Μην πέσετε στην πλάνη! /Μετά δεν υπάρχει επιστροφή. /Η μέρα βρίσκεται ήδη στην πόρτα /και νιώθετε τον νυχτερινό άνεμο /Δεν θα έρθει ξανά το πρωί.

Σατουρνάλια ήταν γιορτή των Ρωμαίων αφιερωμένη στο θεό Σατούρνους, ο οποίος αντιστοιχεί στον ελληνικό θεό Κρόνο. Πραγματοποιούταν κατά τους χειμερινούς μήνες κατά την περίοδο του χειμερινού ηλιοστασίου, συνήθως στις 17 Δεκεμβρίου, αλλά αργότερα η γιορτή κρατούσε έως και μια βδομάδα, μέχρι τις 23 Δεκεμβρίου.

Τα Σατουρνάλια ήταν μεγάλη και σημαντική γιορτή για τους Ρωμαίους, οι οποίοι τα ταύτιζαν με τα αρχαία Κρόνια. Εκτός από τις τυπικές θυσίες, η γιορτή περιλάμβανε δημόσια αργία, καθώς και διάφορα έθιμα, όπως την ανταλλαγή μικρών δώρων ή υπαίθριες αγορές. Επιτρέπονταν τα τυχερά παιχνίδια ακόμα και για τους δούλους. Επίσημα ενδύματα δε φοριούνταν, ενώ οι δούλοι δεν μπορούσαν να τιμωρηθούν κι αντιμετώπιζαν με χλευασμό τους κυρίους τους. Γενικότερα οι ρόλοι αντιστρέφονταν ανάμεσα σε δούλους κι ιδιοκτήτες, κάτι που οδηγούσε σε ξέφρενο γλέντι, άφθονη οινοποσία και ακολασίες: γι' αυτό το λόγο, με την έλευση του Χριστιανισμού, η λέξη "σατουρνάλια" ήταν ταυτόσημη με τα "όργια".

wikipedia.org

ΣΑΤΟΥΡΝΑΛΙΑ

 

   Παναγιώτης Βούζης*

Πηγή: Η Αυγή της Κυριακής, 8 Ιουνίου 2021

avgi.gr

 

 Τα ρωμαϊκά Σατουρνάλια, το αντίστοιχο των ελληνικών Κρονίων, διοργανώνονταν προς τιμήν του θεού Saturnus στις 17 Δεκεμβρίου, σύμφωνα με το ιουλιανό ημερολόγιο

Μην πέσετε στην πλάνη! /Μετά δεν υπάρχει επιστροφή. /Η μέρα βρίσκεται ήδη στην πόρτα /και νιώθετε τον νυχτερινό άνεμο /Δεν θα έρθει ξανά το πρωί. //Μην εξαπατάσθε! /Η ζωή είναι μικρή. /Γευτείτε την στο έπακρο! /Δεν θα σας είναι αρκετή /όταν θα πρέπει να την αποχωριστείτε! //Μην επαναπαύεστε! /Δεν απομένει πολύς καιρός! /Αφήστε τους λυτρωθέντες να μουχλιάζουν! /Η ζωή είναι πιο σημαντική /και δεν σας περισσεύει. //Μην πέσετε στην πλάνη /στη σκληρή δουλειά και στην εξάντληση! /Γιατί να σας κυριεύει ακόμη ο φόβος; /Πεθαίνετε σαν όλα τα πλάσματα /κι ύστερα τίποτα δεν ακολουθεί. (Bertolt Brecht, «Εναντίον της πλάνης»).¹

Στον πρώτο στίχο του ποιήματος παρατίθεται η προειδοποίηση του Απόστολου Παύλου προς τα μέλη της χριστιανικής κοινότητας, στην Πρώτη Επιστολή προς Κορινθίους (15:33), να μη παρασύρονται από τις θεωρίες οι οποίες αμφισβητούν την ανάσταση των νεκρών. Το παράθεμα, άρα, παραπέμπει σε ένα σημασιολογικό πεδίο καθορισμένο από την εσχατολογία του χριστιανισμού: Η ημέρα αντιστοιχεί στη ζωή, η νύχτα στον θάνατο και το επόμενο πρωί στην ανάσταση. Όμως στο τριμερές σχήμα «ζωή - θάνατος - ανάσταση» αντιπαρατίθεται, στο ποίημα του Brecht, ένα άλλο σημασιολογικό σχήμα με δύο μέρη: Μετά τη ζωή υπάρχει μόνο ο θάνατος, γιατί η ανάσταση αποκλείεται. Έτσι μεταβάλλεται ριζικά το περιεχόμενο της προειδοποίησης του Απόστολου Παύλου, η οποία τώρα αφορά στον κίνδυνο να υποτιμηθεί η ζωή, εξαιτίας της κενής προσδοκίας για το επέκεινα. Με αυτή τη ριζική μεταβολή τίθεται, λοιπόν, το αίτημα η ζωή να βιωθεί στο έπακρο: Οι άνθρωποι να την απολαύσουν σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μην αισθάνονται, προς το τέλος, πως δεν έζησαν αρκετά. Η λύτρωση μέσω της πίστης παρωδείται και ο φόβος του θανάτου, ο οποίος βάσει του χριστιανικού σημασιολογικού σχήματος αντιμετωπίζεται με την προσδοκώμενη ανάσταση, καταπολεμείται τώρα χάρη στην πληρότητα της εμπειρίας. Μία πληρότητα η οποία πρέπει να αποκτηθεί άμεσα ή προσεχώς.

Στην πανδημική εποχή έχει κυριαρχήσει ένα εννοιολογικό σχήμα παρόμοιο με το εσχατολογικό τριμερές το οποίο περιγράφηκε πιο πάνω: Η ζωή σκιάζεται μονίμως από την απειλή του θανάτου και απογυμνώνεται εξαιτίας των μέτρων, των περιορισμών και των απαγορεύσεων που τον αποσοβούν. Κατά συνέπεια, η πραγματική ζωή μετατίθεται σε ένα σημείο το οποίο βρίσκεται σε μία φαινομενική εγγύτητα. Φαινομενική γιατί απομακρύνεται διαρκώς στον χρόνο. Η παροντική ζωή συνιστά λειψή αντανάκλαση της πραγματικής, στερείται την πληρότητά της. Πιο συγκεκριμένα, στερείται τρεις βασικούς όρους της: τη φυσική επαφή, η οποία δρομολογεί τη συγκρότηση μίας κοινωνικής ομάδας χάρη στην απαρτία των σωμάτων, την ελευθερία και τη γιορτή. Συμπερασματικά, στη σημερινή εποχή επιβάλλεται το τριμερές σχήμα «λειψή ζωή - θάνατος - μελλοντική πραγματική ζωή», ενώ το διμερές «πλήρης ζωή - θάνατος», το οποίο προωθεί στο ποίημά του ο Brecht, απαλείφεται.

Τα ρωμαϊκά Σατουρνάλια, το αντίστοιχο των ελληνικών Κρονίων, διοργανώνονταν προς τιμήν του θεού Saturnus στις 17 Δεκεμβρίου, σύμφωνα με το ιουλιανό ημερολόγιο. Αργότερα, ο εορτασμός τους επεκτάθηκε μέχρι τις 23 του ίδιου μήνα. Κατά τη διάρκειά τους κυριαρχούσε η καρναβαλική ατμόσφαιρα, η οποία ανέτρεπε προσωρινά τις κοινωνικές νόρμες, με συνέπεια την αντιστροφή των ρόλων: Οι αφέντες υπηρετούσαν τους υπηρέτες τους. Στους τελευταίους επιτρεπόταν, μάλιστα, να αντιμιλούν στους κυρίους τους ή να τους ασκούν κριτική χωρίς τον φόβο της τιμωρίας. Στα καταστατικά στοιχεία της συγκεκριμένης γιορτής ανήκε η ανακύρηξη του βασιλιά των Σατουρναλίων, ο οποίος επιφορτιζόταν με το καθήκον να δίνει παράλογες εντολές και να προΐσταται στη συνεχή και θορυβώδη διασκέδαση. Αυτή η περίοδος σήμαινε μία βραχεία εικονική επιστροφή στον «χρυσό αιώνα» (aetas aurea), όταν ο κόσμος κυβερνιόταν από τον Saturnus και οι άνθρωποι βρίσκονταν σε μία κατάσταση μόνιμης ειρήνης, αθωότητας και έλλειψης ασθενειών. Το καρναβαλικό κλίμα κατά τη διάρκεια της γιορτής ανταποκρινόταν, δηλαδή, στις συνθήκες της μυθικής εκείνης εποχής. Φυσικά, όλοι γνώριζαν ότι η ελευθερία, η ελευθεριότητα και η ισοπέδωση της κοινωνικής ιεραρχίας ήταν παροδικές. Οι κανόνες και οι νόρμες, στην ουσία, δεν απειλούνταν, καθώς ή ανατροπή τους είχε θεσμοθετηθεί και είχε, επίσης, ημερομηνία λήξης.

Η περίοδος των Σατουρναλίων θα μπορούσε να παραλληλιστεί, τηρουμένων των αναλογιών, με το προηγούμενο και το φετινό καλοκαίρι, όταν τα μέτρα οι περιορισμοί και οι απαγορεύσεις στο πλαίσιο της αντιμετώπισης της πανδημίας χαλαρώνουν ή παύουν να ισχύουν, προσωρινά και υπό όρους, ώστε επιτρέπονται μία σχετική ελευθερία, κάποια φυσική εγγύτητα και ορισμένες εορταστικές εκδηλώσεις. Έτσι, συντελείται η εικονική αποκατάσταση της προπανδημικής εποχής, εποχή η οποία έχει εν τω μεταξύ λάβει εξιδανικευμένη μορφή, αφού εξομοιώνεται με ένα είδωλο της πραγματικής ζωής. Η τελευταία περιλαμβάνεται, όπως σημειώθηκε, στο κυρίαρχο σήμερα εννοιολογικό σχήμα «λειψή ζωή - θάνατος - μελλοντική πραγματική ζωή» και ταυτίζεται με ένα σημείο το οποίο απομακρύνεται διαρκώς στον χρόνο. Επομένως, η πλήρης ζωή, την οποία πριμοδοτεί ο Brecht, συναντάται μόνο σε μία εξιδανικευμένη εκδοχή, έναν «χρυσό αιώνα» στο παρελθόν, και μόνο σε μία απροσδιόριστη χρονικά φάση του μέλλοντος, ενώ, στο παρόν, η εμπειρία της αναβιώνεται, μερικώς και υπό όρους, στα σύγχρονα Σατουρνάλια των καλοκαιριών.

* Ο Παναγιώτης Βούζης είναι δρ Κλασικής Φιλολογίας

Παναγιώτης Βούζης – Βιβλιοnet