Αξιωματικοί και αντάρτες του ΕΛΑΣ με αξιωματικούς του Κόκκινου Στρατού σε ελληνικό βουνό
(SPUTNIK
Γιατί ο ΕΛΑΣ ανήκει στο πάνθεον της νεότερης ελληνικής ιστορίας
Ο ιστορικός Γιάννης Σκαλιδάκης
σκιαγραφεί πτυχές του αντιστασιακού φαινομένου του Ελληνικού Λαϊκού
Απελευθερωτικού Στρατού που ιδρύθηκε πριν από 80 χρόνια ως το ένοπλο
σκέλος του ΕΑΜ.
Ο ιστορικός Γιάννης Σκαλιδάκης σκιαγραφεί πτυχές του αντιστασιακού φαινομένου του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού που ιδρύθηκε πριν από 80 χρόνια ως το ένοπλο σκέλος του ΕΑΜ.
Γιάννης Σκαλιδάκης
Η ένοπλη Αντίσταση στην Ευρώπη αναδύθηκε ως αποτέλεσμα της βίαιης κατάρρευσης των ευρωπαϊκών κρατών και της ζωτικής ανάγκης αντίδρασης των κοινωνιών στις πολιτικές του Άξονα που απειλούσαν με εξανδραποδισμό ή ακόμη και εξόντωσή τους. Σε αρκετές περιπτώσεις, το αποτέλεσμα της Αντίστασης ήταν η απόσχιση από το σώμα της «Νέας Ευρώπης» του Χίτλερ και τα αντιστασιακά κινήματα βρέθηκαν μπροστά στην πρόκληση διοίκησης απελευθερωμένων περιοχών πριν το τέλος του πολέμου.
Οι πολιτικές δυνάμεις των αντιστασιακών κινημάτων -και πολύ χαρακτηριστικά τα κομμουνιστικά κόμματα- σχεδίαζαν με αδρές γραμμές ένα πολιτικό πρόγραμμα για τη μεταπολεμική περίοδο. Καμία πρόθεση για επιστροφή στο status quo ante bellum δεν υπήρχε εδώ. Αντιθέτως, υπήρχε ισχυρή πεποίθηση για την ανάδυση μιας νέας εποχής με ριζικές κοινωνικές αλλαγές, με τη μορφή βαθιών μεταρρυθμίσεων ή ακόμη και με επαναστατική αλλαγή.
Αυτές οι πεποιθήσεις δεν βασίζονταν μόνο στα πολιτικά προγράμματα αλλά και στην πραγματικότητα των απελευθερωμένων περιοχών, όπως στη Γιουγκοσλαβία, την Αλβανία και την Ελλάδα όπου τα παρτιζάνικα κινήματα εγκαθίδρυαν τις δικές τους κυβερνήσεις με τη μορφή των Επιτροπών Εθνικής Απελευθέρωσης.
Στην Ελλάδα δημιουργήθηκε ο ΕΛΑΣ ως στρατός της Ελεύθερης Ελλάδας, μιας επικράτειας ίσης με το 1/3 της χώρας και αργότερα η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), η γνωστή κυβέρνηση του βουνού.
Όταν συνθηκολόγησε ο ελληνικός στρατός τον Απρίλιο του 1941, υπήρχαν 4.390 εν ενεργεία μόνιμοι αξιωματικοί και περίπου 8.700 έφεδροι οι οποίοι αποστρατεύτηκαν από τις δυνάμεις κατοχής. Για όσους δεν ήθελαν να υπηρετήσουν το δωσίλογο καθεστώς, η λύση ήταν η μετάβαση στη Μέση Ανατολή και η κατάταξη στον Βασιλικό Ελληνικό Στρατό Μέσης Ανατολής (ΒΕΣΜΑ).
