Μια σημαντική έρευνα φέρνει στο φως σκοτεινές πτυχές της ιστορίας του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου, ενός από τα παλαιότερα και πιο φημισμένα πανεπιστημιακά ιδρύματα του Ηνωμένου Βασιλείου.

Σύμφωνα με τα ευρήματα, το πανεπιστήμιο όχι μόνο επωφελήθηκε σημαντικά από το δουλεμπόριο και τον αποικιοκρατικό πλούτο, αλλά έπαιξε και καίριο ρόλο στη διαμόρφωση και διάδοση ψευδοεπιστημονικών ρατσιστικών θεωριών, ειδικά τον 18ο και 19ο αιώνα.

Η ανεξάρτητη επιτροπή που πραγματοποίησε την έρευνα, κατόπιν εντολής του σημερινού πρύτανη Sir Peter Mathieson, διαπίστωσε ότι το Εδιμβούργο αποτέλεσε «καταφύγιο» για καθηγητές που ανέπτυξαν θεωρίες λευκής υπεροχής, συμβάλλοντας καθοριστικά στην εδραίωση ρατσιστικών ψευδοεπιστημών, που τοποθετούσαν τους Αφρικανούς στο κατώτατο επίπεδο της υποτιθέμενης φυλετικής ιεραρχίας.

Όσα διαβάζουμε στον GuardianEdinburgh uni, map of slave trade route, skull from the Phrenology collection, phrenology head

Edinburgh University had 'outsized' role in creating racist theories...


 δεν προκαλούν απλά σοκ για τον ρόλο της ακαδημαϊκής κοινότητας σε σκοτεινούς καιρούς του παρελθόντος, θέτουν το ερώτημα μήπως με αφορμή τη γενοκτονία στη Γάζα, δούμε την ιστορία να επαναλαμβάνεται με δεδομένη την καταστολή στα πανεπιστήμια που αντιστάθηκαν.

Ο πρύτανης Sir Peter Mathieson, EPA/Fernando Gimeno

Κληρονομιές από τη σκλαβιά και την αποικιοκρατία

Η έρευνα αποκάλυψε ότι το ίδρυμα έλαβε δωρεές από πρώην φοιτητές και ευεργέτες που σχετίζονταν άμεσα με τη δουλεία, τις φυτείες και τη λεηλασία πόρων στις αποικίες, ύψους τουλάχιστον 30 εκατομμυρίων λιρών σε σημερινές τιμές. Με βάση διαφορετικούς υπολογισμούς, το πραγματικό ποσό μπορεί να ανέρχεται μέχρι και σε 845 εκατομμύρια λίρες, αν ληφθεί υπόψη η οικονομική ανάπτυξη από την εποχή που δόθηκαν οι δωρεές.

Σοκ προκαλεί το γεγονός ότι μέχρι σήμερα διατηρούνται 15 υποτροφίες που προέρχονται από πλούτο σχετιζόμενο με την Αφρικανική σκλαβιά και 12 από τη βρετανική αποικιοκρατία σε Ινδία, Σιγκαπούρη και Νότια Αφρική. Δέκα από αυτές εξακολουθούν να είναι ενεργές και είναι ύψους τουλάχιστον 9,4 εκατομμύρια λίρες.

Επιπλέον, αναφέρεται ότι το πανεπιστήμιο είχε ζητήσει ρητά δωρεές από απόφοιτους συνδεδεμένους με τη δουλεία για να χτίσει τα ιστορικά του κτίρια: το Old College στη δεκαετία του 1790 και την παλιά ιατρική σχολή το 1870.

Ψευδοεπιστήμες και λευκή υπεροχή

Η επιτροπή βρήκε αποδεικτικά στοιχεία ότι το Εδιμβούργο αποτέλεσε κοιτίδα ανάπτυξης ψευδοεπιστημονικών θεωριών όπως η «φρενολογία», η μελέτη του σχήματος του κρανίου ως δείκτη χαρακτήρα και ηθικής. Το πανεπιστήμιο διατηρεί σχεδόν 300 κρανία που συλλέχθηκαν τον 19ο αιώνα από υποδουλωμένους και εκτοπισμένους ανθρώπους. Οι «επιστήμονες» της εποχής αυτής χρησιμοποίησαν τέτοιες μελέτες για να «αποδείξουν» την κατωτερότητα των μη Ευρωπαίων.

