Ο μισογύνης αρχαίος ποιητής και ο λογοκριτής καθηγητής
.
 |
| Λεπτομέρεια αρχαίας αθηναϊκής υδρίας με γυναίκες στην κρήνη, 510-500 π.Χ. |
Ο
ποιητής Σημωνίδης ο Αμοργινός ήταν αναμφίβολα ένας από τους
μεγαλύτερους μισογύνηδες όλων των εποχών. Και το έργο του «Ιαμβος κατά
Γυναικών» λαμπρή και καταδικαστική μαρτυρία για τη θέση των γυναικών
πριν από 2.500 χρόνια. Αλλά η απάλειψη στίχων του που επιχείρησε ένας
καθηγητής Κλασικών Σπουδών στο Ρέντινγκ της Βρετανίας μπορεί να είναι
επικίνδυνη.
Η είδηση λέει ότι στο Πανεπιστήμιο του Ρέντινγκ, στη Βρετανία, χρησιμοποιούν προειδοποιήσεις για να διασφαλιστεί ότι οι φοιτητές δεν θα ταραχτούν από τις αναφορές στη βία κατά των γυναικών σε ένα αρχαίο ελληνικό ποίημα (αν είναι δυνατόν…).
Πρόκειται για τον «Ιαμβο Κατά Γυναικών», του Σημωνίδη του Αμοργινού, έργο αρχαιότερο των 2.500 ετών, που διδάσκεται σε πρωτοετείς φοιτητές Κλασικών Σπουδών του αγγλικού πανεπιστημίου. Ωστόσο δεν είναι η πρώτη φορά. Το Πανεπιστήμιο του Ρέντινγκ είναι ένα από τα πολλά ιδρύματα που εκδίδει προειδοποιήσεις σχετικά με δυνητικά ενοχλητικό περιεχόμενο, γράφει στους βρετανικούς The Times η Νίκολα Γούλκοκ. Για παράδειγμα, πέρσι, το Globe Theatre στο Λονδίνο, πριν από την παράσταση προειδοποιούσε το κοινό ότι η παραγωγή του «Ρωμαίου και της Ιουλιέτας» έδειχνε αυτοκτονία και ψεύτικο αίμα, και έδινε τον αριθμό τηλεφώνου των Samaritans, οργάνωσης που προσφέρει βοήθεια σε ανθρώπους με αυτοκτονική διάθεση.
Η προειδοποίηση για τον Σημωνίδη αφαιρέθηκε, όταν ο καθηγητής που έκανε το μάθημα αποφάσισε να λογοκρίνει το διδασκόμενο απόσπασμα, αφαιρώντας τις πιο ενοχλητικές αναφορές. Αυτό έγινε, εν μέρει, για να αποφευχθεί η πρόκληση ανησυχίας στους φοιτητές και εν μέρει επειδή το νέο απόσπασμα ήταν πιο σχετικό, δήλωσε εκπρόσωπος του πανεπιστημίου.
Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα με τη σειρά. Ο ιαμβικός ποιητής Σημωνίδης ο Αμοργινός γεννήθηκε στη Σάμο περί το 670 π.Χ. και έζησε αργότερα στην Αμοργό, εξ ου και το προσωνύμιό του για να ξεχωρίζει από τον λυρικό ποιητή Σημωνίδη τον Κείο (556 π.Χ, – 468 ή 469 π.Χ.). Ηταν –μαζί με τον Μίμνερμο από την Κολοφώνα– ένας από τους δύο πιο σημαντικούς εκπροσώπους της ιωνικής σχολής ελεγειακής ποίησης. Και ο «Ιαμβος κατά Γυναικών», που σώζεται σχεδόν ολόκληρος –έχουν χαθεί μόνο λίγοι στίχοι στο τέλος– ήταν το αριστούργημά του και μαρτυρία πολύτιμη για τις αντιλήψεις –ακριβέστερα, για τις προκαταλήψεις– της εποχής του για τις γυναίκες, όσο και αν κάποια στοιχεία υπερτονίζονται και παραμορφώνονται από τη χιουμοριστική διάθεση και τον γενικότερο στόχο του ποιήματος που φαίνεται ότι ήταν περισσότερο να τέρψει και λιγότερο να διδάξει.«Κάθε γυναίκα κι άλλος χαρακτήρας! Ετσι εξ’ αρχής/ τις έπλασε ο Θεός. Απ’ τη γουρούνα που ‘χει/ τρίχες μακριές τη μια, / όλα στο σπίτι της με τα πηλά πασαλειμμένα, / ανάστατα, παραρριγμένα σέρνονται καταγής· / Η ίδια άλουστη με ρουχισμό στη λίγδα ποτισμένο/ κάθεται και χοντραίνει μες στις κοπριές».
