Η «παγίδα του Θουκυδίδη» / Τι διδάσκει για τις σχέσεις ΗΠΑ – Κίνας
Ο όρος «παγίδα του Θουκυδίδη» έχει καθιερωθεί την τελευταία δεκαετία στον λόγο περί διεθνούς πολιτικής, για να περιγράψει την κλιμακούμενη αντιπαλότητα μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Κίνας.
Τον εισήγαγε ο πολιτικός επιστήμονας
, 
αρχικά σε άρθρο
στους Financial Times το 2012 και αργότερα στο βιβλίο του Destined for
War (2017). 
Can America and China Escape Thucydides's Trap?
Η φράση προέρχεται από τον αρχαίο Έλληνα ιστορικό Θουκυδίδη, ο οποίος στο έργο Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου έγραψε: «Η άνοδος της Αθήνας και ο φόβος που ενέπνευσε στη Σπάρτη κατέστησαν τον πόλεμο αναπόφευκτο».Η διατύπωση αυτή φαίνεται να προσφέρει ένα απλό και ισχυρό σχήμα: η άνοδος μιας δύναμης προκαλεί ανησυχία σε μια εδραιωμένη, οδηγώντας τελικά σε σύγκρουση. Στο σύγχρονο πλαίσιο, αυτό μεταφράζεται ως βεβαιότητα ότι η άνοδος της Κίνας θα οδηγήσει σε σύγκρουση με τις ΗΠΑ, όπως στην περίπτωση της Αθήνας με τη Σπάρτη.
Ωστόσο, η ανάγνωση αυτή κινδυνεύει να απλοποιήσει υπερβολικά το έργο του Θουκυδίδη και να παραμορφώσει το βαθύτερο φιλοσοφικό του μήνυμα. Ο Θουκυδίδης δεν διατύπωσε κάποιον ντετερμινιστικό «νόμο» της γεωπολιτικής· έγραψε μια τραγωδία.
Ο ίδιος πολέμησε στον Πελοποννησιακό Πόλεμο στο πλευρό των Αθηναίων και το έργο του φέρει έντονα τα χαρακτηριστικά της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας. Δεν επρόκειτο για πραγματεία περί δομικής αναγκαιότητας, αλλά για μελέτη του πώς η ανθρώπινη αδυναμία, τα πολιτικά σφάλματα και η ηθική παρακμή μπορούν να οδηγήσουν σε καταστροφή.
Σε αντίθεση με τη σύγχρονη τάση αναζήτησης προτύπων και «νόμων» σε επίπεδο συστημάτων, ο Θουκυδίδης εστίαζε στον ρόλο της επιλογής, της αντίληψης και του συναισθήματος. Η αφήγησή του καταγράφει τις διαβρωτικές συνέπειες του φόβου, τη γοητεία της φιλοδοξίας, τις αποτυχίες της ηγεσίας και την τραγική διάλυση της λογικής όταν έρχεται η ώρα της κρίσης.
Όταν ο όρος «παγίδα του Θουκυδίδη» μετατρέπεται σε έναν υποτιθέμενο κανόνα της διεθνούς πολιτικής, χάνεται αυτή η διάσταση. Ο όρος καταλήγει να σημαίνει αναπόφευκτη εξέλιξη: η νέα δύναμη ανεβαίνει, ο φόβος μεγαλώνει, ο πόλεμος ακολουθεί.
Όμως ο Θουκυδίδης εστίαζε στο πώς γεννιέται ο φόβος, πώς η φιλοδοξία διαστρεβλώνει την κρίση και πώς οι ηγέτες, εγκλωβισμένοι σε περιορισμένες και κακές επιλογές, πείθουν τον εαυτό τους ότι ο πόλεμος είναι η μόνη λύση.
Ακόμη και ο Allison δεν ισχυρίστηκε ότι η «παγίδα» είναι αναπόδραστη. Το βασικό του επιχείρημα είναι ότι όταν μια αναδυόμενη δύναμη αμφισβητεί μια κυρίαρχη, ο πόλεμος είναι πιθανός αλλά όχι αναπόφευκτος. Στην πραγματικότητα, μεγάλο μέρος του έργου του λειτουργεί ως προειδοποίηση για την ανάγκη αποφυγής αυτού του προτύπου, όχι ως κάλεσμα παραίτησης μπροστά του.
Παρ’ όλα αυτά, ο όρος συχνά χρησιμοποιείται από σχολιαστές και πολιτικούς ως απόδειξη ότι η σύγκρουση είναι εγγεγραμμένη στη δομή των διεθνών σχέσεων αλλά αυτό είναι απλά άλλοθι για αύξηση στρατιωτικών δαπανών ή άσκηση σκληρής ρητορικής απέναντι στο Πεκίνο.
Η προσεκτική ανάγνωση του Θουκυδίδη δείχνει ότι ο Πελοποννησιακός Πόλεμος δεν αφορούσε μόνο την αλλαγή ισορροπίας ισχύος, αλλά και την υπερηφάνεια, τα σφάλματα κρίσης και την αποτυχία της ηγεσίας να δράσει σοφά. Ενδεικτική είναι η φράση του: «Η άγνοια είναι θρασεία και η γνώση διστακτική», η οποία δεν αποτυπώνει την ανθρώπινη αδυναμία, στοχεύοντας σε όσους συγχέουν την παρόρμηση με τη στρατηγική και τον τσαμπουκά με τη δύναμη. Επίσης, η διάσημη διατύπωση «Οι ισχυροί κάνουν ό,τι θέλουν και οι αδύναμοι υπομένουν ό,τι πρέπει» δεν είναι επιτομή του ρεαλισμού, αλλά τραγική διαπίστωση για τις συνέπειες της ανεξέλεγκτης ισχύος.
Έτσι, το μήνυμα που προκύπτει από το έργο του Θουκυδίδη δεν είναι ότι ο πόλεμος είναι προκαθορισμένος, αλλά ότι γίνεται πιο πιθανός όταν ο φόβος επισκιάζει τη λογική, όταν οι ηγέτες συγχέουν τη στάση ισχύος με τη σύνεση και όταν η στρατηγική καθοδηγείται από ανασφάλεια και όχι από καθαρή σκέψη. Ο Θουκυδίδης δείχνει πόσο εύκολα η αντίληψη μετατρέπεται σε παρερμηνεία και πόσο επικίνδυνο είναι όταν οι ηγέτες, πεπεισμένοι για τη δική τους ορθότητα ή αναγκαιότητα, παύουν να ακούν αντίθετες φωνές.
Στο σημερινό πλαίσιο, η επίκληση της «παγίδας του Θουκυδίδη» ως αιτιολόγηση της αντιπαράθεσης με την Κίνα ενισχύει την αίσθηση ότι η σύγκρουση είναι προδιαγεγραμμένη και αδύνατο να αποφευχθεί. Το έργο του Θουκυδίδη, ωστόσο, περιγράφει τις συνθήκες κάτω από τις οποίες η φρόνηση και η σκέψη υποχωρούν, και πώς αυτά οδηγούν στην κλιμάκωση του πολέμου.
Πηγή: The Conversation:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου