«Ο Εμμανουήλ Ροΐδης και το μένος του εναντίον των συγγραφέων γυναικών»

Της Νίκης Σαλπαδήμου 

Πηγή: diastixo.gr

Ο Βλάσης Γαβριηλίδης, πρωτοπόρος της δημοσιογραφίας, εκτός από εκδότης και δημοσιογράφος ήταν λάτρης της λογοτεχνίας και, με την απαράμιλλη γλωσσική ικανότητα που διέθετε, έγραψε αρκετά βιβλία. Το βιβλίο του Αι γυναίκες το έγραψε με αφορμή τη διαμάχη που ξέσπασε μεταξύ της Καλλιρρόης Παρρέν (Καλλιρρόη Παρρέν - Βικιπαίδεια) και του Εμμανουήλ Ροΐδη. Αυτής της διαμάχης προηγήθηκε η κριτική του Ροΐδη για τις λογοτέχνιδες Ελληνίδες, με αφορμή την έκδοση ενός τόμου διηγημάτων της Αρσινόης Παπαδοπούλου. Ο Ροΐδης ναι μεν έδειχνε ότι και οι γυναίκες μπορούσαν να προσφέρουν στην πνευματική ζωή του τόπου, στην πραγματικότητα όμως είχε τις αντιρρήσεις του ως προς τον τρόπο που έγραφαν και την εντύπωση που θα προκαλούσαν τα γραφόμενά τους στην κοινή γνώμη. Μεταξύ άλλων, έγραφε ότι: «Γυνή σοβαρευομένη και στομφολογούσα προξενεί την αυτήν σχεδόν εντύπωσιν, ως αν ηρέσκετο να επιδεικνύει μεγάλην γρόνθον ή χονδρή φωνήν».
Ο Ροΐδης ήταν αντίθετος στις φεμινιστικές τάσεις, που είχαν αρχίσει δειλά να κάνουν την εμφάνισή τους στην Ελλάδα, όπως η εγγραφή φοιτητριών στο Πανεπιστήμιο και η κυκλοφορία της Εφημερίδας των Κυριών της Κ. Παρρέν. Τις απόψεις του εναντίον του φεμινιστικού κινήματος ο Ροΐδης τις δημοσίευε στην εφημερίδα Ακρόπολις του Βλάση Γαβριηλίδη. Ο συντάκτης της Ακρόπολης και μετά διευθυντής του Εμπρός, Δ. Καλαποθάκης, δεν άφησε αναπάντητες τις ακραίες απόψεις του Ροΐδη και σε άρθρο του για το θέμα καταλήγει ως εξής: «Όπως πολλοί άνδρες συγγραφείς γυναικίζουν, χωρίς δι’ αυτό και να παύουν να είναι μεγάλοι, έτσι ουδείς δύναται να κατηγορήσει τας φιλολογούσας Ελληνίδας διά την ανδρικότητά των».
Η Κ. Παρρέν, λίγο αργότερα, αντιπαρατέθηκε στις απόψεις του Ροΐδη για τις γυναίκες και δέχθηκε τα βέλη του, τα οποία ήταν δηλητηριώδη. Δεν κράτησε ούτε τα προσχήματα της κόσμιας αντιπαράθεσης, αφού την αποκάλεσε περιφρονητικά «απόστολον» της γυναικείας χειραφέτησης στην Ελλάδα. Η Κ. Παρρέν δεν άφησε αναπάντητες τις προσβολές του Ροΐδη, χαρακτηρίζοντάς τες «χυδαίας ύβρεις», υπογραμμίζοντας ότι ο τίτλος της «αποστόλου» της γυναικείας χειραφέτησης «είναι ευγενής τίτλος ον πάσα γυνή ως και πας ανήρ εκ των δρώντων, των γραφόντων, των πρωταγωνιστούντων εν τη κονωνική παλαίστρα έχει να επιδείξει και ον εφιλοδόξησαν πλην των άλλων ο Πλάτων και ο Χριστός».

Όπως προαναφέρθηκε, στο εγχείρημα της Κ. Παρρέν για χειραφέτηση της γυναίκας ο Ροΐδης εκφράστηκε υποτιμητικά για τις γυναίκες, λέγοντας ότι τα επαγγέλματα που αρμόζουν στη γυναίκα είναι της νοικοκυράς και της εταίρας.

Στο σημείο αυτό αξίζει ν’ αναφερθούμε εν συντομία στο έργο και στα επιτεύγματα της Εφημερίδας των Κυριών. Κυκλοφόρησε στις 8-3-1887 ως εβδομαδιαία μέχρι τις 25-3-1907, που έγινε δεκαπενθήμερη. Υπήρξε το πρώτο έντυπο στην Ελλάδα που γραφόταν αποκλειστικά από γυναίκες και απευθυνόταν σε γυναίκες. Ιδρύτρια και ψυχή της εφημερίδας ήταν η εκπαιδευτικός και φεμινίστρια από το Ρέθυμνο Καλλιρρόη Παρρέν. Στην αρχή υπέγραφε με το ψευδώνυμο Εύα Πρενάρ. Η εφημερίδα είχε κύριο μέλημά της την πνευματική και κοινωνική ανύψωση της γυναίκας, δηλαδή πλήρη δικαιώματα στην εκπαίδευση και στην εργασία. Η Παρρέν γράφει σχετικά με τη χειραφέτηση της γυναίκας: «Η Ελληνίς δύναται να αναλάβη τον της αναπτύξεώς της αγώνα μόνη, μη προσδοκούσα εν τω σταδίω τούτω το παράπαν την συνδρομή του ανδρός, διότι ούτος αδιαφορεί και εν τω εγωισμώ του εν μόνο βλέπει, εν επιθυμεί και θέλει, την δουλική της γυναικός υποταγήν εις τα νεύματά του». Η Ε.τ.Κ. υπήρξε πρωτοπόρος της φεμινιστικής κίνησης στην Ελλάδα και δημιούργησε την πρώτη σοβαρή γυναικεία οργάνωση των Ελληνίδων, την «Ένωση Ελληνίδων». Οι δραστηριότητες της Ένωσης είναι πολλές και αξιέπαινες για την εποχή τους: α) Ίδρυσε την πρώτη οικοκυρική και επαγγελματική σχολή στην Αθήνα, β) Το Λύκειο Ελληνίδων (1911), γ) Τα κοινωφελή ιδρύματα «Άσυλο ανιάτων (1896) και Άσυλο Αγίας Αικατερίνης (1893). Τα κοινωφελή ιδρύματα παρείχαν προστασία και περίθαλψη στις υπηρέτριες και στις εργάτριες, που δεν είχαν εργασία και βρίσκονταν μακριά από τους γονείς και συγγενείς τους. Απαίτηση των αρθρογράφων ήταν η είσοδος των γυναικών στα Πανεπιστήμια και άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Το αίτημά τους θα εκπληρωθεί σύντομα από τον Θ. Δηλιγιάννη, ενώ η ψήφος στις γυναίκες θα γίνει πραγματικότητα στα μέσα του 20ού αιώνα.
Όπως προαναφέρθηκε, στο εγχείρημα της Κ. Παρρέν για χειραφέτηση της γυναίκας ο Ροΐδης εκφράστηκε υποτιμητικά για τις γυναίκες, λέγοντας ότι τα επαγγέλματα που αρμόζουν στη γυναίκα είναι της νοικοκυράς και της εταίρας. Η Παρρέν απαντώντας του τον αποκάλεσε φύλακα άγγελο του παλαιού καθεστώτος, ότι οι απόψεις του είναι αναχρονιστικές και ο τύπος της γυναίκας που περιγράφει είναι ανύπαρκτος. Αντίθετα με τον Ροΐδη, υπήρξαν και οι θαυμαστές της Ε.τ.Κ. που συνεπικούρησαν τον αγώνα τους, όπως ο Γ. Ξενόπουλος, που γράφει: «Η συντροφιά σου είναι πολύτιμη. Το ήθος σου, η τόλμη και η γραφή σου θαύμα. Εύγε σου, Δέσποινα της φιλαλληλίας και της προόδου. Στηρίζω τους αγώνες σου, των γυναικών τους αγώνες με όλη μου τη δύναμη». Υποστηρικτής της υπήρξε και ο Κωστής Παλαμάς, που της αφιέρωσε το ακόλουθο ποίημα: «Χαίρε γυναίκα/ εσύ Αθηνά, Μαρία, Ελένη, Εύα/ να η ώρα σου!/ Τα ωραία σου φτερά δοκίμασε κι ανέβα/ και καθώς είσαι ανάλαφρη/ και πια δεν είσαι σκλάβα/ προς τη μελλούμενη αγία γη πρωτύτερα/ εσύ τράβα/ κι ετοίμασε τη νέα ζωή/ μιας νέας χαράς/ υφάντρα/ και ύστερα αγκάλιασε, ύψωσε και φέρε εκεί/ τον άντρα/ και πλάσε τον Πρωτοπλάστη».
Η Ε.τ.Κ. σταμάτησε την έκδοσή της το 1918, όταν η Παρρέν εξορίστηκε στην Ύδρα για τα πολιτικά της φρονήματα. Ήταν φανατική μοναρχική και αντιβενιζελική.