Ο Σημωνίδης παρομοιάζει τις γυναίκες με ζώα. Αν όχι γουρούνα, η γυναίκα θα ‘ναι αλεπού, σκύλα, νυφίτσα, γαϊδούρα, μαϊμού, φοράδα ή κάποιος ανάλογος τύπος, και μόνον η μέλισσα κερδίζει έπαινο λόγω εργατικότητας. Οι γυναίκες είναι «το μέγιστο κακό που έπλασε ο Δίας», γράφει ο καθηγητής Μιχάλης Κοπιδάκης στο βιβλίο του «Σημωνίδου του Αμοργινού, Κατά Γυναικών» (εκδόσεις Ιστός) σε μετάφραση και ερμηνεία δική του. Δικαίως λοιπόν ο Σημωνίδης ο Αμοργινός θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους μισογύνηδες όλων των εποχών. (Διαβάστε εδώ και το σχετικό άρθρο του κλασικιστή Ιωάννη Θ. Κακριδή).
Το αμφιλεγόμενο απόσπασμα, που λογοκρίθηκε από τον καθηγητή του Ρέντινγκ, αναφέρεται στην προσπάθεια για έλεγχο μιας ανεξέλεγκτης συζύγου, με το σπάσιμο των δοντιών της με πέτρα. Και οι φοιτητές μάθαιναν πριν το ακούσουν, ότι το ποίημα ήταν ένα παράδειγμα «ακραίου μισογυνισμού στην αρχαία Ελλάδα». Πρόκειται για τους στίχους:
«τὴν δ᾽ ἐκ κυνός, λιτοργόν, αὐτομήτορα,/ἣ πάντ᾽ ἀκοῦσαι, πάντα δ᾽ εἰδέναι θέλει,/πάντηι δὲ παπταίνουσα καὶ πλανωμένη/λέληκεν, ἢν καὶ μηδέν᾽ ἀνθρώπων ὁρᾶι./παύσειε δ᾽ ἄν μιν οὔτ᾽ ἀπειλήσας ἀνήρ,/οὐδ᾽ εἰ χολωθεὶς ἐξαράξειεν λίθωι/ὀδόντας, οὐδ᾽ ἂν μειλίχως μυθεόμενος,/οὐδ᾽ εἰ παρὰ ξείνοισιν ἡμένη τύχηι,/20ἀλλ᾽ ἐμπέδως ἄπρηκτον αὑονὴν ἔχει.»
«Την άλλην από σκύλαν έκαμε ζουρλή,/που όλα ν᾽ ακούσει θέλει, νά ᾽βρει τ᾽ άπαντα·/παντού τηρά, γυρίζει και παντού μιλεί,/κι αν δεν θωρεί κανένα μπρος της άνθρωπο./Και να τη φοβερίσεις, τούτη δεν σωπά,/και με την πέτρα να της σπας τα δόντια της/κι αν της γλυκομιλήσεις και παρακαλείς./Και με τους ξένους αν καθίσει πούποτε,/πάντα σαλιάζει, πάντ᾽ ατέλειωτα λαλεί.»
Απαντώντας σε αίτημα για ελευθερία πληροφόρησης της Mail on Sunday, το πανεπιστήμιο απάντησε: «Το τμήμα του ποιήματος που τώρα παραλείφθηκε περιλάμβανε μια σύντομη αναφορά στην ενδοοικογενειακή βία». Και πρόσθεσε: «Αυτό το μέρος φαινόταν αδικαιολόγητα δυσάρεστο και (δυνητικά) πυροδοτικό».
Ωστόσο, ο Γιούαν Μπόουι, ομότιμος καθηγητής Κλασικών Γλωσσών και Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, δήλωσε ότι τα αρχαία έργα χρειάζεται να «κατανοούνται στο πλαίσιό» τους (πάλι καλά…). Και πρόσθεσε: «Οταν αρχίζεις να λογοκρίνεις τις λίστες ανάγνωσης, βάζεις το πόδι σου στην ολισθηρή πλαγιά»…
Το Ρέντινγκ από την άλλη πλευρά ανέφερε ότι ο καθηγητής αποφάσισε να μη συμπεριλάβει τους επιλήψιμους στίχους για να αποφύγει την εστίαση στον ακραίο μισογυνισμό και «για να μη δώσει στους πρωτοετείς φοιτητές Κλασικών Σπουδών, οι οποίοι ίσως αποκτούν για πρώτη φορά για την αρχαία Ελλάδα, μια ανακριβή εντύπωση για τον ελληνικό πολιτισμό και λογοτεχνία από αυτή την περίοδο, η οποία αν και είναι σαφώς μισογυνική, δεν αναδεικνύει γενικά πράξεις ενδοοικογενειακής κακοποίησης».
Η ανακοίνωση αναφέρει ακόμη ότι η απάλειψη των συγκεκριμένων στίχων από το μάθημα «δεν είναι λογοκρισία, ούτε παραπλανά τους υπερβολικά ευαίσθητους φοιτητές. Τίποτα δεν έχει ακυρωθεί». Το πανεπιστήμιο δήλωσε, ακόμη, ότι το πλήρες κείμενο του ποιήματος ήταν διαθέσιμο σε έντυπα αντίτυπα και online για τους φοιτητές.
Με την ευκαιρία αυτή, εμείς αναρωτιόμαστε. Μήπως στην πραγματικότητα ο κ. καθηγητής δεν άντεχε τη σχετική συζήτηση με τους φοιτητές και τις φοιτήτριές του;
Πηγή: K. Τριανταφύλλη, Protagon
Woke university bosses axe part of Ancient Greek poem to avoid
Reading University bosses remove part of Ancient Greek poem...
_____________________
Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας
των Θ.Κ. Στεφανόπουλου, Στ. Τσιτσιρίδη, Λ. Αντζουλή, Γ. Κριτσέλη
ΣΗΜΩΝΙΔΗΣ
19. – Απόσπασμα 7, 27-42, 57-93 West
Από τα σωζόμενα αποσπάσματα που δεν είναι γραμμένα σε δακτυλικό εξάμετρο και χρονολογούνται πριν από τον 5ο αι. ο "Ίαμβος κατά γυναικών" είναι το εκτενέστερο (118 ιαμβικοί τρίμετροι). Το ποίημα σώζεται σχεδόν ολόκληρο -έχουν χαθεί λίγοι στίχοι στο τέλος.
Ο ποιητής ξεκινά με τη δήλωση ότι εξ αρχής ο θεός έπλασε διαφορετικούς χαρακτήρες γυναικών (στ. 1-2). Το μέγιστο μέρος του ποιήματος (στ. 2-93) αφιερώνεται στην περιγραφή της γυναικογονίας από ζώα, που είναι θέμα παραδοσιακό, και από τα δύο στοιχεία, τη γη και τη θάλασσα, που οφείλεται μάλλον στον ίδιο τον Σημωνίδη. Με στερεότυπο τρόπο περιγράφονται συνολικά δέκα γυναίκες που έχουν προέλθει, κατά σειρά, από τη γουρούνα, την αλεπού, τη σκύλα, τη γη, τη θάλασσα, τη γαϊδούρα, τη νυφίτσα, τη φοράδα, τη μαϊμού και τη μέλισσα και που μοιράζονται τα βασικά χαρακτηριστικά των αντίστοιχων ζώων ή στοιχείων. Με εξαίρεση την τελευταία (μέλισσα), όλες χαρακτηρίζονται αρνητικά. Οι υπόλοιποι 25 στίχοι (94-118) περιέχουν επικρίσεις για τις γυναίκες συλλήβδην.
Ο "Ίαμβος κατά γυναικών", που εντάσσεται στην παράδοση του (δηκτικού) Ιάμβου και στο προσφιλές για τη λαϊκή ηθική και φιλοσοφία θέμα "ψόγος γυναικών", αποτελεί πολύτιμη μαρτυρία για τις αντιλήψεις -ακριβέστερα θα λέγαμε τις προκαταλήψεις- της αρχαϊκής εποχής για τις γυναίκες, όσο και αν κάποια στοιχεία υπερτονίζονται και παραμορφώνονται από τη χιουμοριστική διάθεση και τον γενικότερο στόχο του ποιήματος που φαίνεται ότι ήταν περισσότερο να τέρψει και λιγότερο να διδάξει.
τὴν δ᾽ ἐκ θαλάσσης, ἣ δύ᾽ ἐν φρεσὶν νοεῖ·
τὴν μὲν γελᾷ τε καὶ γέγηθεν ἡμέρην·
ἐπαινέσει μιν ξεῖνος ἐν δόμοις ἰδών·
30
«οὐκ ἔστιν ἄλλη τῆσδε λωΐων γυνὴ
ἐν πᾶσιν ἀνθρώποισιν οὐδὲ καλλίων»·
τὴν δ᾽ οὐκ ἀνεκτὸς οὐδ᾽ ἐν ὀφθαλμοῖς ἰδεῖν
οὔτ᾽ ἄσσον ἐλθεῖν, ἀλλὰ μαίνεται τότε
ἄπλητον ὥσπερ ἀμφὶ τέκνοισιν κύων,
35
ἀμείλιχος δὲ πᾶσι κἀποθυμίη
ἐχθροῖσιν ἶσα καὶ φίλοισι γίνεται·
ὥσπερ θάλασσα πολλάκις μὲν ἀτρεμὴς
ἕστηκ᾽, ἀπήμων, χάρμα ναύτῃσιν μέγα,
θέρεος ἐν ὥρῃ, πολλάκις δὲ μαίνεται
40
βαρυκτύποισι κύμασιν φορεομένη.
ταύτῃ μάλιστ᾽ ἔοικε τοιαύτη γυνὴ
ὀργήν· φυὴν δὲ πόντος ἀλλοίην ἔχει.
τὴν δ᾽ ἵππος ἁβρὴ χαιτέεσσ᾽ ἐγείνατο,
ἣ δούλι᾽ ἔργα καὶ δύην περιτρέπει,
κοὔτ᾽ ἂν μύλης ψαύσειεν, οὔτε κόσκινον
60
ἄρειεν, οὔτε κόπρον ἐξ οἴκου βάλοι,
οὔτε πρὸς ἰπνὸν ἀσβόλην ἀλεομένη
ἵζοιτ᾽. ἀνάγκῃ δ᾽ ἄνδρα ποιεῖται φίλον·
λοῦται δὲ πάσης ἡμέρης ἄπο ῥύπον
δίς, ἄλλοτε τρίς, καὶ μύροις ἀλείφεται,
65
αἰεὶ δὲ χαίτην ἐκτενισμένην φορεῖ
βαθεῖαν, ἀνθέμοισιν ἐσκιασμένην.
καλὸν μὲν ὦν θέημα τοιαύτη γυνὴ
ἄλλοισι, τῷ δ᾽ ἔχοντι γίνεται κακόν,
ἢν μή τις ἢ τύραννος ἢ σκηπτοῦχος ᾖ,
70
ὅστις τοιούτοις θυμὸν ἀγλαΐζεται.
τὴν δ᾽ ἐκ πιθήκου· τοῦτο δὴ διακριδὸν
Ζεὺς ἀνδράσιν μέγιστον ὤπασεν κακόν.
αἴσχιστα μὲν πρόσωπα· τοιαύτη γυνὴ
εἶσιν δι᾽ ἄστεος πᾶσιν ἀνθρώποις γέλως·
75
ἐπ᾽ αὐχένα βραχεῖα· κινεῖται μόγις·
ἄπυγος, αὐτόκωλος. ἆ τάλας ἀνὴρ
ὅστις κακὸν τοιοῦτον ἀγκαλίζεται.
δήνεα δὲ πάντα καὶ τρόπους ἐπίσταται
ὥσπερ πίθηκος· οὐδέ οἱ γέλως μέλει·
80
οὐδ᾽ ἄν τιν᾽ εὖ ἔρξειεν, ἀλλὰ τοῦτ᾽ ὁρᾷ
καὶ τοῦτο πᾶσαν ἡμέρην βουλεύεται,
ὅκως τι κὠς μέγιστον ἔρξειεν κακόν.
κείνῃ γὰρ οἴῃ μῶμος οὐ προσιζάνει,
85 θάλλει δ᾽ ὑπ᾽ αὐτῆς κἀπαέξεται βίος,
φίλη δὲ σὺν φιλέοντι γηράσκει πόσει
τεκοῦσα καλὸν κὠνομάκλυτον γένος.
κἀριπρεπὴς μὲν ἐν γυναιξὶ γίνεται
πάσῃσι, θείη δ᾽ ἀμφιδέδρομεν χάρις.
90 οὐδ᾽ ἐν γυναιξὶν ἥδεται καθημένη,
ὅκου λέγουσιν ἀφροδισίους λόγους.
τοίας γυναῖκας ἀνδράσιν χαρίζεται
Ζεὺς τὰς ἀρίστας καὶ πολυφραδεστάτας.
*************************
METAΦΡΑΣΗ
Την άλλη πάλι απ᾽ τη θάλασσα, δίβουλη.
Γελά τη μιαν ημέρα και λάμπει από χαρά·
Ο επισκέπτης του σπιτιού θα την παινέσει:
«Καλύτερη γυναίκα από τούτη στον κόσμο όλο30
δεν υπάρχει, καμιά δεν είναι ωραιότερη!»
Στα μάτια της την άλλη μέρα δεν θέλει να τον δει,
ούτε και να τον πλησιάσει. Μαίνεται τότε
απλησίαστη σαν σκύλα που φυλάσσει τα μικρά της.
Αμείλικτη σε όλους, με μούτρα ξινισμένα.35
Συμπεριφέρεται το ίδιο σε φίλους και σ᾽ εχθρούς.
Όπως κι η θάλασσα· πολλές φορές στέκεται
ακίνητη, κακό δεν κάνει, χαρά μεγάλη για τους ναυτικούς,
το καλοκαίρι. Πολλές φορές λυσσομανά,
βαρύκτυπα τα κύματα την παρασύρουν.40
Σ᾽ αυτήν τη θάλασσα μοιάζουν τέτοιας γυναίκας
τα αισθήματα. Το φυσικό του πόντου;- η αλλαγή!
..............................................................................
Την άλλη γέννησε φοράδα παχουλή με χαίτη μακριά,
βαριές δουλειές και συγυρίσματα τα αποφεύγει.
Χειρόμυλο; Ούτε που θ᾽ άγγιζε. Κόσκινο; Ούτε θα σήκωνε ποτέ.
Από το σπίτι έξω δεν θα πετούσε τη βρομιά.60
Στο μαγειρείο; Ποτέ δεν θα καθόταν γιατί αποφεύγει
την καπνιά. Ανόρεχτα, με το στανιό τον άντρα της κάνει εραστή.
Πλένει ολάκερο το σώμα της την κάθε μέρα δυο,
άλλοτε τρεις φορές κι αλείφεται με μύρα,
πάντοτε τη χαίτη την έχει καλοχτενισμένη65
μακριά, κι είναι στεφανωμένη με λουλούδια.
Ωραίο είναι θέαμα γυναίκα σαν αυτή
στους άλλους, σ᾽ όποιον την έχει είναι συμφορά,
εκτός αν είναι τύραννος ή μεγιστάνας,
που ενδομύχως για αποκτήματα τέτοια καμαρώνει.70
Την άλλη από τη μαϊμού· ξεχωριστό τούτο
στους άντρες δώρισε ο Δίας απ᾽ όλα το χειρότερο κακό.
Στο πρόσωπο; - Τέρας ασχήμιας. Τέτοια γυναίκα
περνά μέσα από την πόλη κι όλοι χασκογελούν.
Λαιμός κοντός, είναι το βήμα ασταθές,75
λιπόσαρκος ο πισινός, ολόκληρη τέσσερα άκρα. Αλίμονό του
όποιος κρατά στην αγκαλιά του τέτοια συμφορά.
Όμως τεχνάσματα και πονηριές πολύ καλά όλα τα ξέρει,
γνήσια μαϊμού. Τι κι αν γελούν, ούτε την μέλει.
Ποτέ σε κάποιον δεν θα έκανε καλό. Αυτό μόνο έχει κατά νου80
όλη τη μέρα και τούτο μόνο μελετά,
το πώς θα κάνει ό,τι βαρύτερο κακό μπορεί.
Από την μέλισσα την άλλη· την παίρνεις κι ευτυχείς.
Μόνο σε κείνη το ψεγάδι κοντά της να καθήσει δεν μπορεί.
Φουντώνει και θ᾽ αυξάνεται χάρη σ᾽ αυτήν το βιος.85
Γερνά τ᾽ ανδρόγυνο και μένει η αγάπη αμοιβαία.
Έχει γεννήσει όμορφα παιδιά και έχουν όνομα καλό.
Ανάμεσα σε όλες τις γυναίκες ξεχωρίζει,
η χάρη που ολόκληρη την περιβάλλει είναι θεϊκή,
χαρά δεν νιώθει με τη συντροφιά των γυναικών90
που κάθονται και ανταλλάσσουν προστυχιές.
Ό ,τι καλύτερο κι ό ,τι πιο γνωστικό στους άντρες
έχει ο Δίας να δωρίσει είναι γυναίκες σαν κι αυτές.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου