Το ουκρανικό και εμείς
Στην Οδησσό το 1994, όταν έγιναν τα εγκαίνια του παρατήματος του Κέντρου Ελληνικού Πολιτισμού, είχε οργανωθεί μια πολύωρη παράσταση με θέατρο, μουσικές, χορούς και ομιλίες στο ιστορικό θέατρο της πόλης.
Του Αντώνη Λιάκου
Παρακολουθούσαμε με μια γηραιά κυρία, Ελληνίδα της Οδησσού. Μπουχτισμένη από τις συνεχείς αναφορές στην Ουκρανία, γύρισε κάποια στιγμή και μου ‘πε: «Μα ποια Ουκρανία; Στην Οδησσό κατοικούσαν Ρωσοι, Εβραίοι κι Ελληνες.» Θυμάμαι αυτή τη φράση κάθε φορά που έρχεται ο λόγος για τις ρωσσο-ουκρανικές διαφορές. Την ίδια παρατήρηση θα μπορούσε να ακούσει κανείς και για πλήθος πόλεων στην Ανατολική και Νοτιοανατολική Ευρώπη των οποίων οι πληθυσμοί των πόλεων είναι διαφορετικοί, πάντως με εθνολογικές αποκλίσεις, από τις αγροτικές περιοχές που τις περιβάλουν. Και βέβαια όταν αναφερόμαστε λόγου χάρη στη Φιλική Εταιρεία που άνθισε σε εκείνη την περιοχή για Νότια Ρωσία μιλάμε, όχι για Ουκρανία. Οι παράκτιες περιοχές της Μαύρης Θάλασσας και η Κριμαία αποτελούνται από ένα απίστευτα πλούσιο εθνικό μωσαϊκό.
Μια ιστορία που έλεγα στους πρωτοετείς για να καταλάβουν τη διαδικασία της εθνοποίησης ήταν φανταστείτε έναν ακαλλιέργητο αγρό την άνοιξη με τα λουλούδια κάθε είδους διάσπαρτα. Καπου συστάδες ανεμώνες, κάπου μαργαρίτες αλλά ακανόνιστα, πανσπερμία και πανχρωμία. Κι έρχεται κάποια στιγμή ο επίμονος και αυταρχικός κηπουρός και λέει οι μαργαρίτες εδώ, τα ζουμπούλια εκεί, οι ανεμώνες παραπέρα. Ξερρίζωμα και μεταφορά για να αποκτήσουν τα κομμάτια του αγρού μονοχρωμία. Ετσι δεν έγινε στις περισσότερες περιοχές του κόσμου και σε μας εδώ στα Βαλκάνια; Σε μια παρόμοια διαδικασία βρίσκονται ακόμη μερικές περιοχές, μόνο που αντί γεωργικών εργαλείων χρησιμοποιούν όπλα.
Ας πάμε τώρα στην ευρύτερη περιοχή του ανατολικού μισού της Ευρώπης στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Τρεις αυτοκρατορίες ανατρέπονται στον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο. Η Οθωμανική, η Αψβουργική και η Τσαρική. Στις δύο πρώτες τα υπάλληλα έθνη είναι εξίσου ισχυρά (Αψβουργική αυτοκρατορία) ή και ισχυρότερα (Οθωμανική) από το κυρίαρχο έθνος. Επομένως οι πρώην υπήκοοι οργανώνονται σε εθνικά κράτη που ακολουθούν είτε τις διοικητικές διαιρέσεις (Κεντροανατολική Ευρώπη) είτε διαχωρίζονται με πολέμους, όπως στην Νοτιοανατολική Ευρώπη, στα καθ’ ημάς. Τί συμβαίνει στη Ρωσία; Εκεί η επανάσταση συμβαίνει στο κυρίαρχο έθνος (ρώσικη επανάσταση του 1917) το οποίο τελικά διατηρεί την ενότητα της τσαρικής επικράτειας υπο διαφορετικό (κομμουνιστικό) καθεστώς.
Το εθνικό ζήτημα ήταν από τα σημαντικότερα και πλέον δισεπίλυτα που απασχόλησαν τους Μπολσεβίκους και στη συνέχεια τους Σοβιετικούς. Ηταν κεντρικό στα σχέδιά τους γιατί σοσιαλισμός σήμαινε και εκπολιτισμός των εκατοντάδων μεγάλων ή μικρών λαών, φυλών και εθνικών ομάδων της ΕΣΣΔ. Αρχικά πειραματίστηκαν με εκτεταμένες αυτονομίες. Γλώσσα, εθνική εκπαίδευση, ήθη και έθιμα κλπ άνθισαν. Όταν σκλήρυνε εσωτερικά το καθεστώς με την άνοδο του σταλινισμού -που δεν ήταν μόνο μια ιδεολογία αλλά μια καινούργια διαχειριστική τάξη-οι αυτονομίες μαζευτήκαν και πολλοί λαοί, που είχαν αναφορές στο εξωτερικό, ανάμεσά τους και οι Έλληνες, εκτοπίστηκαν στα βάθη της Σιβηρίας και καταδιώχτηκαν. Η Ουκρανία πέρασε με τη βίαιη κολλεκτοβοποίηση έναν από τους φονικότερους λιμούς στην ιστορία. Η εισβολή των Γερμανών χρησιμοποίησε τις εθνικές δυσαρέσκειες στο έπακρο στρατολογώντας από τις μειονότητες ή τα μη κυρίαρχα κράτη εναντίον των σοβιετικών αλλά και των Εβραίων που θεωρούνταν υπεύθυνοι του κομμουνισμού. Από τις μεγαλύτερες σφαγές έγιναν στην Ουκρανία.
Με την Πρεστρόικα οι παλιές εθνικές αυτονομίες ξανακερδήθηκαν, αλλά συνέχισε το ανακάτεμα των εθνικών ομάδων. Η ώρα του επίμονου κηπουρού ήρθε μετα το 1989, πρώτα στη Γιουγκολαβία που διαλύθηκε με εμφύλιους πολέμους μια δεκαετίας. Καλό θα ήταν οι Δυτικοί και οι φιλελεύθεροι να θυμηθούν τί υποστήριζαν τότε. Τα αντίθετα ακριβώς από όσα υποστηρίζουν τώρα. Έφτασαν να βομβαρδίζουν το Βελιγράδι που αντιδρούσε (έκανε κι αυτό τις σφαγές του) πότε για την αυτονομία της Βοσνίας και πότε του Κοσσόβου. Τώρα ήλθε και για τη Ρωσία η ώρα αυτή και απειλεί να ανοίξει έναν από τους μεγαλύτερους πολεμικούς κρατήρες.
Ας πάμε τώρα στην μεγάλη εικόνα. Υποτίθεται ότι το ΝΑΤΟ θα έπρεπε να διαλυθεί μετά την διάλυση του Συμφώνου της Βαρσοβίας ώστε να τερματιστεί ο Ψυχρός Πόλεμος. Αντίθετα το ΝΑΤΟ συνέχισε να επεκτείνεται και να περικυκλώνει τη Ρωσία ακόμη και από τα εδάφη της. Ο χάρτης εδώ είναι χαρακτηριστικός.
Μα δεν έχει το δικαίωμα μια χώρα να επιλέξει τις συμμαχίες της; Εχει όσο και αυτές που ανήκουν στην Αμερικανική Ήπειρο. Η κρίση των πυραύλων και ο επι δεκαετίες αποκλεισμός της Κούβας είναι η απόδειξη.
Τις εξωτερικές κρίσεις τις βλέπουμε στην Ελλάδα μέσα από το πρίσμα των δικών μας εθνικών φόβων και πολιτικών προκαταλήψεων. Λ.χ. δεν θέλουμε τον Ερντογαν, κατά το παράδειγμα του Πούτιν, να μας απειλήσει για τα δικαιώματα της μειονότητας στη Θράκη. Πρέπει όμως να σεβόμαστε τα δικαιώματα της μειονότητας, όπως άλλωστε συμβαίνει ως επί το πλείστον. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο με τις ρωσσόφωνες μειονότητες στην Ανατολική Ευρώπη και στις βαλτικές χώρες.
Είναι ο Πούτιν αυταρχικό καθεστώς που δολοφονεί αντιπάλους; Βεβαίως αλλά όχι λιγότερο από τη Σαουδική Αραβία ή από αιγυπτιακό καθεστώς του Σίσσυ, που τους κάνουμε χαρούλες και συμμαχίες.
Έχω απορία πάντως γιατί η Αμερική άνοιξε το μέτωπο με τη Ρωσία, μετά από μια εικοσαετία στην οποία τα κατέστρεψε τον αραβο-μουσουλμανικό κόσμο με τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας που κατέληξε με κατίσχυση των Ταλιμπάν και την επιχείρηση «εξαγωγής δημοκρατίας» του Τζορτζ Μπους πατρός, και αφού έσπασε τα μούτρα της στην προσπάθεια να περικυκλώσει την Κίνα με την αμερικανο-αυστραλιανή συμφωνία.
Ακόμη δεν γνωρίζουμε πολλά, μια πολιτική ειρήνης και συνδιαλλαγής πρέπει να είναι ο σταθερός μπούσουλας της χώρας ώστε να να κρατηθεί έξω από τη διαμάχη.
*Ο Αντώνης Λιάκος είναι Έλληνας ομότιμος καθηγητής νεώτερης ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Πρώτη δημοσίευση στο Facebook
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου