Από το περιβόλι των ελληνικών ονομάτων

 

ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΡΙΒΟΛΙ ΤΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ

Η σημασία πολλών ελληνικών ονομάτων

Αριστοτέλης

 

Το όνομά του σήμαινε «αυτόν που έχει άριστους σκοπούς» και προέρχεται από τις λέξεις «άριστος» και «τέλος» που ήταν ο σκοπός. Σίγουρα ο φιλόσοφος από τα Στάγειρα της Χαλκιδικής, που ήταν ο δάσκαλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου και μαθητής του Πλάτωνα, είχε «άριστους σκοπούς», καθώς θεωρείται από τους σημαντικότερους φιλόσοφους της αρχαιότητας που με τα έργα του επηρέασε όσο κανένας άλλος τον δυτικό πολιτισμό. 

Αρχιμήδης

Ο εφευρέτης που αναφώνησε «Εύρηκα», όταν του ανατέθηκε να ζυγίσει το στέμμα του βασιλιά των Συρακουσών και ανακάλυψε την αρχή της άνωσης. Επινόησε «μηχανές» για την άμυνα των πόλεων και για επιθέσεις σε πλοία και σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια της πολιορκίας των Συρακουσών. Το όνομα του προέρχεται από τις λέξεις «άρχοντας» και «μήδης» που ήταν η σκέψη και σήμαινε «τον κυρίαρχο της σκέψης». 

 

Θεμιστοκλής

Μετά τη μάχη του Μαραθώνα ένας νεαρός πολιτικός έκανε την εμφάνιση του στην αθηναϊκή κοινωνία. Ήταν ο Θεμιστοκλής, ο οποίος εξόρισε τους πολιτικούς του αντιπάλους και προκάλεσε τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, όταν διέταξε την εκτέλεση των Περσών απεσταλμένων. Εκλέχτηκε στρατηγός των Αθηναίων και πρωταγωνίστησε στη νίκη του αθηναϊκού στόλου έναντι των Περσών. Το όνομά του προέρχεται από τις λέξεις «Θέμις» που ήταν η θεά της δικαιοσύνης και το «κλέος» και σήμαινε «η δόξα της Θέμιδος». 

 

Ηράκλειτος

Ο Ηράκλειτος έζησε στην Έφεσο και θεωρείται ο θεμελιωτής της διαλεκτικής μεθόδου. Πίστευε ότι αρχή των πάντων ήταν η φωτιά και ότι τα πάντα βρίσκονται σε διαρκή κίνηση. «Τα πάντα ρει, μηδέποτε κατά τ’ αυτό μένειν» . Το όνομα του σήμαινε «ένδοξος», καθώς προέρχεται από τις λέξεις «’Ηρα» που ήταν η γυναίκα του Δία, και «κλειτός», το οποίο προέρχεται από το «κλέος» που ήταν η δόξα.

Ηρακλής

Ημίθεος, γιος του  Δία και της Αλκμήνης, προέρχεται από το κύριο όνομα «Ήρα» και το ουσιαστικό «κλέος» (δόξα), και σημαίνει «δόξα τής Ήρας».

Στην ίδια οικογένεια ανήκουν και τα ονόματα Ηρακλείδης (ο γιός, ο απόγονος τού Ηρακλή), Ηράκλειος (εκείνος που ανήκει στον Ηρακλή, που είναι τού Ηρακλή) και Ηράκλειτος (ο φημισμένος, ο ένδοξος όσο και η Ήρα).

 

 

Θησεύς

 

Το όνομα προέρχεται από τον  μέλλοντα «θήσω» (=θα θέσω) τού ρήματος «τίθημι» (θέτω) και σημαίνει  «αυτός που θα θέσει, που θα ιδρύσει». Ο Ήρωας Θησεύς (Θησέας), γιος τού Αιγέα και τής Αίθρας, είναι ο θεμελιωτής τής πόλης των Αθηνών και εμπνευστής τής γιορτής των Παναθηναίων.

Θρασύβουλος

 

Ο Θρασύβουλος σίγουρα χαρακτηριζόταν από περίσσιο θάρρος και τολμηρή σκέψη όταν αποφάσισε να αλλάξει το πολίτευμα της Αθήνας. Με τη βοήθεια στρατιωτικού σώματος κατέλυσε το καθεστώς των τριάκοντα Τυράννων και έγινε ηγέτης του δημοκρατικού πολιτεύματος. Άλλωστε το όνομά του σημαίνει «τολμηρά σκεπτόμενος», καθώς προέρχεται από τις λέξεις «θρασύς» που χαρακτηρίζει αυτόν που επιδεικνύει αναίδεια και «βουλος» που είναι ομόρριζο με το ουσιαστικό «βουλή», που σήμαινε σκέψη ή το θέλημα των θεών. 

 

Ιάσων

 

 Όνομα που οι ρίζες του βρίσκονται στο ρήμα «ιάομαι, ιώμαι», που σημαίνει «γιατρεύω, θεραπεύω», και ειδικότερα από τον μέλλοντα «ιάσομαι» (= θα γιατρεύσω, θα θεραπεύσω) .  Ο  Ιάσων (Ιάσονας), λοιπόν, σήμαινε για του αρχαίους  «αυτόν που θα γιατρεύσει, που θα θεραπεύσει».

 

 

Μιλτιάδης

Ο στρατηγός της νίκης, που ηγήθηκε εννέα φυλών της Αθήνας και πραγματοποίησε μια από της μεγαλύτερες νίκες της αρχαιότητας, όταν εξολόθρευε το 490 π.Χ. τους Πέρσες στον Μαραθώνα. Το όνομά του προέρχεται από τη λέξη «μίλτος» που ήταν η ερυθρά βαφή η οποία προέρχεται από τον ορυκτό αιματίτη και σήμαινε «κοκκινωπός». 

Παυσανίας

«Χωρίς αυτόν τα ερείπια της Ελλάδας θα ήταν ως επί το πλείστον ένας λαβύρινθος χωρίς ενδείξεις, ένα αίνιγμα χωρίς απάντηση», είχε αναφέρει ο Τζέιμς Φρέιζερ για τον Παυσανία, τον περιηγητή που στο έργο του «Ελλάδος Περιήγησις», περιέγραψε με γλαφυρότητα τα λαογραφικά στοιχεία της Αρχαίας Ελλάδας. Το όνομά του προέρχεται από τις λέξεις «παύω» και «άνια» και σημαίνει «αυτός που ανακουφίζει τη θλίψη».

 

Περσέας 

 

 

Ο Περσέας ήταν το παιδί της όμορφης κόρης του Βασιλιά του Άργους, Δανάης και του Δία, που μεγάλωσε εκτός της οικογένειάς του στη Σέριφο στο σπίτι ενός ψαρά, γιατί ο χρησμός ανέφερε ότι θα σκότωνε τον παππού του. Μεγαλώνοντας κατάφερε να κόψει το κεφάλι της Μέδουσας. Τελικά επιβεβαίωσε τον χρησμό, όταν σκότωσε κατά λάθος τον βασιλιά του Άργους, που παρακολουθούσε από τις εξέδρες τους αθλητικούς αγώνες που είχε πάρει μέρος ο Περσέας. Το όνομά του στα αρχαία ελληνικά ήταν «Περσεύς» και συνδεόταν με το ρήμα «πέρθω» που σήμαινε «καταστρέφω». Πιθανόν ήταν υποκοριστικό του «Περσέπολις» και χαρακτήριζε αυτόν που καταστρέφει μια πόλη. 

 

 

Πλάτωνας

Λίγα πράγματα γνωρίζουμε για τα σωματικά χαρακτηριστικά των αρχαίων φιλοσόφων. Το όνομα του Πλάτωνα, μας πληροφορεί για ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό του Αθηναίου φιλοσόφου, που μαθήτευσε στο πλευρό του Σωκράτη και διατύπωσε την έννοια της τριμερούς ψυχής. Το όνομα του ανάγεται στο επίθετο «πλατύς» και χαρακτήριζε «αυτόν που έχει φαρδιές πλάτες». 

 

Αγαθοκλής = (αγαθός+κλέος) ο έχων καλή φήμη
Αγησίλαος = (άγω+λαός) ο ικανός ηγέτης
Αθηναγόρας = (Αθήναι+αγορά) ο σοφός αγορητής
Αθανάσιος = αθάνατος, αιώνιος
Αθηνά = άγνωστη η ετυμολογία της λέξης. Υπάρχουν όμως δύο πιθανές ερμηνείες: (1) βασίλισσα του ουρανού – (2) αυτή που ανήκει στον πατέρα της
Αθηνόδωρος = (Αθηνά + δώρο) δώρο της Αθηνάς, ο σοφός
Αικατερίνη = (1) πιθανόν από το αρχαίο επίθετο εκάτερος (καθένας από τους δύο) – (2) εαρινή, ανοιξιάτικη [από το κατ’ εαρινή]
Αλέξανδρος = υπερασπιστής, προστάτης ανθρώπων [από το αρχαίο ρήμα αλέξω (προστατεύω) + το ουσιαστικό ανήρ, γεν. του ανδρός]
Άλκηστις = (αλκή+εστία) η χάρη της οικογενείας
Αλκιβιάδης = (αλκή+βία) ο τολμηρότατος
Αλκμήνη = (αλκή+μήνη : σελήνη) η ακτινοβολούσα
Αναστάσιος = από το ουσιαστικό ανάστασις, αυτός που αναστήθηκε, ο αναγεννημένος, ο αιώνιος
Ανδρέας = από το αρχ. ουσιαστικό ανήρ, γεν. ανδρός. ο ανδρείος, πραγματικός άνδρας, γενναίος πολεμιστής
Ανδρομάχη = (ανήρ+μάχομαι) η πρόμαχος
Άννα = από την εβραϊκή λέξη Hannah (χάρη, ευλογία του Θεού). αυτή που έχει δεχθεί τη χάρη και την εύνοια του Θεού.
Αντιγόνη = από την πρόθεση αντί + γίγνομαι (γεννιέμαι). αυτή που είναι ισάξια με τον γεννήτορα πατέρα της
Αργυρώ = από το επίθετο αργύριος (σχετικός με τα χρήματα). η πολύτιμη
Αρετή = από το αρχ. ουσιαστικό αρετή. η τέλεια, υπέροχη
Αριάδνη = (άρι : πολύ+αγνή) η αγνότατη
Αριστομένης = (άριστος+μένος) ο ανδρειότατος
Ασπασία = θηλυκό του αρχ. επιθέτου ασπάσιος (χαρούμενη, ευτυχισμένη)
Αφροδίτη = (αφρός+αναδύω) η αφρογενής, η ωραιοτάτη
Βασιλική = (1) αυτή που ανήκει στο βασιλιά, η βασιλική – (2) μια άλλη εκδοχή είναι να ανήκει στην κατηγορία βαφτιστικών που προέρχονται από άνθη και φυτά (βασιλικός)
Βερόνικα = από το αρχαίο μακεδονικό όνομα Φερενίκη [φέρω + νίκη, αυτή που φέρνει τη νίκη]
Γαβριήλ (εβραϊκό) = άνθρωπος του Θεού (ισχυρός του Θεού)
Δωροθέα (ελληνικό) = ή θεά των δώρων
Γεώργιος = ετυλογείται από το επίθετο της αρχαίας γεωργός, -ον (γη+έργον).
Γραμματική = η τέχνη των γραμμάτων
Γρηγορία = θηλυκός τύπος του Γρηγόριος (άγρυπνη, ακοίμητη φρουρός, πανέτοιμη)
Δέσποινα = κυρία, αρχόντισσα.
Δήμητρα = απ’ τις αρχαιοελληνικές λέξεις δη (γη) + μήτηρ (μητέρα της γης)
Δημήτριος = αυτός που ανήκει, ο αφιερωμένος στη θεά Δήμητρα
Δήμος = χαϊδευτικό του ονόματος Δημοσθένης [το σθένος (η δύναμη) του δήμου (του λαού)]
Διογένης = (Ζευς+γένος) ο Θεογένητος
Διομήδης = (Διός+μέδων:άρχων) ο άρχων με θεία δύναμη
Δωροθέα (ελληνικό) = ή θεά τών δώρων
Ειρήνη = από το ουσιαστικό ειρήνη (ηρεμία, ησυχία)
Ελένη = φωτεινή, γεμάτη φως, αστραποβολούσα. Αρχαία λεξικά έχουν και την ερμηνεία: Ελένη ή Ελάνη = λαμπάδα από δέσμη καλαμιών
Ελισάβετ = από τη εβραϊκή λέξη Eliševá (αυτή που πιστεύει και δείχνει ευσέβεια στο Θεό)
Ελευθέριος = ελεύθερος
Εμμανουήλ = από το εβραϊκό Immánu El (ο Θεός είναι μαζί μας), ο σωτήρας, ο ελευθερωτής
Επαμεινώνδας =(επί+άμεινον) ο προοδευτικός
Ερατώ =(ερώ:αγαπώ) η αξιολάτρευτη, Μούσα
Εύα = (έβραϊκό) ζωή
Ευάγγελος = αγγελιοφόρος που φέρνει καλά νέα, καλός άγγελος [από το αρχαίο επίρρημα ευ- (καλά, εύκολα) + το ουσιαστικό άγγελος]
Ευδοκία (αρχ. έλλην.) ευ + δοκώ (φρονώ) = καλή φρόνηση
Eυθύμιoς (έλλην.) ευ + θυμός (διάθεση) = ευδιάθετος
Ευρυδίκη = (ευρύς+δίκη) η πολύ δίκαιη
Ευρύκλεια = (ευρύς+κλέος) η πολυένδοξη
Ευτυχία = καλή τύχη
Ζαφείριος = από την αρχαία λέξη σάπφειρος, ένας πολύτιμος λίθος με χρώμα βαθύ γαλάζιο (το ζαφείρι)
Ζηνοβία = από το αρχαίο κύριο όνομα Ζάν (Ζευς ήταν ο Δίας) + το ουσιαστικό βίος (ζωή). Σημαίνει αυτή που ζει σαν θεά, έχει τη δύναμη του Δία
Ηλέκτρα = (ηλέκτωρ : ο ακτινοβολών ήλιος) η ακτινοβολούσα από χάρη
Ηλίας = από την εβραϊκή λέξη Eliyahu (ο Θεός μου είναι ο Κύριος)
Ηρακλής (αρχ. έλλην.) ‘Ήρως + κλέος = ξακουστός ήρωας
Θάλεια = (θάλλω) η δροσερή, η ωραία, Μούσα
Θεμιστοκλής = (θέμις+κλέος) ο ένδοξος υπερασπιστής του δικαίου
Θεοδώρα – Θεόδωρος = δώρο Θεού
Θρασύβουλος =(θρασύς+βουλεύομαι) ο τολμηρά σκεπτόμενος
Θωμάς (έβραϊκό) = δίδυμος
Ιάσων = (ίασις : θεραπεία) ο θεραπευτής
Ίρις =(είρω: αγγέλω), η αγγελιοφόρος των θεών.
Ιφιγένεια = (ίφι : ισχυρά+γίγνομαι) η πολύ ισχυρή
Ιωάννης = από την εβραϊκή λέξη Yokhanán (η χάρη του Θεού)
Καλλιόπη: (κάλλος + ωψ:οφθαλμός), η έχουσα ωραία μάτια.
Κίμων = (χίμων : χειμών) ο θυελλώδης
Κλέαρχος = (κλέος+άρχω) ο ένδοξος άρχων
Κλειώ = (κλέος) Η ένδοξη, Μούσα
Κλεοπάτρα = (κλέος+πάτρη) η δόξα της πατρίδος
Κοσμάς = από το αρχαίο ουσιαστικό κόσμος (στολισμός). αυτός που αγαπάει την τάξη, το στολισμό
Κωνσταντίνος (λατινική) = προέρχεται από τη λατινική λέξη Constantinus < constans που σημαίνει ο σταθερός, ο αποφασισμένος, ο βέβαιος
Λάμπρος = λαμπερός, φωτεινός
Λητώ = (λανθάνω) η μυστηριώδης
Μαρία = προέρχεται από την εβραϊκή λέξη Marjám που σημαίνει αυτή που πικράθηκε, αλλά υψώθηκε και δοξάστηκε
Μάριος = υπάρχουν δυο ερμηνείες: (1) αρσενικός τύπος του ονόματος Μαρία– (2) από τη λατινική λέξη marius (θαλασσινός)
Μάρκος = (από το λατινικό marceo = μαραίνομαι) = ο αδιάφορος προς τα υλικά επίγεια (άρα εραστής των πνευματικών)
Μελπομένη = (μέλπω) η ευφραίνουσα με το άσμα της
Μενέλαος = (μένος+λαός) η ορμή του λαού
Μήδεια = αυτή που φροντίζει, που νουθετεί.
Μιλτιάδης = (μίλτος : ερυθρά βαφή) ο αιματώδης, ο ανδρείος
Μιχαήλ = από την εβραϊκή λέξη Mikhaél (όμοιος με το Θεό) // (Ένας από τους Αρχαγγέλους)
Μυρτώ = (μύρτον) η ευχάριστη ως μυρτιά
Ναυσικά = (ναυς+καίνυμαι : υμνούμαι) η υμνούμενη από τους ναυτικούς Νεοκλής = (νέος+κλέος) η νέα δόξα
Νεφέλη = (νέφω:χύνω ύδωρ) η προσφέρουσα ζωογόνον ύδωρ
Ξανθίππη = η ξανθή ιππεύτρια
Ξενοφών = ο ανδρείος ηγέτης των ξένων
Οδυσσεύς = (οδύσσομαι:διώκομαι) ο διωκόμενος υπό των θεών
Ορέστης = αρχαίο ελληνικό όνομα από το όρος (βουνό) + ίσταμαι (στέκομαι). ο άνθρωπος του βουνού, ο βουνίσιος
Παναγιώτα = από τη λέξη Παναγία (απόλυτα άγια)
Παναγιώτης = ο αφιερωμένος στην Παναγία
Πάτροκλος = (πατρίς+κλέος) η δόξα της πατρίδος
Περικλής = (περί+κλέος) ο ένδοξος
Πέτρος = από το αρχαίο ουσιαστικό πέτρος (πέτρα). ο σταθερός, ο ακλόνητος
Πηνελόπη = από τις αρχαίες ελληνικές λέξεις πήνη (νήμα) + λέπω (ξετυλίγω).
η υφάντρια
Πίστις = από το αρχαίο ουσιαστικό πίστις (η βεβαιότητα ότι κάτι είναι αληθινό)
Πολυξένη = (πολύ+ξενία) η πολύ φιλόξενη
Πολυχρόνης = από το Πολυχρόνιος, σημαίνει αυτός που διαρκεί πολύ, ο μακρόβιος, ο πολύχρονος.
Πουλχερία = παραδοσιακό όνομα που προκύπτει από το λατινικό επίθετο «pulcher», και σημαίνει η «όμορφη».
Σόλων = (πιθανώς από το ρ. σέλλω : σείω) ο διασείσας το παλαιό, ο ριζοσπάστης
Σεβαστή = σημαίνει σεβάσμια. Είναι άξια σεβασμού και λατρείας.
Σόνια = η σλαβική μορφή του ονόματος Σοφία
Σοφία = από το αρχαίο ουσιαστικό σοφία (πολυμάθεια, βαθιά γνώση)
Σοφοκλής = αρχαίο όνομα από το επίθετο σοφός + κλέος (δόξα). ο ένδοξος για τη σοφία του
Σπυρίδων = πιθανόν να προέρχεται από το αρχαίο ουσιαστικό σπυρίς, γεν. σπυρίδος (ψαροκόφινο). Επομένως Σπυρίδων είναι ο κοφινάς, ο καλαθάς Σταματία = από το ρήμα σταματώ (βάζω τέλος σε μια σειρά). Το όνομα είναι ευχετικό. Προέρχεται από την προστακτική: «Σταμάτα, γυναίκα, να γεννάς κορίτσια» ή «Σταμάτα, θάνατε, να παίρνεις τα παιδιά»
Σταύρος = από το σύμβολο του σταυρού
Στέλλα = σημαίνει στα λατινικά «αστέρι».
Στυλιανός = από το αρχαίο ουσιαστικό στūλος (κολόνα). ο σταθερός
Σωκράτης = (σώζω+κράτος) ο σωτήρ του κράτους
Σωτήριος = από το ουσιαστικό σωτήρ (λυτρωτής, σωτήρας). Χαρακτηρισμός που δόθηκε στον Ιησού Χριστό
Τερψιχόρη = (τέρπω+χορός) η τέρπουσα με το χορό της, Μούσα
Τηλέμαχος = (τηλέ: μακριά+μάχομαι) ο αγωνιζόμενος μακράν της πατρίδος
Τιμολέων = (τιμή+λέων) ο ισχυρός ως λέων
Φαίδρα = αρχαίο όνομα από το επίθετο φαιδρός (χαρούμενος, φωτεινός)
Φερενίκη = (φέρω+νίκη) η νικηφόρος
Φίλιππος = αρχαίο όνομα από τα ουσιαστικά φίλος + ίππος. αυτός που αγαπά τα άλογα ή την ιππασία
Φραγκίσκος = από τη λατινική λέξη Franciscus (γαλλικός), ο γνήσιος Γάλλος ή αυτός που αγαπά τη Γαλλία
Φρίξος = (φρίττω) ο τρομακτικός
Φώτιος = από το αρχαίο ουσιαστικό φως, γεν. φωτός (ο φωτεινός, ο λαμπρός)
Χαράλαμπος = από τα ουσιαστικά χαρά + λάμπω. αυτός που λάμπει από χαρά
Χαρίκλεια = αρχαίο όνομα από τα ουσιαστικά χάρις (η χάρη) + κλέος (δόξα), η ξακουστή για τη χάρη της
Χρήστος = παράλληλη γραφή του Χρίστος. Υπάρχει και μια άλλη εκδοχή-λιγότερο πιθανή, από το επίθετο χρηστός (χρήσιμος, ωφέλιμος)
Χρίστος =από το Χριστός (αυτός που χρίσθηκε, επαλείφθηκε με λάδι και μύρο)
Χριστόφορος = σημαίνει «αυτός που φέρει τον Χριστό στην καρδιά του».

 

Πηγές: greeksurnames.blogspot.com-
www.otherside.gr- Γ. Μπαμπινιώτης, «Ετυμολογικό λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας :Ιστορία των λέξεων: Με σχόλια και ... κύριων ονομάτων, επιστημονικών όρων, ακρωνυμίων».

Κίτσος Χρήστος, «Το όνομα των Ελλήνων, Εκδόσεις «ΤΑ ΝΕΑ», Αθήνα, 2014

***********

Γιώργος Μπάτζιος/Μαρία Γαλάνη - Ονομάτων επίσκεψις
Υλικό από ραδιοφωνικές εκπομπές στην ΕΡΤ
(υπεύθυνος σειράς: Γ. Μπαμπινιώτης)