Νίκος Γεωργιάδης /Η σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία από το Α ώς το Ω
Η κληρονομιά της Χιεβάλ και του Βαλέε έχει καθορίσει επί πολλά χρόνια τη σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία
Πόλυ Κρημνιώτη
"Ο Νέσμπο είναι ένας πολύ καλός και ιδιαίτερα επιτυχημένος εμπορικά συγγραφέας, αλλά η 'παντοκρατορία' του στο είδος νομίζω ότι υπάρχει μόνο στο μυαλό των φανατικών φίλων και των φανατικών πολεμίων του στη χώρα μας" λέει ο Νίκος Γεωργιάδης, και ίσως είναι από τους καταλληλότερους που μπορούν να εκφράσουν, αλλά και να υποστηρίξουν αυτή την άποψη. Μελετητής της σκανδιναβικής αστυνομικής λογοτεχνίας, γνωρίζει πολλά από τα μυστικά της, την ιστορία της, το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο στο οποίο γράφεται και το οποίο θίγει, τους συγγραφείς αλλά και τα αίτια της δυναμικής εξέλιξής της. Στο πρώτο του βιβλίο "Σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία. Όψεις της κοινωνίας και πολιτικής" αποκάλυψε πολλά απ' αυτά τα μυστικά. Με τον φρεσκοτυπωμένο "Οδηγό για τη σκανδιναβική λογοτεχνία" (εκδ. Ηρόδοτος) αναδεικνύει όλα όσα πρέπει να γνωρίζει ένας απαιτητικός αναγνώστης για τα αστυνομικά που γράφονται στον Βορρά.
Πού οφείλεται η δημοφιλία της σκανδιναβικής αστυνομικής λογοτεχνίας;
Η μακρόχρονη διεθνής επιτυχία μπορεί να αποδοθεί σε έναν συνδυασμό πολλών παραγόντων, «εσωτερικών» και «εξωτερικών» του κειμένου. Θεωρώ ότι κυρίως οφείλεται στον ιδιαίτερο τρόπο που η σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία συνδυάζει τα κύρια χαρακτηριστικά της, τη θεματολογία της και την άσκηση κοινωνικοπολιτικής κριτικής, τον ρεαλισμό, τη δημιουργία σύνθετων κεντρικών χαρακτήρων και τη σκηνογραφία της. Ιδιαίτερα από τις αρχές του 21ου αιώνα φαίνεται ότι η αφήγηση σχετικά με το έγκλημα σε όλα τα μέρη του πλανήτη προκαλεί ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τοπικά θέματα (αφού συνήθως η πλοκή αναφέρεται σε εθνικό πλαίσιο και περιγράφονται τοπικές κουλτούρες) σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Σε αυτό το πλαίσιο, η επιτυχία του σκανδιναβικού αστυνομικού μυθιστορήματος, με αιχμή του δόρατος το σουηδικό, δεν αποτελεί μεν ένα μεμονωμένο φαινόμενο, αλλά αποκτά ιδιαίτερη σημασία διεθνώς λόγω των μεγάλων διαστάσεων και της χρονικής της διάρκειας.
Για ένα τόσο δημοφιλές είδος τι χρειάζεται ένας οδηγός;
Είναι αλήθεια ότι κάποιοι Σκανδιναβοί συγγραφείς αστυνομικής λογοτεχνίας είναι πολύ δημοφιλείς στη χώρα μας. Είναι, επίσης, αλήθεια ότι υπάρχει μεγάλο έλλειμμα γνώσεων σχετικά με την ιστορία της, τις κοινωνικοπολιτικές και πολιτισμικές συνθήκες μέσα στις οποίες εμφανίστηκε και εξελίχθηκε. Ο «Οδηγός για τη σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία» απευθύνεται σε όσους/ες θέλουν να ασχοληθούν με τη μελέτη της, αλλά και στους απαιτητικούς αναγνώστες της, προσφέρει απαραίτητες πληροφορίες για τις κοινωνίες και την πολιτική, για τα γεγονότα και τους ανθρώπους που έπαιξαν ρόλο στην πορεία της, για τα βασικά χαρακτηριστικά και το έργο των σημαντικότερων συγγραφέων και εμπλουτίζει μαζί με το βιβλίο «Σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία. Όψεις της κοινωνίας και της πολιτικής» την ισχνή ελληνική βιβλιογραφία τη σχετική με τη θεωρία και την κριτική της ξένης αστυνομικής λογοτεχνίας.
Κοινή πεποίθηση είναι πλέον ότι η αστυνομική λογοτεχνία αποτελεί το κοινωνικό μυθιστόρημα της εποχής μας. Πώς διεισδύει στην κοινωνικοπολιτική συνθήκη της εποχής και των χωρών στις οποίες δημιουργείται η σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία; Έχουν αφήσει μαγιά στους επιγόνους τους το περίφημο δίδυμο των Σουηδών Μάι Χιεβάλ και Περ Βαλέε της δεκαετίας του '70, ο Μάνκελ, που θεωρούνται κατεξοχήν πολιτικοί, ή εξαντλείται στην "παντοκρατορία" του "αιμοσταγούς" Γιο Νέσμπo;
Η κληρονομιά της Χιεβάλ και του Βαλέε έχει καθορίσει επί πολλά χρόνια τη σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία και η άσκηση κριτικής στο κράτος πρόνοιας και σε θέματα που αφορούν τις λιγότερο γνωστές και «φωτεινές» πλευρές των ανεπτυγμένων και ευημερουσών βόρειων κοινωνιών αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό της. Επί πολλά χρόνια, οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι του είδους ασχολούνται με θέματα όπως το παρελθόν των χωρών τους κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, η δολοφονία του Ούλοφ Πάλμε, η μετανάστευση, η άνοδος της Άκρας Δεξιάς, ο ρατσισμός και τα εγκλήματα προκατάληψης, η διεθνοποίηση του εγκλήματος, η εμπορία ανθρώπων και η πορνεία, καθώς και η βία ενάντια στις γυναίκες και στα παιδιά. Και αυτή η παράδοση συνεχίζεται σε έναν βαθμό ακόμη και σήμερα. Ο Νέσμπo είναι ένας πολύ καλός και ιδιαίτερα επιτυχημένος εμπορικά συγγραφέας, αλλά η «παντοκρατορία» του στο είδος νομίζω ότι υπάρχει μόνο στο μυαλό των φανατικών φίλων και των φανατικών πολεμίων του στη χώρα μας.
Γιατί "μυρίζει" τόσο αίμα η σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία;
Νομίζω ότι η «μυρωδιά του αίματος» σε κάποια σκανδιναβικά αστυνομικά δεν είναι πιο έντονη απ’ ό,τι σε βιβλία άλλων συναδέλφων τους, όπως ο Τζέιμς Ελρόι, ο μεγαλύτερος εν ζωή συγγραφέας αστυνομικής λογοτεχνίας, ο Κολίν Φερέ, η Μο Χάιντερ κ.ά. Τις περισσότερες φορές η επαναλαμβανόμενη απεικόνιση της βίας στα σκανδιναβικά μυθιστορήματα παίζει σημαντικό ρόλο και χρησιμοποιείται για να τεθούν δύσκολα ερωτήματα σχετικά με την κοινωνία, τα κοινωνικά φύλα και την πολιτική, τις σύνθετες σχέσεις μεταξύ του θύματος και του δράστη, του εαυτού μας και του Άλλου και για να ωθήσει τους αναγνώστες να επανεξετάσουν τη στάση τους απέναντι στην εκδίκηση και τη θυματοποίηση.
Υπάρχουν, βεβαίως, και περιπτώσεις στις οποίες αυτές οι περιγραφές καθιστούν τα θύματα (κυρίως γυναίκες) σεξουαλικά αντικείμενα και μπορεί να φετιχοποιούν τη βία εναντίον τους. Ο Νέσμπο, που αναφέρατε παραπάνω, μιλώντας για το βιβλίο του «Η λεοπάρδαλη», το πιο βίαιο μυθιστόρημα που είχε γράψει μέχρι τότε, είχε αναρωτηθεί αν η βία που περιγράφεται εξυπηρετούσε τον σκοπό της υπόθεσης ή αν ο ίδιος «είχε παρασυρθεί από τον εντυπωσιασμό, αν είχε υποκύψει σε μια ανελέητη γοητεία που ασκεί ο πόνος».
Πώς διαφοροποιείται από τις αστυνομικές λογοτεχνίες άλλων περιοχών του πλανήτη;
Βασικά χαρακτηριστικά της σκανδιναβικής αστυνομικής λογοτεχνίας, από τις αρχές του αιώνα μας και για μία σχεδόν εικοσαετία, είναι μια ιδιαίτερη χρήση της φόρμας και των συμβάσεων του αστυνομικού, ένα ιδιαίτερο στιλ, μια ανανέωση και διεύρυνση των ορίων του είδους και ο σημαντικός ρόλος του police procedural, ο ρεαλισμός, η κοινωνικοπολιτική δέσμευση και κριτική. Επιπλέον το άμεσο, απέριττο στυλ γραφής, η χρήση μιας άμεσης και λιτής γλώσσας, αλλά και η δημιουργία σύνθετων, συνήθως μελαγχολικών ανδρικών και ισχυρών γυναικείων, κεντρικών χαρακτήρων, που εμπλουτίζουν και διευρύνουν πλευρές των πρωταγωνιστών του αστυνομικού μυθιστορήματος (π.χ. ο Βαλάντερ του Μάνκελ) ή φέρνουν σημαντικότατες καινοτομίες στην απεικόνισή τους (π.χ. η Σαλάντερ του Λάρσον). Και, τέλος, η ιδιαίτερη σκηνογραφία, η περιγραφή της τοπικής κουλτούρας και η ζοφερή, απαισιόδοξη ατμόσφαιρα. Αυτά τα στοιχεία μπορεί να υπάρχουν σε κάποιο βαθμό και στην αστυνομική λογοτεχνία άλλων χωρών, αλλά ο καινοτόμος συνδυασμός τους στο σκανδιναβικό αστυνομικό διαμορφώνει, μέχρι πρόσφατα, ένα εντελώς διακριτό σύνολο έργων.
Πώς διαμορφώνεται σήμερα, μετά τη φρενήρη επιτυχία των δύο τελευταίων δεκαετιών;
Η μεγάλη έκρηξη της βόρειας αστυνομικής λογοτεχνίας επέφερε και σημαντικές, στενά αλληλοσυνδεόμενες αλλαγές σε βασικά χαρακτηριστικά της, οι οποίες αφορούν κυρίως την εμφάνιση νέων υποειδών και συνδυασμών τους (θρίλερ με σίριαλ κίλερ, ψυχολογικό θρίλερ, ιστορικό αστυνομικό κ.λπ.), στους χαρακτήρες (κατ’ εξακολούθηση δολοφόνος που εκπροσωπεί συχνά το πέρα από κάθε δυνατότητα αναμόρφωσης «τέρας») και τη θεματολογία (σταδιακή απομάκρυνση από σημαντικά κοινωνικοπολιτικά θέματα). Τα τελευταία χρόνια η σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία έχει μπει σε ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον στάδιο της συνεχιζόμενης εξέλιξής της και με αυτό το θέμα ασχολείται το επιλογικό σημείωμα στον «Οδηγό».
Ποια βιβλία θα προτείνατε σε έναν αναγνώστη που θέλει να ξεκινήσει να ασχολείται με την σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία;
Αυτή είναι δύσκολη ερώτηση. Οι μεγάλοι συγγραφείς του είδους, η Χιεβάλ και ο Βαλέε, ο Μάνκελ, ο Λάρσον, είναι οι πρώτες επιλογές. Ωστόσο, νομίζω ότι είναι καλύτερο να ψάξετε στον «Οδηγό» για να βρείτε τα βασικά χαρακτηριστικά των συγγραφέων και την πλήρη, ενημερωμένη μέχρι τις αρχές του 2020, εργογραφία τους και να αποφασίσετε με τα δικά σας κριτήρια.
Ποιες ήταν οι προκλήσεις που οδήγησαν εσάς, έναν Ευρωπαίο του Νότου, να ερευνήσετε την αστυνομική λογοτεχνία του Βορρά;
Κατά την πορεία ολοκλήρωσης της επαγγελματικής και ερευνητικής μου ενασχόλησης με την εκπαίδευση, οι συζητήσεις με φίλους και οι εγκωμιαστικές κριτικές τους με έφεραν για πρώτη φορά σε επαφή με Σκανδιναβούς συγγραφείς, και συγκεκριμένα με δύο εμβληματικά έργα: το «Εκτελεστές δίχως πρόσωπο» του Μάνκελ και την τριλογία «Μιλένιουμ» του Στιγκ Λάρσον. Η επαφή αυτή υπήρξε καθοριστική και αναζωπύρωσε την παλιά μου αγάπη για το αστυνομικό μυθιστόρημα. Καθώς το ενδιαφέρον μου για τη σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία αυξανόταν, μαζί με τον αριθμό βιβλίων που διάβαζα, άρχισε να διαμορφώνεται η σκέψη για την εκπόνηση μιας μελέτης πάνω στο θέμα, με αποτέλεσμα τη συγγραφή του πρώτου μου βιβλίου. Αυτή ήταν η αρχή ενός ταξιδιού που ακόμη συνεχίζεται.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου