Προς πάντα εθνικιστή

Η ιστορία δεν είναι στάδιον επιδείξεως φιλοπατρίας και εκχύσεως και διαχύσεως πατριωτικών αισθημάτων. [...] Εν δε τω χώρω του απολύτου δικαίου, δεν υπάρχει κριτήριον διά την ιστορίαν. Η ιστορία κρίνει το δίκαιον ή το άδικον οιασδήποτε πράξεως, μόνον καθ’ όσον αναφέρονται αύται εις θετικώς ωρισμένας αρχάς του δικαίου. Αλλά πέραν του σημείου τούτου, προκειμένου περί δικαίων διαμαχομένων προς άλληλα, περί δικαίου ιστορικού διαμαχομένου προς το φιλοσοφικόν ή φυσικόν καλούμενον δίκαιον, ή περί δικαίων ιστορικών διαμαχομένων προς άλληλα, δύναται μεν η ιστορία να παρακολουθή τον αγώνα τούτον, να κρίνη αυτόν εν τοις αποτελέσμασιν αυτού εξετάζουσα ποτέρου η νίκη ή η ήττα απέβη ωφελιμωτέρα εις τα συμφέροντα της ανθρωπότητος, αλλ’ εκ των προτέρων δεν δύναται ν’ αποφαίνηται υπέρ του ενός ή κατά του ετέρου.

                Παύλος Καρολίδης (1849-1930), Ιστορία του ΙΘ΄ αιώνος, Β΄. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1892. 220-221.