Κυριακή, Δεκεμβρίου 05, 2021

"Αυτοκρατορίες" που γίνονται καπνός


Είμαστε όλοι μικρές αυτοκρατορίες

Γιώργος Ν. Περαντωνάκης
 Επιμέλεια: Μισέλ Φάις

Χρήστος Αστερίου. Μικρές αυτοκρατορίες.. Muratti / Ενας αποχαιρετισμός. Νουβέλα. Πόλις, σελ. 89


Σε μια πρώτη ανάγνωση, ο γηραιός αφηγητής αναζητεί τα ίχνη της οικογένειας Ελλήνων καπνοβιομηχάνων Muratti, από την ακμή έως την παρακμή. Σε μια δεύτερη ανάγνωση, όμως, η μεγάλη τους αυτοκρατορία αντικατοπτρίζει κάθε άνθρωπο που χτίζει το είναι του μέχρι η φθορά του χρόνου, των συνθηκών και της πραγματικότητας να το γκρεμίσει. Και σε μια τρίτη ανάγνωση, η αναζήτηση και κατασκευή του αρχείου ντοκουμέντων αναπλάθει το παρελθόν και εικάζει εξελίξεις και ανακατατάξεις.

Ας τα συζητήσουμε ένα ένα, ξεκινώντας από το τρίτο. Πολλοί συγγραφείς επιχειρούν το ίδιο. Λ.χ. ο Καβανόζης αναζητεί την τύχη του θείου του Βαγγέλη Βολοβότση μέσα από γραπτά πειστήρια της μεταπολεμικής Ελλάδας («Τυχερό», Πατάκης, 2017). Ο Patrick Modiano στην «Dora Bruder» (Gallimard, 1997) και η Ρίκα Μπενβενίστε στη «Λούνα» (Πόλις, 2017) ψάχνουν τα ίχνη των δυο ομώνυμων εβραίων κοριτσιών στα λίγα τεκμήρια που άφησε η παρουσία τους. Ανάλογα, ο Χρήστος Αστερίου βάζει τον εβδομηνταδυάχρονο αφηγητή του να ιχνηλατεί την πορεία της καπνοβιομηχανίας Muratti, στηριζόμενος σε λιγοστά δημοσιεύματα και σε φωτογραφίες, που απαθανατίζουν τα τσιγάρα της στο Βερολίνο και στο Μάντσεστερ. Η Ιστορία γράφεται με γραπτά κατάλοιπα και με εικασίες πάνω σ’ αυτά, καθώς το αρχείο, ευρισκόμενο σε συρτάρια ή σχηματισμένο έγγραφο-έγγραφο, γίνεται μια λογοτεχνική τεχνική για να αναπλάσουμε το παρελθόν με τα μάτια της γραφής.

Ολη αυτή η έρευνα βρίσκει τις απαρχές της αυτοκρατορίας στην Κωνσταντινούπολη του 19ου αιώνα, όταν ο Βασίλειος Μουράτογλου ξεκινά την επιχειρηματική του δραστηριότητα, η οποία μεταφέρεται στο Βερολίνο στο γύρισμα του 20ού αιώνα από τους γιους του, Σοφοκλή και Δημοσθένη, με το εξευρωπαϊσμένο όνομα Muratti. Κι από εκεί η αναζήτηση μας οδηγεί στο Μάντσεστερ… ώς το 1977, όταν πέφτει η αυλαία.

Από την άνοδο και την πτώση της Γερμανικής Αυτοκρατορίας ή της Μπελ Επόκ μέχρι τις πιο βραχύβιες ανθρώπινες κατασκευές, η γραφή πάνω στην άμμο εγγράφεται και σβήνεται με την παλίρροια ενός αργού (πολυετούς) κύματος. Το κραταιό όνομα, ο μεγάλος πλούτος, η μακρά φήμη είναι σταγόνες πάνω στο τζάμι που εύκολα σαρώνονται από τους υαλοκαθαριστήρες της Ιστορίας. Τι μένει τελικά; Τι δεν γίνεται καπνός;

Η νουβέλα φυσικά δεν είναι ένα ρέκβιεμ για χαμένους παραδείσους, ούτε μια ελεγεία για την ελληνική παρουσία στα σαλόνια της Ευρώπης. Μισή στο παρόν και μισή στο παρελθόν, πιο πολύ αφήνει το ανοικτό της μήνυμα για τη βεβαιότητα της λήθης, τη νομοτέλεια της φθοράς και τον ιστορικό κύκλο της παρακμής. Η αυτοκρατορία των Muratti μπορεί να θεωρηθεί επιπλέον ενδεικτική περίπτωση της τάσης για περιορισμό του καπνίσματος στη σημερινή εποχή. Πέρα από αυτά, όμως, είναι σε μεγακλίμακα η αντανάκλαση της φύσης του ίδιου του αφηγητή, που ήταν μανιώδης καπνιστής και τώρα, με διάγνωση ασθένειας και ανάλογη θεραπεία, στοχάζεται πάνω στο μοιραίο, το οποίο είναι αναπόφευκτο, είτε μιλάμε για κολοσσούς είτε για ανθρώπινα σαρκία.

 

Με μια σειρά αντιστίξεων και αφανών κατόπτρων η πτώση της καπνοβιομηχανίας ανακλά την κατάρρευση της Γερμανίας, της Μπελ Επόκ, του καπνού ως καταναλωτικού είδους, και προπαντός της ζωής του ανθρώπου, η οποία δεν μπορεί να διαφύγει το αναπόδραστο τέλος. Το βιβλίο του Χρ. Αστερίου συνδυάζει τον λογοτεχνικό υποκειμενισμό του ανώνυμου αφηγητή με την αντικειμενικότητα των ντοκουμέντων. Ετσι, φαινομενικά διατρέχουμε την Ιστορία στα σίγουρα μποτίνια των κειμενικών ή φωτογραφικών πηγών, αλλά υποδόρια εγχύνεται μέσα μας η προσωπική στάση του πρωταγωνιστή, οι εικασίες και τα λάθη, και φυσικά οι ερμηνείες αλλά και οι ταυτίσεις του, οι οποίες απορρέουν έμμεσα και εκλύονται ως σκέψη και ως συναίσθημα.

Muratti (cigarette brand) - Wikipedia

Δεν υπάρχουν σχόλια: