1. Η Ουκρανία και το τέλος ενός συστήματος συλλογικής ευρωπαϊκής ασφάλειας
Με τη διπλωματική αναγνώριση των οντοτήτων του Ντονιέτσκ και του Λουχάνσκ ο Πρόεδρος Πούτιν στην ουσία δίνει τέλος σε μια όχι πολύ μακρά χρονικά αλλά σημαντική περίοδο που διαδέχθηκε τον Ψυχρό Πόλεμο και που ως αφετηρία της είχε την πτώση του τείχους του Βερολίνου και όλες τις διεθνοπολιτικές διευθετήσεις που έλαβαν χώρα στην αχανή γεωγραφικά έκταση του μετα-σοβιετικού χώρου επιρροής, τόσο στην ανατολική Ευρώπη όσο και ευρύτερα στην Ευρασία.
Σηματοδοτεί μια νέα εποχή σαφούς ρήξης των σχέσεων με τη Δύση και την Ευρωατλαντική οικογένεια, θέλοντας να επαναφέρει τη χώρα του στο διεθνές προσκήνιο και επιδιώκοντας να λήξει με αποφασιστικό τρόπο τη «στρατηγική περικύκλωσή» της από τους νικητές του Ψυχρού Πολέμου, όπως αυτή σχηματοποιήθηκε με τις διαρκείς διευρύνσεις του ΝΑΤΟ, αρχής γενομένης από το 1999 με την οποία εντάχθηκε όλη η Μεσευρώπη (Ουγγαρία, Πολωνία, Τσεχία) και συμπληρώθηκε με την ένταξη της Βουλγαρίας - Ρουμανίας το 2004, παρά τις περί τουαντιθέτου δεσμεύσεις. Η ανάσχεση της Ρωσίας αποτέλεσε άλλωστε το βασικό διακύβευμα στην ευρωπαϊκή διπλωματική ιστορία του 19ου και του 20ού αιώνα, είτε αυτή αφορούσε την τσαρική Ρωσία είτε την ΕΣΔΔ.
Ταυτόχρονα, θέτει τέρμα στην πολιτική διαδικασία που είχε δρομολογήσει η «Ομάδα της Νορμανδίας» με τις Συμφωνίες του Μινσκ, βάση των οποίων ήταν ο σεβασμός της δημοκρατίας αλλά και η εδαφική κυριαρχία της Ουκρανίας και η παραχώρηση διευρυμένης αυτονομίας στις εν λόγω περιοχές, μετά τα αιματηρά γεγονότα του 2014 και την εξέγερση της πλατείας Μαϊντάν. Κάποιοι ήδη μιλούν για την εκδίκηση της ρωσικής διπλωματίας στο προηγούμενο του Κοσσυφοπεδίου και την αγνόηση των ρωσικών επιφυλάξεων για το απαραβίαστο των συνόρων στην ευρωπαϊκή ήπειρο, όπως είχε καθιερωθεί από την Τελική Πράξη του Ελσίνκι το 1975, ως ακρογωνιαίος λίθος της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής ασφάλειας. Είναι χαρακτηριστικό ότι το Ελσίνκι έθεσε τις βάσεις για μιαν αντίληψη του «αδιαίρετου» της ευρωπαϊκής ασφάλειας, καθώς οδήγησε στην ίδρυση αρχικά της ΔΑΣΕ και μετέπειτα του ΟΑΣΕ -του μόνου διεθνούςή ευρωπαϊκού Οργανισμού όπου οι δύο υπερδυνάμεις κάθονταν στο ίδιο τραπέζι, πλην αυτού του Σ.Α. του ΟΗΕ- σε μια προσπάθεια συνεργατικής και συνολικής αντίληψης για την ασφάλεια.
Χάνεται πλέον το κεκτημένο του Ελσίνκι; Και αν ναι, η Ρωσία προσχωρεί σε μια «αναθεωρητική αντίληψη» του διεθνούς δικαίου, στη βάση του οποίου βρίσκεται η νεο-ρεαλιστική σχολή σκέψης περί του ρόλου της ισχύος στο διεθνές σύστημα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για άλλες περιφερειακές δυνάμεις; «Η οργισμένη ομιλία του Πούτιν είναι ιστορική τομή για την Ευρώπη» σχολιάζει η έγκυρη γερμανική εφημερίδa Handelsblatt, επισημαίνοντας ότι «ήταν γεμάτη περιφρόνηση για τη Δύση, νοσηρή υπερηφάνεια για το περασμένο μεγαλείο της Ρωσίας και απροκάλυπτες απειλές ότι θα πάρει πίσω αυτό που, κατά τη γνώμη του, ανήκει ιστορικά στη Ρωσία. Δεν εξανεμίστηκαν μόνο οι ελπίδες του Γερμανού καγκελαρίου Σολτς και του Γάλλου Προέδρου Μακρόν για ειρηνική επίλυση της κρίσης, αλλά απέτυχαν και οι μακροχρόνιες προσπάθειες, κυρίως της Γερμανίας, μετά το 1989 να φέρει πιο κοντά τη Ρωσία στην Ευρώπη, με σχέσεις καλής γειτονίας, ενώ θα χρειαστούν και πάλι δεκαετίες για να δημιουργηθεί το έδαφος για μια νέα ‘Ostpolitik’». Αυτή, βέβαια, είναι η δυτική οπτική…
Αυτή όμως η συνέπεια είναι και η πιο σοβαρή, η οποία θα μας απασχολήσει στο μέλλον ως σύστημα συλλογικής ασφάλειας.
*Νίκος Βλαχάκης, Δρ. Πολιτικής Φιλοσοφίας - μέλος Δ.Σ. του Παρατηρητηρίου Διεθνών Οργανισμών και Παγκοσμιοποίησης (ΠΑΔΟΠ)
2. Η απειλή του Πούτιν, τα λάθη της Δύσης και ποιοι θα πληρώσουν το μάρμαρο…
Για να κατανοήσουμε όσα συμβαίνουν σήμερα στην Ουκρανία, πρέπει να απαντήσουμε σε δυο ερωτήματα. Πρώτον, για όσα συμβαίνουν εκεί φταίει μόνο ο αυταρχικός Πούτιν; Η δημοκρατική Δύση είναι άμοιρη ευθυνών; Και
Δεύτερον, τι έκανε η δημοκρατική Δύση σε ανάλογες-και χειρότερες- περιπτώσεις στο παρελθόν; Επέβαλε κυρώσεις, όπως θα επιβάλει τώρα στη Ρωσία ή αρκέστηκε σε φραστικές καταδίκες;
Ας θυμηθούμε κάποια γεγονότα και ας δούμε τι έχουν πει, σε ανύποπτο χρόνο, πρόσωπα υπεράνω υποψίας για όσα θα μπορούσαν να συμβούν εξαιτίας λαθών της Δύσης.
Γεγονός πρώτο: Πριν από 60 χρόνια, το 1962, ο κόσμος έφτασε κοντά σε νέο παγκόσμιο πόλεμο ακόμα και με πυρηνικά όπλα. Γιατί έγινε αυτό; Στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου, η τότε υπερδύναμη Σοβιετική Ενωση έστειλε πυραύλους στην κομμουνιστική Κούβα, δηλαδή μια ανάσα από την Αμερική. Ο πρόεδρος Κένεντι απείλησε με εισβολή στην Κούβα. Ο σοβιετικός ηγέτης Χρουστσόφ υποχώρησε, απέσυρε τους πυραύλους και ο κόσμος ανάσανε.
Σύγκριση: Όταν διαλύθηκε η Σοβιετική Ένωση(1991), οι τότε δυτικοί ηγέτες είχαν υποσχεθεί -έτσι λένε οι Ρώσοι- ότι το ΝΑΤΟ δεν θα δεχόταν στους κόλπους του χώρες-μέλη του πρώην σοβιετικού μπλοκ. Η υπόσχεση δεν τηρήθηκε. Οι περισσότερες από αυτές τις χώρες έγιναν μέλη του. Τι σημαίνει αυτό για τη Ρωσία;
Ας δούμε τι έχει πει ο εμβληματικός Αμερικάνος διπλωμάτης Τζορτζ Κέναν, ο οποίος διατύπωσε το 1946 τη «θεωρία της ανάσχεσης» της Σοβιετικής Ενωσης. Το 1998, απόμαχος πια, σε μια συνέντευξή του είχε πει ότι η τότε διεύρυνση του ΝΑΤΟ, με την ένταξη Ουγγαρίας, Τσεχίας και Πολωνίας «δεν ήταν απαραίτητη ή επιθυμητή». Και είχε προσθέσει: «Δεχόμαστε τώρα πιέσεις από υπέρμαχους της διεύρυνσης να προσχωρήσουν στη Συμμαχία και οι χώρες της Βαλτικής. Κάτι τέτοιο θα ήταν τραγικό».
Και εξηγούσε γιατί: «Τα σύνορα ανάμεσα στη Ρωσία και στις Βαλτικές χώρες είναι ευαίσθητα. Οι λαοί της Βαλτικής αποτελούσαν τμήμα της Ρωσίας για πολύ μεγάλο διάστημα. Για ένα διάστημα ήταν εντελώς ανεξάρτητοι. Ποτέ δεν αμφέβαλλα ότι επιθυμούσαν την ανεξαρτησία τους. Ποτέ δεν έπαψα να τάσσομαι υπέρ της ανεξαρτησίας τους όταν δεν την είχαν. Δεν νομίζω όμως ότι θα ήταν καλό για το ΝΑΤΟ να επιχειρήσει να περιπλέξει αυτή την ιστορική σχέση και να δεχθεί αυτές τις χώρες ως μέλη μιας συμμαχίας, την οποία οι Ρώσοι θεωρούν αντιρωσική στρατιωτική συμμαχία».
Σε πείσμα αυτών που έλεγε ο διπλωμάτης-γεράκι, το 2004 και οι τρεις χώρες της Βαλτικής(Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία) εντάχθηκαν στο ΝΑΤΟ.
Η Ρωσία αισθάνεται ότι η απειλή είναι πολύ κοντά της. Αν ενταχθεί και η Ουκρανία, τότε η αντίπαλη συμμαχία θα βρίσκεται σε πολύ μικρή απόσταση από την Αγία Πετρούπολη και όχι μακριά από τη Μόσχα.
Είναι δυνατό να πίστευαν οι Δυτικοί ότι η Ρωσία θα έμενε με σταυρωμένα τα χέρια; Ο Πούτιν δεν έκανε ακόμα αυτό που έκανε ο Κένεντι το 1962 με τους πυραύλους στην Κούβα, αλλά το μήνυμα προς την Ουκρανία είναι σαφές.
Γεγονός δεύτερο: Μια χώρα της Δύσης, μέλος του ΝΑΤΟ, εισέβαλε το 1974 στην Κύπρο και από τότε κατέχει το βόρειο κομμάτι της, το οποίο έχει ανακηρύξει χωριστό κράτος.Η εισβολή έχει καταδικαστεί από τον ΟΗΕ και(στα λόγια) από όλες τις χώρες της Δύσης. Οι χώρες αυτές, με πρώτη την Αμερική, πίεσαν ποτέ την Τουρκία να πάρει τις στρατιωτικές δυνάμεις της από ένα ανεξάρτητο κράτος όπως η Κύπρος; Επέβαλαν στην Τουρκία τις εξοντωτικές κυρώσεις, με τις οποίες απειλούν σήμερα τη Ρωσία; Όχι βέβαια. Διότι η Τουρκία αποτελεί σημαντικό στρατιωτικό γρανάζι της Δύσης και, ειδικά για χώρες της Ευρώπης, μεγάλο εμπορικό εταίρο. Αυτό δεν σημαίνει ότι δικαιολογείται η σημερινή απόφαση του Πούτιν, που ουσιαστικά οδηγεί σε αναθεώρηση των μεταπολεμικών συνόρων της Ευρώπης. Δεν δικαιολογείται, αλλά εξηγείται. Η Δύση χρησιμοποιεί δυο μέτρα και δύο σταθμά στις αντιδράσεις της. Επιπλέον, η Ρωσία είναι σήμερα πολύ ισχυρή οικονομικά και δεν νοιάζεται ιδιαίτερα για τις δυτικές κυρώσεις. Γιατί; Διότι έχει τεράστια έσοδα από τις πωλήσει φυσικού αερίου και πετρελαίου σε χώρες της Ευρώπης με πρώτη τη Γερμανία. Μόνο ένας αριθμός αρκεί: στο τέλος Δεκεμβρίου του 2021 τα συναλλαγματικά αποθέματα της Ρωσίας έφτασαν στο ύψος ρεκόρ των 630 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Είναι επικίνδυνο αυτό που κάνει ο Πούτιν; Ασφαλώς, διότι επιχειρεί να αναθεωρήσει τα ευρωπαϊκά σύνορα. Και για την Ελλάδα είναι διπλά επικίνδυνο, καθώς μπορεί να ανοίξει την όρεξη της Τουρκίας, η οποία συμπεριφέρεται αναλόγως στη γειτονιά μας.
Όμως,ο Πούτιν πατάει πάω στα λάθη των Δυτικών(επέκταση του ΝΑΤΟ σε χώρες γειτονικές της Ρωσίας), αλλά και στην εξάρτηση που έχουν οι ευρωπαϊκές χώρες από τη ρωσική ενέργεια. Και αν η κρίση συνεχιστεί, οι λογαριασμοί ρεύματος και φυσικού αερίου θα γονατίσουν εκατομμύρια νοικοκυριά και επιχειρήσεις.
Η απειλή, λοιπόν, είναι πολλαπλή. Αλλά οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα πρέπει να σταθμίσουν κέρδη και ζημιές από μια ανεξέλεγκτη σύγκρουση με μια Ρωσία που δεν νοιάζεται για τις οικονομικές κυρώσεις, αλλά φοβάται από τη εγκατάσταση δυνάμεων του ΝΑΤΟ στην ευρύτερη γειτονιά της.
Ας σκεφθούν ότι μπορεί να συμβαίνει αυτό που έχει πει ο Ισπανός συγγραφέας Χαθίντο Μπεναβέντε: «Ο εχθρός αρχίζει να γίνεται επικίνδυνος όταν αρχίζει να έχει δίκιο»…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου