Κρυμμένες αλήθειες, μυστικά και ψέματα αλλά και σκόπιμες διαστρεβλώσεις γύρω από την Επανάσταση του 1821

ΣΠΥΡΟΣ ΑΛΕΞΙΟΥ 

Μυστικά και ψέματα και κρυμμένες αλήθειες για το 1821

Συνέντευξη στην Πόλυ Κρημνιώτη

avgi.gr

 

«Ο στόχος ενός φιλολόγου που θέλει να προβληματίσει τους μαθητές/τριες είναι να αναδειχθούν πτυχές που η επίσημη Ιστορία συνειδητά αποκρύπτει ή διαστρεβλώνει»

Κρυμμένες αλήθειες, μυστικά και ψέματα αλλά και σκόπιμες διαστρεβλώσεις γύρω από την Επανάσταση του 1821 βάζει στο μικροσκόπιο της έρευνάς του ο φιλόλογος Σπύρος Αλεξίου στο βιβλίο "21 ρωγμές στην επίσημη Ιστορία για το 1821" (εκδόσεις Τόπος). Ανάμεσα στο "εθνικό αφήγημα" για την Επανάσταση του 1821 και την εκδοχή του "ιστορικού αναθεωρητισμού" που ενέσκηψε τα τελευταία χρόνια, την αποσιωπημένη διεθνή της διάσταση, ο συγγραφέας εμμένει στις πηγές και ανασύρει αποσιωπημένα πρόσωπα, αποδομημένα από την ιστορική έρευνα στερεότυπα, αλήθειες που κρύβονται ή παραποιούνται. Ο ίδιος χαρακτηρίζει το βιβλίο του "μικρή συμβολή στην ανάγκη να ξαναδώσουμε τη μάχη των ιδεών στο καθοριστικό πεδίο της Ιστορίας, της συλλογικής μνήμης" και διακρίνοντας την πολυσημία της Επανάστασης μιλάει για πρόσωπα, γεγονότα, συνθήκες και παραποιήσεις που ακόμα και σήμερα, διακόσια χρόνια μετά, αναζητούν την πραγματική τους διάσταση στη δημόσια ιστορία.

Ως φιλόλογος τι διδάσκετε στους μαθητές σας για την Επανάσταση του 1821;

Η Επανάσταση παρουσιάζεται ως ένα «εθνικό κίνημα», συγγενές με όλα τα «εθνικά κινήματα» της περιόδου. Ως βασικά συστατικά στοιχεία του ελληνικού «εθνικού κινήματος» εμφανίζονται η «η προβολή των Ελλήνων της εποχής ως απογόνων των αρχαίων Ελλήνων» και η «ταύτιση των Ελλήνων με τους Ευρωπαίους»! Δεν υπάρχουν κοινωνικές διαφοροποιήσεις ή επιδιώξεις ή αντίθετοι στην Επανάσταση. Η Φιλική Εταιρεία είναι μυστική οργάνωση «πατριωτών επαναστατών» χωρίς κοινωνικές αναφορές. Η Επανάσταση έχει στόχο τη «συγκρότηση ανεξάρτητου εθνικού κράτους και ευνομούμενης Πολιτείας». Η έκβασή της «κρίθηκε στο Ναβαρίνο», το οποίο προκάλεσαν ο «φιλελληνισμός» και η «στροφή των κυβερνήσεων», ειδικά της Αγγλίας. Πρόκειται για μια εξοργιστικά ψεύτικη εικόνα.

Ο στόχος ενός φιλολόγου που θέλει να προβληματίσει τους μαθητές/τριες είναι να αναδειχθούν πτυχές που η επίσημη Ιστορία συνειδητά αποκρύπτει ή διαστρεβλώνει. Τα περιθώρια είναι στενά. Η αξιοποίηση πηγών επιτρέπει τη γέννηση προβληματισμών.  Όποια μικρή ρωγμή δημιουργείται σε συνειδήσεις, σημαντική είναι.

Ποιες βασικές ρωγμές διακρίνετε στην επίσημη ιστορία της Επανάστασης;

Αρχικά για την ιδεολογική προετοιμασία της Επανάστασης. Τις διαφορετικές διαδρομές και επιδιώξεις κοινωνικών ομάδων και προσώπων, επικεντρώνοντας σε πολιτικό επίπεδο στις δύο παρατάξεις, αυτή των «Φιλικών» και του «Κύκλου της Πίζας».

Στην έναρξη της Επανάστασης, οι πρωταγωνιστές της ήταν εκφραστές αδύναμων κοινωνικών στρωμάτων, όπως ο Καρατζάς, ο Οικονόμου, ο Πάνου, ο Λογοθέτης, ο Βασιλείου. Αυτοί οι πρωταγωνιστές δολοφονήθηκαν ή κυνηγήθηκαν, ενώ αγνοούνται επιδεικτικά από την επίσημη Ιστορία.

Ο χαρακτήρας των δανείων και ο ρόλος στη σύγκρουση πολιτικών ομάδων για την εξουσία στους εμφύλιους πολέμους. Μ’ αυτό συνδέονται δύο κορυφαίες στιγμές, το Μεσολόγγι και τα Ψαρά. Η παρουσίαση των πραγματικών γεγονότων βοηθά να κατανοηθεί η τακτική κάθε πλευράς και βέβαια ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων και ειδικά της Αγγλίας.

Η καθοριστική περίοδος 1826 - 1827, στην οποία κυριαρχούν η μορφή του Καραϊσκάκη και η σύγκρουση με τον Αλ. Μαυροκορδάτο αλλά και τους πράκτορες της Αγγλίας Τ. Κόχραν και Ρ. Τσορτς. Η σύγκρουση κορυφώνεται στην Αττική τον Απρίλη του 1827 με τον θάνατο του Καραϊσκάκη, τη διάχυτη υποψία πως δολοφονήθηκε και την καταστροφή των Ελλήνων στη μάχη του Ανάλατου.

Η περίοδος του Καποδίστρια. Η παρουσίαση της ανατίναξης του ελληνικού στόλου από τον Μιαούλη, τον Μαυροκορδάτο και τους Υδραίους πλοιοκτήτες είναι πολύτιμη και συμβάλλει στην ψύχραιμη αποτίμηση της, δεδομένα αντιφατικής, περιόδου του Καποδίστρια, της παρουσίας και του δραματικού τέλους του.

Γιατί ξεχωρίζετε ως μορφές της Επανάστασης τους Μαυροκορδάτο και Καραϊσκάκη;

Ο Μαυροκορδάτος είναι η κορυφαία πολιτική φυσιογνωμία. Διέθετε πολιτική οξυδέρκεια, αναλυτική και συνθετική ικανότητα, στρατηγική. Θεωρητικά εξέφρασε το φιλελεύθερο, συνταγματικό ρεύμα. Θεωρητικά, γιατί στην πράξη κάθε κίνησή του καθοριζόταν από τον στόχο της εξουσίας. Σε συνδυασμό με τον -χωρίς όρια- αμοραλισμό που τον χαρακτήριζε, επιδίωξε να κυριαρχήσει. Συνέβαλε καθοριστικά στη δημιουργία κράτους που, από τη γέννησή του, ήταν καταχρεωμένο και εξαρτημένο. Πρέπει να αντιμετωπιστεί χωρίς τη δαιμονοποίηση με την οποία τον αντιμετωπίζει η παραδοσιακή αριστερή ιστοριογραφία, ώστε να απαντηθεί πειστικά η προσπάθεια του «αναθεωρητικού ρεύματος» να τον ανυψώσει στο βάθρο του «φιλελεύθερου δημοκράτη», ηγέτη της «συνταγματικής παράταξης».

Από την άλλη πλευρά, ο Καραϊσκάκης. Το ξέσπασμα της Επανάστασης τον βρίσκει αξιωματικό του Αλή Πασά. Επηρεασμένος από το ήθος και το φρόνημα του μεγαλοφυούς κακούργου των Ιωαννίνων, αντιμετωπίζει με δυσπιστία την Επανάσταση, στόχος η εξασφάλιση του αρματολικιού των Αγράφων. Θα συγκρουστεί και με Τούρκους αλλά και με  Έλληνες, αλλά πάντα σ’ αυτό το πλαίσιο. Θα πρωταγωνιστήσει στον Β΄ εμφύλιο - η λεηλασία των Καλαβρύτων έμεινε ιστορική. Στην Επανάσταση ουσιαστικά θα ενταχθεί μετά το καλοκαίρι του 1825 και η μεταστροφή θα είναι συγκλονιστική. Ο «Αληπασαλής κατσαπλιάς» θα μετατραπεί σε εθνικό και λαϊκό ηγέτη, έναν μεγαλοφυή αρχιστράτηγο που θα αναστήσει την Επανάσταση, αλλά και σε έναν οξυδερκή πολιτικό που θα πρωταγωνιστήσει στον ερχομό του Καποδίστρια. Η στρατιωτική και η πολιτική του δράση θα ανατρέψει τη στρατηγική της Αγγλίας στην περιοχή κι αυτό θα το πληρώσει με τη ζωή του. Η πορεία αυτή αποκρύπτεται τόσο από την επίσημη Ιστορία όσο και από την παραδοσιακή προοδευτική ιστοριογραφία. Κι αν για την πρώτη είναι λογικό, για τη δεύτερη είναι λάθος. Θα έπρεπε να αναδεικνύεται η μεταστροφή αυτή ακριβώς γιατί αποδεικνύει τη δύναμη της Επανάστασης να μεταβάλλει συνειδήσεις.

Στην περίοδο του Καποδίστρια κορυφώθηκε η αντιπαράθεση των πολιτικών συστημάτων της εποχής;

Ο Καποδίστριας επιδίωξε τη συγκρότηση μιας συγκεντρωτικής κεντρικής εξουσίας. Η επιδίωξη αυτή δεν ήταν θέμα μόνο ρεαλιστικής εκτίμησης των συγκυριών, εξέφραζε και την πολιτική του φιλοσοφία. Ερχόταν σε αντίθεση με το σύστημα των τοπαρχών, κοτζαμπάσηδων και προκρίτων, με τις πολιτικές βλέψεις του Μαυροκορδάτου αλλά και με τα ιδεολογικά οράματα δημοκρατών όπως ο Σούτσος και ο Πολυζωίδης. Συγκροτούν την, ανομοιογενή, «Συνταγματική αντιπολίτευση». Φυσικά, καθοριστικός ήταν και ο ρόλος της Αγγλίας και της Γαλλίας, που ποτέ δεν έπαψαν να αντιμετωπίζουν τον Καποδίστρια ως υπουργό του τσάρου και πρωταγωνίστησαν στη δολοφονία του. Η εκτίμηση πάντως για τον Καποδίστρια δεν μπορεί να γίνεται με πολιτικούς όρους τού σήμερα και δεν μπορεί να είναι μονολεκτική. Αντικειμενικά είναι αντιφατική η παρουσία του.

Γιατί τελικά να διαβάσουμε τις «21 ρωγμές»;

Η επέτειος και η προσπάθεια της κυρίαρχης τάξης να επιβάλει τα ιδεολογήματά της με την υπερπροβολή του «αναθεωρητικού» ρεύματος ή του εθνικού αφηγήματος, αποσιωπώντας τα γεγονότα, τον χαρακτήρα αλλά και τη διεθνή διάσταση της Επανάστασης βρήκε αντίδραση που εκφράστηκε με αρθρογραφία, εκδηλώσεις και πολύ αξιόλογες εκδόσεις. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η δική μου προσπάθεια. Δεν έκανα μια διατριβή, δεν ανακαλύπτω κάτι. Επιδίωξα να δώσω στον αναγνώστη ένα μικρό μέρος από τα πραγματικά δεδομένα ώστε να βοηθηθεί να συνεχίσει την αναζήτηση και να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα. Πιστεύω επίσης ότι διαβάζεται ευχάριστα. Μια μικρή συμβολή στην ανάγκη να ξαναδώσουμε τη μάχη των ιδεών στο καθοριστικό πεδίο της Ιστορίας, της συλλογικής μνήμης.