Ένα σινε-μυθιστόρημα της λογοτεχνίας: «Ο λόγος της γραφής»
Η λογοτεχνία ως θεσμός έχει παίξει μεγάλο ρόλο στην ανάπτυξη των γλωσσών, στη γέννηση του αισθήματος ιστορικότητας, στην ανάπτυξη των εθνικών και άλλων ταυτοτήτων. Στις ιδέες μας για τον λογοτέχνη, ωστόσο, εκδηλώνεται μια ασυμμετρία σε σχέση με την αναγνωρισμένη αξία της λογοτεχνίας. Η μορφή του λογοτέχνη κινείται ανάμεσα στην ακαδημαϊκή αποδοχή και/ή την εμπορική επιτυχία και στην «καταραμένη» ύπαρξη της αφάνειας που ίσως τύχει αναγνώρισης μετά θάνατον. Η κοινωνική χρησιμότητα αυτής της «μεταφυσικής του λογοτέχνη» είναι προφανής, καθώς, στην ουσία, ενισχύει αξιολογικά την εγκαθιδρυμένη κλίμακα των κοινωνικών αξιών. Ωστόσο, το ερώτημα -ποιος είναι ο λογοτέχνης;- παραμένει.
Το ερώτημα αυτό απασχολεί ουσιαστικά τον σκηνοθέτη (και λογοτέχνη) Μιχάλη Αναστασίου με τη σειρά «Ο λόγος της γραφής», που μεταδίδεται από το κανάλι της Βουλής. Η σειρά έχει παρουσιάσει σημαντικές μορφές της λογοτεχνίας που δεν είναι πια μαζί μας, όπως η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, η Κική Δημουλά, ο Γιώργος Κακουλίδης, ο Γιάννης Δάλλας, ο Λευτέρης Ξανθόπουλος, ο Βασίλης Αλεξάκης, ο Κώστας Παπαγεωργίου, ο Γιώργος Μπράμος, ο Χριστόφορος Λιοντάκης, ο Περικλής Κοροβέσης, κ.ά. Επίσης, πολλούς λογοτέχνες που συνεχίζουν το έργο τους και φωτίζουν τη λογοτεχνική μας ζωή, όπως η Ρέα Γαλανάκη, ο Αλέξης Πανσέληνος, ο Τίτος Πατρίκιος, ο Γιώργος Βέης, ο Γιάννης Ξανθούλης, ο Δημοσθένης Κούρτοβικ, ο Θωμάς Κοροβίνης, η Μαρία Μήτσορα, ο Αντώνης Φωστιέρης, η Μάρω Δούκα, η Αντεια Φραντζή, ο Φίλιππος Δρακονταειδής, ο Μάνος Κοντολέων κ.ά.
Η σειρά, ωστόσο, έχει μεγαλύτερη αξία από εκείνη της τεκμηρίωσης, καθώς ακολουθεί έναν συγκεκριμένο τρόπο οπτικοακουστικής έκφρασης. Ο φακός του Αναστασίου είναι συνεχώς εστιασμένος στο πρόσωπο του λογοτέχνη και η εστίαση αυτή διακόπτεται μόνο για να στραφεί στην τυπωμένη σελίδα. Εχει κανείς την αίσθηση ότι με την εμμονή αυτή αναμένεται μια αποκάλυψη. Οι φίλοι του κινηματογράφου θα αναγνωρίσουν εδώ το ύφος του μεταπολεμικού ευρωπαϊκού κινηματογράφου, ωστόσο μια μικρή αισθητική ανάλυση είναι αναγκαία. Στη μεταπολεμική Ευρώπη, η ιδέα για τον ορισμό του νεωτερικού, κινηματογραφικού δημιουργού αλλάζει: ο σκηνοθέτης δεν είναι πλέον αυτός που μέσω του μοντάζ αποδίδει νόημα, αλλά αυτός που βάζει την κάμερά του απέναντι στην πραγματικότητα και περιμένει να τη συλλάβει στην ολότητα και ιδιαιτερότητά της.
Οι ιδέες τού -εχθρικού προς το μοντάζ- Γάλλου Αντρέ Μπαζέν περί «φωτογραφικής οντολογίας του κινηματογράφου» αποτέλεσαν τη θεωρητική θεμελίωση αυτής της τάσης. Ο σκηνοθέτης δεν είναι ούτε αυτός που τοποθετεί πρόσωπα και πράγματα μέσα στον χώρο (metteur en scène), ένα είδος, δηλαδή, τροχονόμου του δράματος, ούτε εκείνος που συνδέει τα πλάνα μέσω του μοντάζ σε μια λογική αλληλουχία. Ο σκηνοθέτης συντηρεί τη λήψη επί μακρό χρονικό διάστημα και, με υπομονή και επιμονή, επιχειρεί να καταδείξει την ίδια την υφή της πραγματικότητας. Με τον τρόπο αυτό, εγκαθιδρύεται μια νέα σχέση της φιλμικής αναπαράστασης και της υλικότητας.
Το έργο του Αναστασίου ανήκει στο προαναφερθέν ρεύμα του ευρωπαϊκού κινηματογράφου, που στις μέρες μας παρακμάζει εξαιτίας του θριάμβου της καταναλωτικής κουλτούρας. Το πρόσωπο του λογοτέχνη και η τυπωμένη σελίδα, όπως ειπώθηκε, είναι οι μόνες «υλικότητες» που ο σκηνοθέτης παρουσιάζει. Η στιλιστική εμμονή αποφεύγει τον ιμπρεσιονισμό, ο οποίος αποτελεί κίνδυνο για τον κινηματογράφο της πραγματικότητας και, όχι σπάνια, κατατρέχει τις ταινίες ντοκιμαντέρ. Χάρη στο επεξεργασμένο ύφος του, ο δημιουργός της σειράς δεν παραδίδει μόνο μια σειρά τεκμηρίων αλλά, με το έργο του, κατορθώνει να συνθέσει το εκτεταμένο ψηφιδωτό της σύγχρονης, νεοελληνικής λογοτεχνίας και κάτι περισσότερο: ο νεο-ρεαλισμός του ύφους παραπέμπει στον ρεαλισμό του σημαντικότερου λογοτεχνικού είδους της εποχής μας, του μυθιστορήματος. Μιλούμε, λοιπόν, για ένα σινε-μυθιστόρημα της λογοτεχνίας μας, ένα μυθιστόρημα-ποταμό, όπου τα πρόσωπα (οι συγγραφείς) διαδέχονται το ένα το άλλο και, μέσα από αυτά, ανιχνεύονται οι περιπέτειες της αγάπης της λογοτεχνίας στους δύσκολους και σκοτεινούς καιρούς μας.
* αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και ΣΕΠ (ΕΑΠ). Ασχολείται με την εικονολογία και τη λογοτεχνία και δημοσιεύει κείμενα για τον κινηματογράφο
“ο λόγος τής γραφής ΙΙ” (Δημήτρης Κοσμόπουλος)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου