Ο ριζοσπαστικός στοχασμός σε ανελεύθερους καιρούς

φωτ. Μαρία Κοσσυφίδου

Στον αστερισμό της αριστερής μελαγχολίας

του Βασίλη Λαμπρόπουλου

ΧΑΡΤΗΣ 33 {ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2021}

{Κλίμακες}

 

1. Ο ριζοσπαστικός στοχασμός σε ανελεύθερους καιρούς

Η αρι­στε­ρή με­λαγ­χο­λία εί­ναι ένα πα­γκό­σμιο ιδε­ο­λο­γι­κό φαι­νό­με­νο που πα­ρου­σιά­ζε­ται στην πε­ρί­ο­δο 1990-2010 και πη­γά­ζει από την απώ­λεια του απε­λευ­θε­ρω­τι­κού ιδα­νι­κού. Για δύο αιώ­νες οι προ­ο­δευ­τι­κές δυ­νά­μεις, εμπνε­ό­με­νες από το επα­να­στα­τι­κό πρό­ταγ­μα, πί­στε­ψαν πως η αν­θρω­πό­τη­τα θα μπο­ρού­σε να απο­τι­νά­ξει τα δε­σμά της τυ­ραν­νί­ας και να κα­τα­κτή­σει την ελευ­θε­ρία της. Γύ­ρω στο 2000, με­τά από πολ­λές από­πει­ρες που οδή­γη­σαν σε νέ­ες τυ­ραν­νί­ες, αυ­τό το ιδα­νι­κό χά­νει την αί­γλη και την ισχύ του. Από τα κοι­νω­νι­κά και τα εθνι­κά κι­νή­μα­τα, τα συν­δι­κά­τα και τα κόμ­μα­τα, τις φε­μι­νί­στριες και τους μαύ­ρους, τους ερ­γά­τες και τους αγρό­τες, τους αναρ­χι­κούς και τους πρω­το­πο­ρια­κούς ακού­γο­νται φω­νές απο­γο­ή­τευ­σης, από­σχι­σης και απο­σκίρ­τη­σης. Στη σκη­νή της ιστο­ρί­ας την επα­νά­στα­ση δια­δέ­χε­ται η εξέ­γερ­ση, την απερ­γία η ανυ­πα­κοή. Αυ­τή η ιδε­ο­λο­γι­κή και πο­λι­τι­κή απο­μά­γευ­ση της απε­λευ­θέ­ρω­σης απο­κα­λεί­ται συ­χνά «αρι­στε­ρή με­λαγ­χο­λία», μια έκ­φρα­ση που αντλεί από τον Μπέν­για­μιν και τον Φρό­υντ.

Η αρι­στε­ρή με­λαγ­χο­λία εμ­φα­νί­στη­κε στην Ελ­λά­δα στη δε­κα­ε­τία του 1990, όταν άρ­χι­σε η αρι­στε­ρή απο­γο­ή­τευ­ση από την αρι­στε­ρή με­τα­πο­λί­τευ­ση, εξερ­ρά­γη την πε­ρί­ο­δο 2008-11 και χει­ρα­γω­γή­θη­κε κομ­μα­τι­κά το 2014-15 για να επι­στρέ­ψει ισχυ­ρό­τε­ρη με­τά το δη­μο­ψή­φι­σμα. Έχει εν­δια­φέ­ρον ότι, όπως συ­νέ­βη και σε προ­γε­νέ­στε­ρες πε­ριό­δους, η με­λαγ­χο­λία της πο­λι­τι­κής χρε­ω­κο­πί­ας δια­δό­θη­κε ευ­ρύ­τα­τα ως διά­θε­ση και κλί­μα στη δη­μό­σια σφαί­ρα αλ­λά δεν βρή­κε συ­στη­μα­τι­κή θε­ω­ρη­τι­κή επε­ξερ­γα­σία: σε αντί­θε­ση με ξέ­νες επι­στή­μες, η ελ­λη­νι­κή με­λέ­τη του φύ­λου, της φυ­λής, της αποι­κί­ας, της δια­κυ­βέρ­νη­σης, της ταυ­τό­τη­τας και του κε­φα­λαί­ου δεν ανα­με­τρή­θη­κε συ­στη­μα­τι­κά με την πο­λι­τι­κο-κοι­νω­νι­κή με­λαγ­χο­λία και απελ­πι­σία αλ­λά απλώς προει­δο­ποί­η­σε για τις τυ­χόν αρ­νη­τι­κές επι­πτώ­σεις της.

Η αρι­στε­ρή με­λαγ­χο­λία έχει βρει την πιο δη­μιουρ­γι­κή έκ­φρα­σή της στην ελ­λη­νι­κή ποί­η­ση η οποία, όταν πέ­ρα­σε τη δι­κή της λο­γο­τε­χνι­κή κρί­ση στο τέ­λος του 20^ού αιώ­να, στρά­φη­κε στις τρεις μεί­ζο­νες με­λαγ­χο­λι­κές φά­σεις της (τις γε­νιές του ’20, του ’50 και του ’60) για να δια­μορ­φώ­σει την πο­λυ­φω­νι­κή ποι­η­τι­κή γε­νιά του 2000. Στη μη­νιαία αυ­τή στή­λη σκο­πεύω να ασχο­λη­θώ με τρέ­χο­ντα λο­γο­τε­χνι­κά ζη­τή­μα­τα από τη σκο­πιά της γε­νιάς της αρι­στε­ρής με­λαγ­χο­λί­ας που επι­μέ­νει να εκ­φρά­ζε­ται με παρ­ρη­σία σε ανα­ξιό­πι­στους και ανε­λεύ­θε­ρους και­ρούς, όπως σε αυ­τό το εξαι­ρε­τι­κό έρ­γο:

Πρέπει κάποτε να ξεστομίσουμε τα κακά νέα…

Πριν γίνουμε ταινία εποχής
ισόβιοι φερέλπιδες
Να μας πιάνουν όλα εξ απήνης
με τις πιτζάμες των προηγούμενων
Η νόθα οικειότητα
είναι πιο αιμομικτική απ' ότι γραφική

…αλλιώς θα μας τα πουν μόνα τους

Αλέκος Λούντζης: Οι Επόμενοι Εμείς (Στιγμός 2021, σ. 74)

Tη φε­τι­νή χρο­νιά, κα­τά την οποία τό­σο η κυ­βέρ­νη­ση όσο και η επι­στή­μη της ιστο­ρί­ας διεκ­δι­κούν για λο­γα­ρια­σμό τους την εθνι­κή επα­νά­στα­ση, η ποι­η­τι­κή με­λαγ­χο­λία για την επε­τεια­κή συ­μπε­ρι­φο­ρά απο­τε­λεί αι­σθη­τι­κό και πο­λι­τι­κό μά­θη­μα.