Σημαίνουσες μορφές της ελληνικής λογοτεχνικής ιστορίας σε μια υποδειγματική σειρά ντολιμαντέρ

 

Μια οπτικοακουστική ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας

Θανάσης Αγαθός* 

 

 ΠΗΓΗ: efsyn.gr

 

Η σειρά ντοκιμαντέρ «Εποχές και συγγραφείς» επιχειρεί σε κάθε εκπομπή να σκιαγραφήσει το πορτρέτο μιας σημαίνουσας μορφής της ελληνικής λογοτεχνικής ιστορίας, μιας προσωπικότητας των ελληνικών γραμμάτων, ποιητή, πεζογράφου ή κριτικού.

Εχοντας διαγράψει μια τροχιά 21 ετών, η σειρά ντοκιμαντέρ «Εποχές και συγγραφείς» επανήλθε τον περασμένο Φεβρουάριο στην ΕΡΤ 2 με έναν νέο κύκλο επεισοδίων, που περιελάμβανε αφιερώματα στους Ζήσιμο Λορεντζάτο, Κωστή Παλαμά, Γεώργιο Βιζυηνό, Ρώμο Φιλύρα, Παύλο Νιρβάνα και στις Μυρτιώτισσα και Παυλίνα Παμπούδη. Σκηνοθέτης πάντα ο Τάσος Ψαρράς (δημιουργός και της πρόσφατης τηλεοπτικής μεταφοράς του μυθιστορήματος του Μυριβήλη «Η ζωή εν τάφω») και αρχισυντάκτης σταθερά ο Τάσος Γουδέλης (που έχει τη γενική επιμέλεια και την επιλογή των κειμένων). Θυμίζουμε ότι η σειρά έκανε πρεμιέρα στις 15 Οκτωβρίου 2000 και το 2018 απέσπασε το Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών, στην Τάξη Γραμμάτων και Καλών Τεχνών.

Κάθε εκπομπή της σειράς επιχειρεί να σκιαγραφήσει το πορτρέτο μιας σημαίνουσας μορφής της ελληνικής λογοτεχνικής ιστορίας, μιας προσωπικότητας των ελληνικών γραμμάτων, ποιητή, πεζογράφου ή κριτικού, αποτυπώνοντας και το ιστορικό και κοινωνικοπολιτικό στίγμα της περιόδου κατά την οποία ζει και διαμορφώνει το έργο του ο κάθε δημιουργός.

Αποφεύγοντας τη στατικότητα και υιοθετώντας μια καθαρά κινηματογραφική οπτική, ο φακός της σειράς ταξιδεύει στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, για να αποτυπώσει τα τοπία της ζωής και της δράσης των λογοτεχνών. Παρουσιάζονται με ελκυστικό τρόπο βιογραφικά στοιχεία, δίνεται πλούσιο πληροφοριακό υλικό, αξιοποιούνται δημόσια και ιδιωτικά αρχεία και παρουσιάζονται –συχνά για πρώτη φορά– ιδιόχειρα κείμενα, χειρόγραφα, σημειώσεις και προσωπικά αντικείμενα των δημιουργών, αφηγήσεις, μαρτυρίες, καθώς και φωτογραφικά και κινηματογραφικά ντοκουμέντα. Κινηματογραφούνται, επίσης, βιβλία, εφημερίδες και εκδόσεις στην Εθνική Βιβλιοθήκη, στη Βιβλιοθήκη της Βουλής, στη Γεννάδειο Σχολή, καθώς και σε άλλους χώρους, όπως στο Μουσείο Παπαδιαμάντη στη Σκιάθο ή στο Μουσείο Ξενόπουλου στη Ζάκυνθο. Επίσης, συμμετέχουν καθηγητές και μελετητές των λογοτεχνών, με στόχο να εμπλουτιστούν οι γνώσεις των τηλεθεατών με καινούργια στοιχεία.

Η σειρά έχει παρουσιάσει, μεταξύ άλλων, αφιερώματα στους Ανδρέα Κάλβο, Διονύσιο Σολωμό, Εμμανουήλ Ροΐδη, Γεώργιο Σουρή, Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, Γεώργιο Δροσίνη, Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, Γιάννη Ψυχάρη, Λορέντζο Μαβίλη, Κωνσταντίνο Χρηστομάνο, Πλάτωνα Ροδακανάκη, Κωνσταντίνο Θεοτόκη, Ιωάννη Γρυπάρη, Κωνσταντίνο Χατζόπουλο, Ζαχαρία Παπαντωνίου, Κ.Π. Καβάφη, Γρηγόριο Ξενόπουλο, Πηνελόπη Δέλτα, Νίκο Καζαντζάκη, Αγγελο Σικελιανό, Γαλάτεια Καζαντζάκη, Κώστα Βάρναλη, Δημοσθένη Βουτυρά, Πέτρο Πικρό, Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, Στράτη Μυριβήλη, Κώστα Καρυωτάκη, Μαρία Πολυδούρη, Κωστή Μπαστιά, Ι.Μ. Παναγιωτόπουλο, Κώστα Ουράνη, Γιώργο Σεφέρη, Γιάννη Σκαρίμπα, Ανδρέα Εμπειρίκο, Νίκο Εγγονόπουλο, Γιάννη Ρίτσο, Μ. Καραγάτση, Ηλία Βενέζη, Οδυσσέα Ελύτη, Φώτη Κόντογλου, Θράσο Καστανάκη, Αγγελο Τερζάκη, Παντελή Πρεβελάκη, Μέλπω Αξιώτη, Νίκο Καββαδία, Στρατή Τσίρκα, Μαρία Ιορδανίδου, Τάσο Αθανασιάδη, Γ.Θ. Βαφόπουλο, Δημήτρη Χατζή, Τάσο Λειβαδίτη, Νίκο Τσιφόρο, Νάνο Βαλαωρίτη, Αρη Αλεξάνδρου, Αλέξανδρο Αργυρίου, Γιάννη Δάλλα, Αλκη Ζέη, Δημήτρη Ραυτόπουλο, Νίκο Κάσδαγλη, Βασίλη Βασιλικό, Θανάση Βαλτινό, Αντώνη Φωστιέρη, Κώστα Γεωργουσόπουλο, Νάσο Βαγενά, Μανόλη Πρατικάκη, Νίκο Δήμου, Αλέξη Τραϊανό, Αλέξη Σεβαστάκη, Γιώργο Σκαμπαρδώνη, Γιάννη Πατίλη. Ιλιγγιώδης –αν και όχι εξαντλητικός– ο απολογισμός και ενδεικτικός της διάθεσης των δημιουργών της εκπομπής να παρουσιάσουν μια όσο γίνεται πιο αντιπροσωπευτική εικόνα της νεοελληνικής λογοτεχνίας του 19ου και του 20ού αιώνα.

Η σειρά συνεχίζει τη ζωή της και πέρα από τις τηλεοπτικές μεταδόσεις, καθώς δίνει έντονο «παρών» στην κοινωνική και την πνευματική ζωή της Ελλάδας. Πρώτα πρώτα αποτελεί πολύτιμο βοήθημα για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και είναι πολύ σημαντικό το γεγονός ότι μπορεί να έχει κανείς εύκολη πρόσβαση στα περισσότερα επεισόδιά της μέσω του ψηφιακού αρχείου της ΕΡΤ. Επιπρόσθετα, μεμονωμένα επεισόδιά της προβάλλονται κατά καιρούς σε διάφορα ιδρύματα, πολιτιστικούς και πνευματικούς φορείς της Αθήνας και της περιφέρειας. Πρόκειται για μια τηλεοπτική λογοτεχνική εγκυκλοπαίδεια, ένα πανόραμα Ελλήνων συγγραφέων, μια οπτικοακουστική ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, με διαχρονική αξία.

Ο δημιουργός της σειράς, Τάσος Ψαρράς, σε συνέντευξή του στην Εφη Μαρίνου («Εφημερίδα των Συντακτών», 27 Ιανουαρίου 2019), καταθέτει μια προσωπική του εμπειρία, που έχει ιδιαίτερη βαρύτητα: «Είκοσι χρόνια κάνω τη σειρά «Εποχές και συγγραφείς», βιογραφίες συγγραφέων σε σχέση με το ιστορικό γίγνεσθαι, καθώς πιστεύω ότι η τέχνη δεν είναι ένα αφηρημένο νεφέλωμα αποκομμένο από την κοινωνία. Για άσχετους λόγους βρίσκομαι στη Γεωργία και ο πρόεδρος ενός πανεπιστημίου μού εξηγεί ότι διδάσκουν την ελληνική γλώσσα. Με οδηγεί σε μια αίθουσα διδασκαλίας και βλέπω το μάθημα των Ελληνικών να γίνεται με εποπτικό υλικό την εκπομπή που έχω κάνει για τον Σικελιανό. Ηταν για μένα μια ευτυχισμένη στιγμή». Ευτυχισμένη στιγμή και, ταυτόχρονα, μεγάλη δικαίωση για μια εκπομπή που αξίζει να παραμείνει στην ελληνική τηλεόραση για πολλά ακόμη χρόνια.

*Επίκουρος καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας, Τμήμα Φιλολογίας ΕΚΠΑ

Η ζωή και το έργο του νομπελίστα ποιητή Γιώργου Σεφέρη 

 

Αυτό το επεισόδιο από την σειρά ντοκιμαντέρ Εποχές και Συγγραφείς, παρουσιάζει τη ζωή και το έργο του νομπελίστα ποιητή Γιώργου Σεφέρη (γενν. 1900 – πέθ. 1971) παράλληλα με το ιστορικό και πολιτιστικό γίγνεσθαι της εποχής του.  

Παρατίθενται βιογραφικές πληροφορίες σχετικά με το οικογενειακό του δέντρο και την καταγωγή του από τη Σμύρνη, τον «χαμένο παράδεισο» που σημάδεψε τόσο τον ψυχισμό του ποιητή όσο και το έργο του.

 Γίνεται αναφορά στην λαμπρή επαγγελματική του σταδιοδρομία στο Υπουργείο Εξωτερικών, καθώς και στο γεγονός ότι η διπλωματική του ιδιότητα ερχόταν πάντα σε αντιπαράθεση με την ποιητική του φύση. 

 Μνημονεύεται το περίφημο κείμενο της «Δήλωσης» κατά της χούντας των Συνταγματαρχών, παρ΄ όλο που επισημαίνεται ότι γενικά διατηρούσε μετριοπαθή στάση απέναντι στις πολιτικές εξελίξεις. 

Κορυφαία μορφή της Γενιάς του ’30, ο Γιώργος Σεφέρης υπήρξε από τους πρωτεργάτες της νεωτερικής στροφής στην νεοελληνική ποίηση, που δέχτηκε την επίδραση του ευρωπαϊκού μοντερνισμού. 

Μέσα από την ανάλυση των πολιτικών ημερολογίων του φωτίζεται η πολιτική του φυσιογνωμία, ενώ μέσα από την ανάλυση ποιητικών συλλογών του, όπως η «ΣΤΡΟΦΗ» και το «ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ», αναδεικνύονται τα χαρακτηριστικά της ποίησής του, αλλά και η πορεία της εδραίωσής του ως εθνικού ποιητή. 

Στη διάρκεια της εκπομπής προβάλλονται πλούσιο φωτογραφικό και οπτικοακουστικό αρχειακό υλικό με ιστορικά γεγονότα της εποχής, καθώς και πλάνα από τη βράβευση του μεγάλου Έλληνα ποιητή με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1963