Για τους εραστές του ελληνικού θεάτρου

 
 ****************************

Ο Δημήτρης Σπάθης ήταν ένας από τους θεμελιωτές της ελληνικής θεατρολογίας, ένας πρωτοπόρος που συνέβαλε αποφασιστικά στην εδραίωση της νεαρής επιστήμης στη χώρα μας και που μας πλούτισε με έργο υποδομής, απαραίτητο εργαλείο για τη μελέτη και την κατανόηση της ιστορίας του νεοελληνικού θεάτρου. Η επιστημονική του παραγωγή ήταν ως τώρα, στο μεγαλύτερό της μέρος, διάσπαρτη σε περιοδικά, πρακτικά συνεδρίων, συλλογικούς τόμους, δυσεύρετα προγράμματα θεατρικών παραστάσεων. Με την παρούσα έκδοση συγκεντρώνεται αυτό το διασκορπισμένο έργο και γίνεται προσιτό σε επιστήμονες, φοιτητές, εκπαιδευτικούς, ανθρώπους του θεάτρου, συνειδητούς θεατρόφιλους. Τα μελετήματα του τόμου καθρεφτίζουν τις ποικίλες ερευνητικές ανησυχίες του Σπάθη: αναγεννησιακή κρητική δραματουργία, θέατρο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, ρεπερτόριο των πρώτων ελληνικών θιάσων, άνθηση της κωμωδίας και της κοινωνικής σάτιρας τον 19ο αιώνα, εδραίωση του επαγγελματικού θεάτρου στο νέο ελληνικό κράτος, καθιέρωση του σκηνοθέτη και σκηνικές αναζητήσεις κατά τον 20ό αιώνα. Όλα αυτά συνιστούν με τη διαδοχή τους μιαν άτυπη ιστορία του νεοελληνικού θεάτρου, καταγράφουν τη διαδρομή του προς την ωριμότητα μέσα από τη δυναμική σχέση παράδοσης και ανανέωσης. Βασικό χαρακτηριστικό των προσεγγίσεων του Σπάθη είναι το γεγονός ότι δεν βλέπει τα θεατρικά φαινόμενα απομονωμένα. Συνδέει την ελληνική εκδοχή με το ευρωπαϊκό προηγούμενο, την καλλιτεχνική πρόταση με την πολιτική συγκυρία, την εξέλιξη του θεάτρου με την ιστορία των καλλιτεχνικών ρευμάτων, των ιδεών και των νοοτροπιών. Ένα άλλο, εξίσου σημαντικό χαρακτηριστικό είναι η «σκηνοκεντρική» σκόπευσή του. Δεν γράφει μια ιστορία των θεατρικών κειμένων αλλά της σύνολης θεατρικής δραστηριότητας, ενδιαφέρεται ταυτόχρονα για τους δραματουργούς και για τους θεατρίνους, για τα κείμενα και τους χώρους, για τη σκηνή και την πλατεία. Τα μελετήματα του Δημήτρη Σπάθη, εξερευνώντας δύσβατες περιοχές και προτείνοντας πρωτότυπες ερμηνείες, αποτελούν πολύτιμη συμβολή στην πολιτισμική μας αυτογνωσία.

 *****************************

Ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΠΑΘΗΣ γεννήθηκε στο Κάιρο το 1925. Τέλειωσε το γυμνάσιο της ιστορικής Αμπετείου Σχολής το 1942. Στη συνέχεια (1942-1944) φοίτησε στο Γαλλικό Λύκειο του Καΐρου. Από τον Ιούνιο του 1944 ως το τέλος του 1945 υπηρέτησε στο Βασιλικό Ναυτικό: στη Μέση Ανατολή πρώτα, κατόπιν στην Ελλάδα κατά την Απελευθέρωση. Το 1946 αποστρατεύτηκε και γύρισε στην Αίγυπτο. Ακολούθησαν οι περιπέτειες του Εμφυλίου, που τον οδήγησαν πίσω στην Ελλάδα, στο βουνό, και τελικά πρόσφυγα στη Σοβιετική Ένωση. Αρχικά στην Τασκένδη, όπου από το 1950 ως το 1955 σπούδασε στη Σχολή Θεατρολογίας του Κρατικού Θεατρικού Ινστιτούτου. Τέλειωσε τις σπουδές του με άριστα, και η Σχολή τον πρότεινε για μεταπτυχιακά στη Μόσχα. Έπειτα από εξετάσεις του δόθηκε υποτροφία για το Ινστιτούτο Ιστορίας των Τεχνών της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ, στο τμήμα Ιστορίας του Θεάτρου. Το 1959 υποστήριξε τη διδακτορική του διατριβή, με θέμα τη διαμόρφωση του Ρεαλισμού στο νεοελληνικό δράμα. Προηγουμένως είχε αρχίσει να εργάζεται ως επιστημονικός συνεργάτης-ερευνητής στο ίδιο Ινστιτούτο. Τον Ιούνιο του 1965 επέστρεψε στην Ελλάδα, όπου συνεργάστηκε με το περιοδικό Επιθεώρηση Τέχνης. Από τον Μάιο του 1967 ως τον Αύγουστο του 1974 έζησε αυτοεξόριστος στο Παρίσι. Μετά τη δεύτερη επιστροφή του στην Ελλάδα, τον Νοέμβριο του 1974, δίδαξε Ιστορία του Θεάτρου σε τρεις δραματικές σχολές: του Λαϊκού Πειραματικού Θεάτρου (1975-1978), του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος (1976-1979) και του Θεάτρου Τέχνης (1981-1984). Πολύ αργά, μόλις το 1983, αρχίζει η θητεία του στο πανεπιστήμιο. Πρώτα με σύμβαση (ειδικός επιστήμονας) στα τμήματα Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1983-1984) και του Πανεπιστημίου Κρήτης (1984-1986)· έπειτα αναπληρωτής καθηγητής στο τμήμα Φιλολογίας του ΑΠΘ (1986-1991)· τέλος, καθηγητής στο τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών (1991-1993), του οποίου αναγορεύτηκε στη συνέχεια ομότιμος καθηγητής. Το 1986 εξέδωσε τον τόμο Ο Διαφωτισμός και το νεοελληνικό θέατρο. Επτά μελέτες (University Studio Press) και το 1995 την κωμωδία του Γ.Ν. Σούτσου Αλεξανδροβόδας ο ασυνείδητος (Κέδρος). Το 2007 κυκλοφόρησε από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης ο τιμητικός τόμος Ζητήματα ιστορίας του νεοελληνικού θεάτρου. Μελέτες αφιερωμένες στον Δημήτρη Σπάθη, σε επιμέλεια Έφης Βαφειάδη και Νικηφόρου Παπανδρέου. Πέθανε στην Αθήνα στις 29 Δεκεμβρίου 2014.