Ένας Σουηδός στην Ελλάδα της Κατοχής Στο Κόκκινο 105,5 , ΣΉΜΕΡΑ

Βουτιά στην Ιστορία, μέσα από τη διαδρομή ενός... Σουηδού! Μάριος Βαλασόπουλος (Φωτο) :Αξελ Σωτήρη Βαλντέν Συντάκτης:  Νόρα Ράλλη Πηγή: efsyn.gr  Αν και οι ιστοριογράφοι το έχουν επισημάνει εδώ και δεκαετίες, η μικροϊστορία είναι ένας κλάδος που αναπτύσσεται και εδραιώνεται σιγά σιγά στη συνείδηση τόσο των επιστημόνων όσο και των πολιτών. Το νέο βιβλίο του Αξελ Σωτήρη Βαλντέν, «Από τη Λαπωνία στην Ακρόπολη - Η ευρωπαϊκή διαδρομή ενός Σουηδού στον 20ό αιώνα», από τις εκδόσεις Πόλις, που μόλις κυκλοφόρησε, ανήκει ακριβώς σ' αυτήν την κατηγορία. Ο Αξελ Σωτήρης Βαλντέν είναι επιστήμων, καθηγητής Οικονομικών, υπήρξε στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ήταν γενικός γραμματέας διεθνών οικονομικών σχέσεων στο υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, αρθρογράφος και συγγραφέας... και ταυτόχρονα, είναι μισός Σουηδός και μισός Ελληνας - όπως φαίνεται και από το όνομά του. Ο πατέρας του, Γκότφριντ Βαλντέν, γνωρίστηκε με τη μητέρα του, Αλεξ Βεζανή, μέσα σε μία από τις πιο σκοτεινές περιόδους της χώρας, αυτή της ναζιστικής κατοχής. Το πώς από τη Λαπωνία όπου γεννήθηκε, αρχές του 20ού αιώνα, βρέθηκε στην Ελλάδα, όπου και αποφάσισε να ζήσει έως τον θάνατό του το 1967, περιγράφεται γλαφυρά στο εν λόγω βιβλίο. Μια εξιστόρηση που κατορθώνει να διαφύγει από τα όρια του προσωπικού και διευρύνεται, με πλείστα στοιχεία, στη νεότερη ιστορία της Ελλάδας, ακόμα και της σημερινής μας καθημερινότητας. Οπως, για παράδειγμα, γιατί ένα τμήμα της οδού Σπευσίππου (στο ύψος του Μαράσλειου) έχει μετονομαστεί σε «Σουηδίας» και ένας παρακείμενος σε «Ελβετίας», που όμως δεν διατηρήθηκε (σήμερα λέγεται Αλωπεκής). Και φυσικά πολύ σπουδαιότερα στοιχεία, όπως πώς ήταν η Ελλάδα του 1940 αλλά και του Εμφυλίου, μέσα από την οπτική ενός Σουηδού φιλέλληνα, δημοκράτη, αλλά όχι κομμουνιστή. «Πρόκειται για την ιστορία της ζωής του πατέρα μου, ενός Σουηδού, γιου σιδηροδρομικού υπαλλήλου, που γεννήθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα στη Λαπωνία, κοντά στον Αρκτικό Κύκλο, ήρθε στην Ελλάδα στη διάρκεια της Κατοχής με την αποστολή του Ερυθρού Σταυρού για την αντιμετώπιση της πείνας και έμεινε εδώ και μετά τον πόλεμο, ώς τον θάνατό του το 1967», μας λέει ο συγγραφέας. «Το πρώτο μέρος του βιβλίου καλύπτει τη ζωή του πατέρα μου πριν έρθει στην Ελλάδα: τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια στη βόρεια Σουηδία, δυόμισι χρόνια γυμνασιακών σπουδών στη Νορμανδία, όπου βρέθηκε με υποτροφία λίγο μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, τη ζωή του τον Μεσοπόλεμο ως τραπεζοϋπάλληλος σε επαρχιακές πόλεις της κεντρικής Σουηδίας. Στο δεύτερο και μεγαλύτερο μέρος, περιγράφω τη ζωή και δράση του στην Ελλάδα, την Κατοχή και λίγο μετά, ως ουδέτερος αντιπρόσωπος του Ερυθρού Σταυρού. Δίνω στοιχεία για τη μεγάλη -και σχετικά άγνωστη- αυτή ανθρωπιστική επιχείρηση που έσωσε μεγάλο μέρος του λαού μας από τη λιμοκτονία. Ωστόσο, επικεντρώνομαι και στο πώς βίωσε ο πατέρας μου την περίοδο αυτή. Τέλος, περιγράφεται και η πρώτη μεταπολεμική περίοδος, όταν ο πατέρας μου εγκαθίσταται στην Αθήνα, γίνεται εμπορικός αντιπρόσωπος σουηδικών εταιρειών και παντρεύεται Ελληνίδα, τη μητέρα μου. Η αφήγηση σταματά το 1949, αλλά σε έναν επίλογο δίδονται και κάποια στοιχεία για τα τελευταία χρόνια της ζωής του». ● Πόσο δύσκολο ήταν να ασχοληθείτε με ένα τόσο προσωπικό θέμα (ασχέτως αν τελικά μας αφορά και ως έθνος). Ομολογώ πως το πρώτο κίνητρο ήταν η περιέργεια να μάθω περισσότερα για τη ζωή του. Επειτα -και αυτό είναι ίσως το κυριότερο- νομίζω πως, μέσα από την προσωπική διαδρομή του, αναδύεται μια ενδιαφέρουσα εικόνα του κλίματος στα διάφορα περιβάλλοντα και εποχές όπου έζησε, ιδιαίτερα δε στην Ελλάδα της δεκαετίας του ’40. Ευτυχώς για μένα, ο πατέρας μου είχε αφήσει μια ογκώδη αλληλογραφία (κάποιες χιλιάδες επιστολές). Ταυτόχρονα, πραγματοποίησα έρευνα και σε αρχεία σε Σουηδία, Ελβετία και Γαλλία και φυσικά επισκέφθηκα τα διάφορα μέρη όπου έζησε. Η βουτιά αυτή στην ιστορία του 20ού αιώνα μέσα από τη ζωή του πατέρα μου πρέπει να πω πως με ενθουσίασε. ● Η ιστορία του πατέρα σας, όπως την περιγράφετε, προσφέρει υλικό γι' αυτό που ονομάζουμε «μικροϊστορία». Πόσο σημαντικό θεωρείτε ότι είναι αυτό, ειδικά για περιόδους όπως 1940-1949, για τις οποίες οι μνήμες είναι ακόμη συχνά πληγές χαίνουσες; Η προσέγγιση αυτή της ιστορίας, που ονομάζετε «μικροϊστορία», αποτελεί νομίζω ένα πολύ ενδιαφέρον και χρήσιμο συμπλήρωμα της «μεγάλης» Ιστορίας. Φωτίζει πλευρές που συχνά ξεφεύγουν από τη μεγάλη εικόνα. Ειδικά για περιόδους που η ερμηνεία τους είναι ακόμη επίμαχη, παρουσιάζει τις διαφορετικές σκοπιές μέσα από τις οποίες βιώθηκαν τα επίμαχα γεγονότα. Μας βοηθάει να ξεφεύγουμε από μια απλουστευτική έγκριση ή καταδίκη τους και να κατανοούμε τι συνέβη, πριν καταλήξουμε σε τελικές κρίσεις. ● Η μνήμη, το να μην ξεχνάς, το να ψάχνεις αυτές τις μαρτυρίες, ως βασικό τεκμήριο αλήθειας, συνιστά πολιτική θέση; Δεν ξέρω αν συνιστά πολιτική θέση, είναι όμως σίγουρα ένα βασικό στοιχείο της ταυτότητας και της κληρονομιάς μας. Βέβαια, η μέθοδος του να γίνεται το προσωπικό δημόσιο, ως χρήσιμο συμπλήρωμα της «μεγάλης» Ιστορίας δεν είναι καινούργια και ακολουθείται όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια. Από την άλλη, εννοείται πως η μνήμη δεν πρέπει να εργαλειοποιείται για ανακύκλωση παλιών και συχνά ξεπερασμένων αντιθέσεων. Παρ' όλα αυτά, δεν πρέπει και να αποσιωπώνται και στοιχεία συνέχειας, καθώς και η επικαιρότητα ορισμένων παλιών αντιθέσεων. Αρκεί να θυμηθούμε την πρόσφατη συζήτηση περί φασισμού και την προσπάθεια μερικών να υπονομεύσουν το αντιφασιστικό κεκτημένο που κληρονόμησε ο Β' Π.