Σε ένα από τα πιο συνταρακτικά ευρήματα της έρευνας, βρέθηκαν φοιτητικά σημειωματάρια του 1790, σύμφωνα με τα οποία ο γνωστός φιλόσοφος Dugald Stewart δίδασκε την υποτιθέμενη φυλετική ανωτερότητα των λευκών Ευρωπαίων. Παρά την προσωπική αντίθεση του ίδιου και του μέντορά του Adam Ferguson στη δουλεία, οι θεωρίες τους χρησιμοποιήθηκαν ως ιδεολογικό όπλο για τη δικαιολόγηση της σκλαβιάς στον αμερικανικό Νότο.

Ανισότητες στο παρόν και προτάσεις για το μέλλον

Η έρευνα δεν περιορίστηκε στο παρελθόν. Διαπίστωσε ότι λιγότερο από το 1% του προσωπικού και μόλις λίγο πάνω από το 2% των φοιτητών του πανεπιστημίου είναι μαύροι, πολύ χαμηλότερο από το ποσοστό του 4% του συνολικού πληθυσμού του Ηνωμένου Βασιλείου. Αυτό δείχνει, σύμφωνα με τους συντάκτες της έκθεσης, τη διαχρονική επίδραση του θεσμικού ρατσισμού.

Η έκθεση προτείνει 47 δράσεις για τη μεταρρύθμιση του ιδρύματος, μεταξύ των οποίων η κατεύθυνση των κεφαλαίων από τις κληρονομιές που σχετίζονται με τη σκλαβιά στη στήριξη ερευνητών και καθηγητών από μαύρες και άλλες μειονοτικές κοινότητες. Επίσης, προτείνεται η ενίσχυση της έρευνας και της διδασκαλίας γύρω από τον ρατσισμό και την αποικιοκρατία.

Διεθνείς πολιτικές διαστάσεις και η στάση απέναντι στο Ισραήλ

Μεταξύ των προτάσεων περιλαμβάνεται και η απόσυρση της υιοθέτησης του ορισμού του αντισημιτισμού από τη Διεθνή Συμμαχία Μνήμης του Ολοκαυτώματος (IHRA), με το σκεπτικό ότι παρεμποδίζει τον ελεύθερο διάλογο για τις πολιτικές του Ισραήλ σε Γάζα και Δυτική Όχθη. Η έκθεση ζητά επίσης την άμεση αποεπένδυση του πανεπιστημίου από εταιρείες που έχουν στενούς δεσμούς με την ισραηλινή κυβέρνηση.

Ο πρύτανης Peter Mathieson παραδέχτηκε ότι εξετάζεται σοβαρά η στάση του ιδρύματος και σε αυτά τα ζητήματα, έπειτα από διαμαρτυρίες φοιτητών και προσωπικού που καταγγέλλουν τη συνενοχή του Εδιμβούργου στις ενέργειες του Ισραήλ στη Γάζα. Ωστόσο, δήλωσε ότι δεν μπορεί ακόμη να δεσμευτεί σε αλλαγές μέχρι να ολοκληρωθούν οι εσωτερικές αξιολογήσεις.

Η σημασία της ιστορικής μνήμης και η στάση απέναντι στο παρελθόν

Ο Mathieson χαρακτήρισε τα πορίσματα της έκθεσης «σοκαριστικά» και «δυσάρεστα», τονίζοντας ότι το πανεπιστήμιο δεν μπορεί να έχει «επιλεκτική μνήμη» για την ιστορία και τις επιτυχίες του. Τόνισε ότι πρόκειται για την πιο εις βάθος έρευνα που έχει διεξάγει πανεπιστημιακό ίδρυμα στο Ηνωμένο Βασίλειο σε σχέση με τις μεθόδους της αποικιοκρατίας με σαφή τη διάθεση καταδίκης της.

Η αποκάλυψη ότι ένα από τα κέντρα του Διαφωτισμού στην Ευρώπη υπήρξε ταυτόχρονα κοιτίδα ρατσιστικής σκέψης και οικονομικής εκμετάλλευσης δημιουργεί μια ηθική πρόκληση: Πώς μπορούν τα πανεπιστήμια να συμβιβάσουν την πνευματική τους κληρονομιά με τις σκοτεινές όψεις της ιστορίας τους; Το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου καλείται πλέον να απαντήσει.