Ο μπούσουλας είναι που στρέφει ή το καράβι;

 

Γιάννος Θανασέκος*

Εδώ και μέρες οι «προοδευτικοί σύμμαχοι» του ΣΥΡΙΖΑ επιδίδονται σε ένα τσουνάμι επικήδειων, βλέπε τη «Συμβολή της Κίνησης “Γέφυρα” στο Συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ.» («Αυγή», 30.1.22), όπως και ιδιαίτερα το άρθρο του Νίκου Μπίστη «Πέθανε το παλιό, το νέο αναζητείται» («Αυγή», 30.1.22). Το «παλιό» που «πέθανε» είναι το κόμμα της ριζοσπαστικής Αριστεράς και το «νέο που αναζητείται» είναι «το κόμμα της ψηφιακής εποχής», της «σύγχρονης Αριστεράς». Ο επικήδειοι λόγοι είθισται να εκθειάζουν, ειλικρινώς ή υποκριτικά, το έργο του αποδημήσαντος. Στον Ν. Μπίστη, τίποτα από όλα αυτά, απλή έκδοση πιστοποιητικού θανάτου – κάτι που αποφεύγει ένα άλλο μέλος της «Γέφυρας» σε πρόσφατο άρθρο του (Αντώνης Λιάκος, «Τι νέα από την Πορτογαλία;» («Εφ.Συν.», 1.2.22). Θα προσπαθήσω να συνοψίσω τα επιχειρήματα που συνοδεύουν τον «επιτάφιο».

Το κομβικό σημείο γύρω από το οποίο περιστρέφονται συγκροτείται από τα ιδιότυπα οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά και ιδεολογικά δεδομένα που (μας) επιβάλλει η «Νέα Εποχή», αυτή της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης, της ψηφιακής μετάβασης, της τεχνητής νοημοσύνης, της virtual reality, ήτοι: κοινωνίες ρευστές, ψηφιακές, γενικευμένης ευελιξίας, άυλης παραγωγής, αυξημένων ταχυτήτων, ιλιγγιώδους διάχυσης της πληροφορίας και της γνώσης, υψηλής εξειδίκευσης και υψηλών δεξιοτήτων, αποδόμησης και απορρύθμισης όλων των δομών και ρυθμών που καθόριζαν έως τώρα την ατομική και συλλογική μας ύπαρξη.

Το «νέο που αναζητείται», δηλαδή η «σύγχρονη Αριστερά», οφείλει να εναρμονιστεί με αυτήν τη νέα ολική κοινωνική συνθήκη, να είναι κατ’ εικόνα και ομοίωση των όρων που μας επιβάλλει, ήτοι μια Αριστερά ρευστή, δικτυακή, ψηφιακή, ευέλικτη, επινοητική, υψηλών δεξιοτήτων, εν ολίγοις, οριακά, θα το πω προκλητικά, μια Αριστερά… start-up. Η κομματική «στράτευση», η ενεργή συμμετοχή των μελών σε όλες τις βαθμίδες των εσωκομματικών οργάνων, οι συλλογικές διαδικασίες παραγωγής της πολιτικής που χαρακτηρίζουν τη λειτουργία και τις δομές των ριζοσπαστικών κομμάτων είναι πια, μας λένε, εκτός τόπου και χρόνου, «έχουν προ πολλού κλείσει τον πολιτικό κύκλο τους» (Ν. Μπίστης, ο.π.).

Η πολιτικοποίηση δεν περνάει πια από αυτούς τους πολιτικούς διαύλους. Η σχέση με την πολιτική, ιδιαίτερα των νέων, υπόκειται στον χρόνο του σύγχρονου «επιχειρείν» που καθιστά «επιτακτική», σε όλους τους τομείς, την «αξιοποίηση του χρόνου με τον πιο ευέλικτο και αποδοτικό τρόπο» (ο.π.). Εφεξής, στο νέο ψηφιακό και δικτυακό «σώμα» της Αριστεράς, ενταγμένα «μέλη» και «φίλοι» είναι ένα και το αυτό, οι συλλογικές διαδικασίες παραγωγής πολιτικής, οι προτάσεις ιδεών, απόψεων, κειμένων, οι εσωκομματικές εκλογές εκπροσώπων, τα εσωκομματικά ψηφίσματα και δημοψηφίσματα και κατά συνέπεια οι αποφάσεις θα διεκπεραιώνονται με ένα… «κλικ», μελών και φίλων, στις κομματικές πλατφόρμες. «Ψηφιακός ακτιβισμός», «Μέλη μιας χρήσης». Υπερβολή; Όχι και τόσο.

Ωστόσο, όσον αφορά τα πολιτικά προγράμματα, οι θιασώτες όλης αυτής της «κοσμοθεωρίας» περί σύγχρονων κομμάτων προτείνουν την άρδην επιστροφή στις προ πολλού δοκιμασμένες πολιτικές επιταγές της μεταρρυθμιστικής σοσιαλδημοκρατίας, απεγκλωβισμένης, υποτίθεται, από τον νεοφιλελευθερισμό! Συνεχή άρθρα εκθειάζουν, ως απόδειξη αυτού του εγχειρήματος, τα παραδείγματα της Ισπανίας, της Πορτογαλίας και της Γερμανίας (όπως και της Αμερικής του Μπάιντεν), χωρών όπου με τη συμμετοχή ή την υποστήριξη της ριζοσπαστικής Αριστεράς σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις προώθησαν (ή προτίθενται να προωθήσουν) μεταρρυθμιστικά προοδευτικά μέτρα προς όφελος της κοινωνικής πλειοψηφίας. Εχουμε ήδη επισημάνει τους λόγους που μας κάνουν να μην ενδίδουμε σ’ αυτόν τον απερίσκεπτο ενθουσιασμό («Habemus papam στο ΠΑΣΟΚ και ο ΣΥΡΙΖΑ», «Εφ.Συν.», 21.12.21).

Κάτω από το πρίσμα αυτό, έχουν κομβική σημασία οι προτεινόμενες ερμηνείες των πρόσφατων εκλογών στην Πορτογαλία με τη νίκη του Σοσιαλιστικού Κόμματος και την ήττα των ριζοσπαστικών κομμάτων. Εδώ, οι «επικήδειοι» της ριζοσπαστικής Αριστεράς διαχωρίζονται. Ο Ν. Μπίστης περιορίζεται, ως είπαμε, στην έκδοση ενός απλού πιστοποιητικού θανάτου («Ποια Αριστερά κερδίζει;», «Εφ.Συν.», 1.2.22 ).

Ο Λιάκος, αντίθετα, επισημαίνει με έμφαση τον αποφασιστικό της ρόλο τόσο στη ριζοσπαστικοποίηση των κοινωνικών κινημάτων απέναντι στον νεοφιλελευθερισμό και την επιβολή των μνημονίων όσο και στην προώθηση καινούργιων διεκδικήσεων στη δικαιωματική σφαίρα (ό.π.). Ωστόσο, συμφωνούν απολύτως ως προς το συμπέρασμα: τα αποτελέσματα των πορτογαλικών εκλογών επικυρώνουν το κατ’ αυτούς αναμφισβήτητο γεγονός ότι οι ευρωπαϊκές κοινωνίες πριμοδοτούν τα κεντροαριστερά και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα «μετρίων προσδοκιών και δημοσιονομικής σταθερότητας» και απορρίπτουν, «τιμωρούν σκληρά», τις «στρατηγικές ρήξεων». (Αντ. Λιάκος, Ν. Μπίστης, οπτ.).

Αφήνουμε την πολιτική ευθύνη αυτής της εκτίμησης στους υποστηρικτές της. Τόσο δε περισσότερο, που όλη αυτή η θριαμβολογία περί ανάκαμψης της σοσιαλδημοκρατίας αφενός δεν λαμβάνει υπ’ όψιν της τις διαφορετικές ιστορικές τροχιές και τις πολιτικές ιδιομορφίες που χαρακτηρίζουν τα ευρωπαϊκά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα (Νότου και Βορρά) και αφετέρου αποσιωπά τα αντιφατικά χαρακτηριστικά των συγκεκριμένων πολιτικών που ασκούν όχι μόνο στην οικονομία, τη δημόσια υγεία και παιδεία, αλλά και στο προσφυγικό (βλ. Σωτήρης Βαλντέν, «Τα νέα από την Πορτογαλία και την (δική μας) Αριστερά», Tvxs.gr, 3.2.22).

Η ήττα της ριζοσπαστικής Αριστεράς στην Πορτογαλία μπορεί να ερμηνευτεί στον αντίποδα αυτής της εκτίμησης: ηττήθηκε ακριβώς για τη συμπόρευσή της με το σοσιαλιστικό κόμμα από το 2019 έως σήμερα, συμπόρευση που την οδήγησε σε συμβιβασμούς και σε έκπτωση των δημόσιων δεσμεύσεών της για πιο ριζικές μεταρρυθμίσεις. Το διαπίστωσε με καθυστέρηση και το πλήρωσε ακριβά, γιατί από ταξικό ένστικτο οι υποτελείς τάξεις πριμοδοτούν τις μεταρρυθμίσεις μέτριων προσδοκιών και τιμωρούν παράλληλα την αθέτηση ή τις εκπτώσεις των ριζοσπαστικών δεσμεύσεων. Το ίδιο τίμημα θα πληρώσει και το Podemos στην Ισπανία. Η αθέτηση και οι εκπτώσεις των ριζοσπαστικών διεκδικήσεων εκτοξεύουν τα ποσοστά της αποχής στις εκλογές και ενισχύουν τα ακροδεξιά μορφώματα.

Το «όραμα» των «προοδευτικών συμμάχων» του ΣΥΡΙΖΑ έχει όνομα: αυτό ενός «προοδευτικού και διευθυνόμενου καπιταλισμού», ενός καπιταλισμού με «κοινωνικό πρόσημο», χωρίς «ακραίες πολιτικές λιτότητας». Ο ΣΥΡΙΖΑ καλείται κατά συνέπεια «να ξανασυναντηθεί με τη διακυβέρνηση […] υιοθετώντας αλλά και ενσαρκώνοντας τις αξίες του κοινωνικού φιλελευθερισμού»! (Μ. Μπουτζέτη, «Εφ.Συν.», 1.2.22).

Ο μπούσουλας είναι που στρέφει ή το καράβι; (Νίκος Καββαδίας, «Kuro Siwo»)

* Καθηγητής Πολιτικής Κοινωνιολογίας, Βρυξέλλες