Π. στους ευρωπαϊκούς λαούς. ● Ο πατέρας σας έζησε τον αγώνα ατομικής και συλλογικής επιβίωσης των Ελλήνων στις πλέον δύσκολες εποχές: την Κατοχή, την απελευθέρωση και τον Εμφύλιο. Είχε πάρει πολιτική θέση, έστω και αν δεν την είχε δημοσιοποιήσει; Ο πατέρας μου στα νιάτα του στη Σουηδία ήταν σοσιαλδημοκράτης, μεταπολεμικά όμως ψήφιζε το φιλελεύθερο κόμμα στη Σουηδία. Κατά τον πόλεμο ήταν έντονα αντι-Γερμανός, ενώ συμπαθούσε τους Αγγλους και τους Αμερικανούς. Βέβαια ως ουδέτερος αντιπρόσωπος, δεν εκφραζόταν δημόσια. Οπως και οι περισσότεροι συμπατριώτες του, δεν συμπαθούσε τους κομμουνιστές και τη Σοβιετική Ενωση (που είχε επιτεθεί στη γειτονική Φινλανδία το 1939). Στα ελληνικά πράγματα ήταν αντίθετος προς το ΕΑΜ και το ΚΚΕ και οι θέσεις του αυτές ενισχύθηκαν από το περιβάλλον της «αθηναϊκής κοινωνίας» και ειδικότερα της υπερσυντηρητικής οικογένειας της μητέρας μου, ιδίως με τα Δεκεμβριανά και κατά τον Εμφύλιο. Σε αντίθεση πάντως με πολλούς «εθνικόφρονες», παρέμεινε πάντα δημοκράτης. ● Γιατί αποφάσισε να μείνει για πάντα στην Ελλάδα; Ο πατέρας μου από την πρώτη στιγμή ερωτεύθηκε την Ελλάδα: τους ανθρώπους, τον καιρό, τη φύση και βέβαια τη μάνα μου. Αν σ’ αυτό προσθέσουμε ότι η ζωή του ως τραπεζοϋπάλληλου σε μια μικρή επαρχιακή πόλη της Σουηδίας, με την πρώτη, Σουηδή, σύζυγό του, ήταν αρκετά δυστυχισμένη, δεν είναι δύσκολο να κατανοηθεί γιατί δήλωσε κάποτε πως προτιμούσε να είναι «ζητιάνος κάτω από την Ακρόπολη, παρά διευθυντής τράπεζας στη Στοκχόλμη». Βέβαια, δεν ήταν ακριβώς ζητιάνος στην Αθήνα, αφού η μετεγκατάστασή του συνέπεσε και με μια σημαντική κοινωνική άνοδο. Πάντως, ένα πράγμα που πάντα νοσταλγούσε από τη Σουηδία ήταν τα απέραντα δάση της και το ψάρεμα σε ρυάκια και λίμνες. ● Το βιβλίο περιγράφει «μια ευρωπαϊκή διαδρομή, από τον Βορρά στον Νότο», όπως λέτε, σε μια εποχή που η Ευρώπη είναι κατακερματισμένη και μοιρασμένη. Πόσο επίκαιρο είναι αυτό, ειδικά σήμερα, με το ακροδεξιό γερμανικό κόμμα να έχει πλέον λόγο στη γερμανική Βουλή και μια Ευρώπη πραγματικά τεμαχισμένη σε Βορρά και Νότο; Η ζωή του πατέρα μου εικονίζει νομίζω καλά αυτό που είναι η Ευρώπη μας: μια ήπειρος με πολλά κοινά χαρακτηριστικά και αλληλεπιδράσεις, με διαφορετικότητες, αλλά και με έντονες αντιθέσεις που έφτασαν, στο όχι και τόσο μακρινό παρελθόν, σε ανείπωτες τραγωδίες και εγκλήματα. Δυστυχώς και σήμερα είναι «τεμαχισμένη», όχι μόνο σε Βορρά και Νότο, αλλά και σε ανατολή και δύση, σε έχοντες και μη έχοντες. Ταυτόχρονα, όμως, είναι και «ενωμένη». Προσωπικά θεωρώ πως πρέπει ν' αγωνιστούμε να την ενώσουμε παραπέρα: πρώτον για να μη φτάσουμε ποτέ πια σε καταστάσεις όπως αυτές που έζησαν οι γονείς μας, αλλά και για να μπορέσουμε μαζί να υπερασπιστούμε και να αναπτύξουμε τον τρόπο ζωής μας που, παρά τα κουσούρια του, είναι καλύτερος από οπουδήποτε αλλού στον κόσμο. ● Εσείς πού «πατάτε» περισσότερο; Στον Βορρά ή στον Νότο; Τι κρατάτε από τη μία καταγωγή και τι από την άλλη; Σίγουρα στον «Νότο». Εδώ μεγάλωσα, εδώ έχω τους περισσότερους φίλους και τις κοινωνικές μου σχέσεις, εδώ παντρεύτηκα, εδώ στρατεύτηκα πολιτικά. Δεν έχω πρόβλημα, όμως, να δεχτώ πως έχω «διπλή ταυτότητα», καθώς αισθάνομαι και Σουηδός. Υποθέτω πως ορισμένα στοιχεία του χαρακτήρα μου αντιστοιχούν περισσότερο σε στερεότυπα για τους Σουηδούς, παρά για τους Ελληνες. Εξάλλου, έχοντας ζήσει πάνω από είκοσι χρόνια στις Βρυξέλλες, θεωρώ τον εαυτό μου κατεξοχήν Ευρωπαίο πολίτη. Ενας λόγος παραπάνω για να απογοητεύομαι από τη σημερινή κρίση της Ευρώπης. ● Ο πατέρας σας έφυγε τη χρονιά που στην Ελλάδα έγινε δικτατορία. Σήμερα, υπάρχουν ακόμη και πολιτικά πρόσωπα που δηλώνουν πως «είμαστε χειρότερα από χούντα». Ποια η γνώμη σας; Ο Γκότφριντ Βαλντέν πέθανε δύο μόλις βδομάδες πριν από το πραξικόπημα των συνταγματαρχών. Δεν το προέβλεπε και δεν ξέρω πώς θα αντιδρούσε. Ξέρω όμως πως μου είχε διδάξει την προσήλωση στη δημοκρατία, κάτι που συνέβαλε πολύ στη δική μου αντίδραση στο πραξικόπημα. Με σόκαρε η αδιαφορία, αν όχι και η συμπάθεια προς το καθεστώς που κυριαρχούσε αρχικά στους κύκλους του Κολωνακίου, όπου ζούσα. Ετσι άρχισε μια γρήγορη μετάβασή μου στην Αριστερά και η οργάνωσή μου στην Αντίσταση. Εχοντας ζήσει και αγωνιστεί κατά της χούντας, δεν είμαι από αυτούς που συγχέω τις σημερινές καταστάσεις της «Ελλάδας των μνημονίων» με τη δικτατορία. Γνωρίζω πολύ καλά τη σημασία των πολιτικών ελευθεριών. Τούτου λεχθέντος, κάθε γενιά έχει τις προκλήσεις της και κατανοώ κάποιες υπερβολές που συχνά ακούγονται για τη σημερινή τραγωδία που περνάμε. Από οικονομικής πλευράς, η κρίση υπήρξε μεγαλύτερο χτύπημα για τον πολύ κόσμο, ενώ και η εθνική μας κυριαρχία έχει περιοριστεί σε πολύ μεγάλο βαθμό. ● Ετοιμάζετε άλλα βιβλία; Ναι. Σύντομα εκδίδεται από το Θεμέλιο ένας τόμος που επιμελήθηκα για τη σουηδική αποστολή του Ερυθρού Σταυρού στην Ελλάδα την Κατοχή. Οχι πια για τη ζωή του πατέρα μου, αλλά για την αποστολή συνολικά. Πρόκειται για μελέτη στηριγμένη σε σουηδικά αρχεία, με δημοσίευση πολλών εγγράφων που αφορούν την Ελλάδα. Επίσης ετοιμάζω μια δική μου μαρτυρία για τη δικτατορία του 1967 και την Αντίσταση. Η Ιστορία στο Κόκκινο: πέμπτος κύκλος εκπομπών

Κυριακή 14 Ιανουαρίου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5 Ένας Σουηδός στην Ελλάδα της Κατοχής Συζητούν ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης και ο Άξελ Σωτήρης Βαλντέν* Ο Bαγγέλης Καραμανωλάκης συζητά με τον οικονομολόγο και συγγραφέα Άξελ Σωτήρη Βαλντέν για την επισιτιστική βοήθεια στην Ελλάδα την περίοδο 1942-1945 και πιο συγκεκριμένα τη σουηδική αποστολή του Ερυθρού Σταυρού και τη συμμετοχή της στη μεγαλύτερη ανθρωπιστική επιχείρηση του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Εκκινώντας από την ιστορία του Σουηδού Γκότφριντ Βαλντέν και τη διαδρομή του από τον τόπο γέννησής του στη Λαπωνία στην Ελλάδα της Κατοχής, συζητούν για την οργάνωση της ανθρωπιστικής βοήθειας, τις σχέσεις με τους κατακτητές, τη δοσιλογική κυβέρνηση και τους αντάρτες, καθώς και την κατάσταση μετά τα Δεκεμβριανά, στην κατεστραμμένη από τον πόλεμο και διχασμένη πολιτικά χώρα. *.:BiblioNet : Βαλντέν, Σωτήρης Η Ιστορία στο Κόκκινο: Μια εκπομπή για το παρελθόν Επιμέλεια: Ηλίας Νικολακόπουλος Μουσική επιμέλεια: Θανάσης Μήνας Οργάνωση παραγωγής: Ιωάννα Βόγλη, Χρήστος Τριανταφύλλου