Εκτός των δύο επίσημων κέντρων εξουσίας (Αθήνα και Κάιρο), άρχισε να συγκροτείται ένας τρίτος πόλος, αυτός της Αντίστασης, που διαμορφωνόταν μέσα από τις επαναστατικές κινήσεις στην ύπαιθρο και τις πόλεις, τις μαχητικές διεκδικήσεις και τη δημιουργία χώρων έξω από τον έλεγχο και την εκμετάλλευση του κράτους και των κατακτητών. Αυτή η διαδικασία, σε συνδυασμό με την πολιτική συγκρότηση και δράση του ΕΑΜ, έφτασε την άνοιξη του 1943 στη δημιουργία ενός πραγματικά «τρίτου πόλου».
Από μία μικρή αντάρτικη ομάδα, στρατός 30000 ανδρών
Στις 16 Φεβρουαρίου 1942, τις ημέρες που δεκάδες έπεφταν νεκροί από την πείνα στους δρόμους της Αθήνας, η ελληνική Αντίσταση, πρωτόλεια ακόμα, έκανε το μεγάλο βήμα προς την ιστορία. Εκείνη την ημέρα ανακοινώθηκε η ίδρυση του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (ΕΛΑΣ). Ουδείς γνώριζε τότε, ούτε μάλλον φανταζόταν την έκταση του φαινομένου.
Η πολιτική πρωτοβουλία για ένοπλη αντιπαράθεση με τους κατακτητές αγκαλιάστηκε μαζικά από τον ελληνικό λαό της υπαίθρου που αναζητούσε τον τρόπο να προστατέψει τη ζωή και το βιός του από τη λεηλασία των κατακτητών και της δωσίλογης κυβέρνησης. Χρειάστηκε ένας χρόνος περίπου για να αρχίσει το απίστευτο φαινόμενο της απελευθέρωσης του μεγαλύτερου μέρους της ηπειρωτικής χώρας από τον ίδιο το λαό της, στα μέσα του πολέμου, μέσα στη ναζιστική Νέα Ευρώπη.
Η κοινωνία της υπαίθρου, αντιμέτωπη με τις ληστρικές διαθέσεις του δωσίλογου καθεστώτος και του ιταλικού στρατού Κατοχής, ήταν έτοιμη να αντισταθεί και να διαφυλάξει την παραγωγή της. Από την άνοιξη του 1942, όταν ο Άρης Βελουχιώτης ανέλαβε για το ΚΚΕ την οργάνωση μιας ένοπλης ομάδας στη Φθιώτιδα μέχρι το καλοκαίρι του 1943 οπότε ο ΕΛΑΣ έγινε ένας στρατός των 30.000 ανδρών, οι εξελίξεις ήταν καταιγιστικές.
Ο αγροτικός κόσμος, μέσα από τον ΕΛΑΣ, αντιμετώπισε με επιτυχία τις προσπάθειες των κατακτητών και των ντόπιων συνεργατών τους να κατασχέσουν μεγάλο μέρος της σοδειάς και να ελέγξουν την ελληνική ύπαιθρο. Ο ΕΛΑΣ, αφού εξουδετέρωσε τους σταθμούς της δοσίλογης Χωροφυλακής και εκκαθάρισε τα χωριά από τους προδότες και πληροφοριοδότες των κατακτητών, στράφηκε εναντίον των Ιταλών που κατείχαν το μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής υπαίθρου. Έως το φθινόπωρο του 1942, ο ΕΛΑΣ αντιμετώπιζε με επιτυχία μεγάλες ιταλικές μονάδες. Ως το καλοκαίρι του 1943, ο ΕΛΑΣ είχε 30.000 μαχητές και είχε απελευθερώσει ένα πολύ μεγάλο μέρος της ελληνικής επικράτειας, που θα έμενε γνωστή ως Ελεύθερη Ελλάδα.
Στις αρχές του καλοκαιριού του 1943, ο ΕΛΑΣ ξεκινούσε τη «στρατιωτικοποίησή» του και τη σχεδιασμένη προσέλκυση αξιωματικών για τη διαχείριση του αυξανόμενου όγκου του. Από τον Ιούλιο του 1943 και την ανάληψη της αρχηγίας του ΕΛΑΣ από τον Στέφανο Σαράφη, πλαισιωμένο από τους Άρη Βελουχιώτη και Ανδρέα Τζήμα, αποφασίστηκε σε ανώτατο στρατιωτικό συμβούλιο η οργάνωση του ΕΛΑΣ κατά το σύστημα του τακτικού στρατού και η μετονομασία των στρατηγείων, αρχηγείων και υπαρχηγείων του σε αντίστοιχες μονάδες (μεραρχίες, συντάγματα, τάγματα) με την ίδια κατά τόπους ονομασία του ελληνικού στρατού. Επίσης καθιερώθηκαν με κάποιες εξαιρέσεις οι στρατιωτικοί κανονισμοί καθώς και η στολή του ελληνικού στρατού με δίκοχο αντί για πηλίκιο και για σήμα το εθνόσημο με τη λέξη ΕΛΑΣ από πάνω αντί για στέμμα.
Οι ναζί προ οδυνηρών εκπλήξεων
Τον Ιούλιο του 1943 οι Σύμμαχοι εισβάλουν στη Σικελία και το φασιστικό καθεστώς Μουσολίνι καταρρέει. Στις 8 Σεπτεμβρίου η νέα ιταλική κυβέρνηση συνθηκολογεί. Στην Ελλάδα η συνθηκολόγηση των Ιταλών θα σημάνει την εξάπλωση του αντιστασιακού κινήματος στην ιταλοκρατούμενη ζώνη, σε μια πρώιμη ατμόσφαιρα απελευθέρωσης ενώ οι αντάρτικες ομάδες, κυρίως ο ΕΛΑΣ, θα εξοπλιστούν με τα ιταλικά όπλα.
Περί τα τέλη του 1943, ο ΕΛΑΣ περιλάμβανε 600 μόνιμους και 1.250 έφεδρους εκ μονίμων αξιωματικούς, και έναν μεγάλο αριθμό εφέδρων, περίπου 2.000. Οι αριθμοί αυτοί εκπροσωπούσαν το 31% των αξιωματικών που παρέμεναν στην Ελλάδα και το 21% του συνόλου των Ελλήνων αξιωματικών. Ο Σαράφης αναφέρει στη δύναμη του ΕΛΑΣ, το Σεπτέμβρη του 1944 και μετά τη Συμφωνία της Καζέρτας, 700 περίπου μόνιμους αξιωματικούς, 100 έφεδρους εκ μονίμων, 1270 έφεδρους της Σχολής του ΕΛΑΣ, 1500 απόστρατους του παλιού στρατού, 1070 καπετάνιους και 600 αξιωματικούς υπηρεσιών ονομασίας ΠΕΕΑ, σύνολο 5.240 αξιωματικούς.
Μετά την ιταλική συνθηκολόγηση το 1943, οι Γερμανοί συνειδητοποίησαν την έκταση του αντάρτικου κινήματος, το οποίο ως τότε σταθερά υποτιμούσαν, και προσπάθησαν με συντεταγμένο τρόπο να συντρίψουν την ένοπλη Αντίσταση και να υποτάξουν την ήδη σχηματισμένη περιοχή της Ελεύθερης Ελλάδας. Αυτήν την περίοδο έφτασαν στην Ελλάδα η 1η Ορεινή Μεραρχία, η 100ή, η 1η Μεραρχία Αρμάτων, η 117η Μεραρχία «Κυνηγών» αλλά και άλλες μικρότερες μονάδες που επιδόθηκαν σε συστηματικές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις μέσα στην Ελεύθερη Ελλάδα. Αυτές οι μονάδες βαρύνονται με τα γνωστότερα εγκλήματα πολέμου (Κομμένο Άρτας, Καλάβρυτα κ.λπ.) βουτώντας τη χώρα ακόμη περισσότερο στον εκβαρβαρισμό του πολέμου, που οι ίδιες μονάδες υπηρέτησαν σε άλλα μέτωπα.[.................................]
Γιατί ο ΕΛΑΣ ανήκει στο πάνθεον της νεότερης ελληνικής ιστορίας ...
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Γιάννης Σκαλιδάκης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου