ενδιάμεσος δημόσιος χώρος στον οποίο δοκιμάστηκαν πρώτα μνήμες και ερμηνείες, οι οποίες αργότερα πέρασαν στην ιστοριογραφία και στη δημόσια αντιπαράθεση. Ας θυμηθούμε τα Πορφυρά Γέλια του Μισέλ Φάις, που μετεωρίζονται υπό το βάρος της μετεμφυλιακής νέκυιας, ένα βιβλίο «για τα αποσυνάγωγα θύματα της ιστορίας, αλλά και τους ποικίλους ταριχευτές της», όπως τόσο όμορφα περιγράφει ο Φάις.[2]

Γεγονός παραμένει πως ζητήματα ανέγγιχτα ή υπο-ερευνημένα από την ιστοριογραφία, προσεγγίζονται από την λογοτεχνία πολλές φορές με εμβριθή και συγκλονιστικό τρόπο.

Αθώοι και φταίχτες

Το βιβλίο αυτό της Μάρως Δούκα, εξακοσίων και πάνω σελίδων, εκδόθηκε  το 2004, και έκτοτε έχει ανατυπωθεί πολλές φορές.
Πρόκειται για ένα ιδιότυπο μυθιστόρημα, όπου ο τούρκος Αρίφ, καταφθάνει έναν χειμώνα στα Χανιά, πατρίδα των προγόνων του, ως δημοσιογράφος του BBC, για να κάνει μια έρευνα για τα μουσουλμανικά μνημεία της πόλης. Παράλληλα όμως κάνει και ένα ταξίδι στο χρόνο μέσα από τις σημειώσεις-ημερολόγιο του παππού. Μέσα από αυτές τις σημειώσεις –που φαίνεται να είναι πολυάριθμες– η συγγραφέας παρουσιάζει την πόλη των Χανίων μέσα στην Ιστορία, με αναφορές τόσο στην μυθολογία και το Βυζάντιο, αλλά κυρίως μετά από αυτό, στην τουρκοκρατία και στα νεώτερα χρόνια, όπου μουσουλμάνοι και χριστιανοί περνούσαν περιόδους ειρήνης, αλλά και πολέμου. Με την ονομασία Τουρκοκρήτες, ή Τουρκοκρητικοί φέρονταν οι Μουσουλμάνοι κάτοικοι της Κρήτης από της τουρκικής κατάκτησής της το 1669 μέχρι της υποχρεωτικής ανταλλαγής πληθυσμών που συνομολογήθηκε μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας το 1923. Ουσιαστικά οι Τουρκοκρητικοί, είναι ένα κλειστό μέχρι σήμερα κεφάλαιο, παρόλο που υπάρχουν μελέτες και άρθρα για το θέμα. Ούτε λόγος βέβαια να διδάσκεται στην σχολική ιστορία, η οποία δυστυχώς παραμένει εθνοκεντρική.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΟΛΟ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΠΑΤΩΝΤΑΣ ΕΔΩ=>Τι ψάχνει η σύγχρονη λογοτεχνία στην ιστορία;