Ο πόλεμος του 1940 και η Αντίσταση στον ελληνικό κινηματογράφο

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΤΕΡΖΗ

5-6 λεπτά 

Πηγή : Κυριακάτικη Αυγή: avgi.gr

---

Αφίσα από το περίφημο “Μπλόκο” (1964) του Άδωνι Κύρου, ο οποίος έρχεται από το Παρίσι εκμεταλλευόμενος το ιντερμέτζο δημοκρατίας με την άνοδο της Ένωσης Κέντρου στην εξουσία. Θα αναδείξει στην οθόνη το μπλόκο της Κοκκινιάς: μας δίνει μια μοναδική φιλμική αναπαράσταση αναδεικνύοντας το θέμα των κουκουλοφόρων συνεργατών του εχθρού

Πώς «πέρασε» στον ελληνικό κινηματογράφο η 28η Οκτωβρίου και η μετέπειτα περίοδος, τα χρόνια της Κατοχής; Το ερώτημα φαίνεται απλό, αλλά η απάντηση δεν είναι εξίσου εύκολη. Ο Κώστας Σταματίου έγραφε στην «Αυγή» τον Μάρτιο του 1954 ακριβώς γι’ αυτή την «έλλειψη» του ελληνικού κινηματογράφου: «Όποιος θα αποφάσιζε να καταπιαστεί με την Κατοχή και την Αντίσταση, θα έπρεπε να είναι ειλικρινής και ελεύθερος να δώσει ολόκληρο τον μεγάλο αγώνα του λαού μας... Αλλά τότε θα αντιμετώπιζε αμείλικτα τον φραγμό της λογοκρισίας».
Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 έρχεται στην Ελλάδα από την Αμερική ένας άνθρωπος με μυθιστορηματική ζωή, ο Γκρεγκ Τάλας (Γρηγόρης Θαλασσινός). Αναγνωρισμένος ήδη στο Χόλιγουντ ως καλός επαγγελματίας, είχε τολμήσει το 1930 να ταξιδέψει στη Μόσχα για να θητεύσει δίπλα στον μεγάλο Στανισλάφσκι, ενώ στα χρόνια του Ισπανικού Εμφύλιου θα πολεμήσει ως εθελοντής στις Διεθνείς Ταξιαρχίες... Ήρθε στην Ελλάδα με σκοπό να γυρίσει μια ταινία για τους μικρούς σαλταδόρους της Κατοχής, το "Ξυπόλητο τάγμα" (1953). Πήρε δεκάδες παιδιά από ορφανοτροφεία της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης και τα εκπαίδευσε να υποδυθούν τα χαμίνια της Κατοχής, που έκλεβαν από τους Ιταλούς και τους Γερμανούς από τρόφιμα μέχρι σαμπρέλες ή οτιδήποτε άλλο χρήσιμο... Η ταινία θεωρείται επίτευγμα κινηματογραφικής τεχνικής, καθώς γυρίστηκε με μια μηχανή λήψης του 1924, ενώ το ντουμπλάρισμα άφησε άφωνους τους Αμερικανούς τεχνικούς... Με μουσική του Μίκη Θεοδωράκη, το "Ξυπόλητο τάγμα" απέσπασε το πρώτο βραβείο, τη Χρυσή Δάφνη, στο Φεστιβάλ του Εδιμβούργου -η πρώτη ελληνική ταινία στα χρονικά που διακρίθηκε σε φεστιβάλ του εξωτερικού. Επίσης η Αμερικανική Ακαδημία Κινηματογράφου διοργάνωσε ειδική προβολή του "Ξυπόλητου τάγματος" τιμώντας για πρώτη φορά μη αμερικανική παραγωγή.
Θα ακολουθήσουν, ενδεικτικά βέβαια, ο αντιηρωικός “Ουρανός” (1962) του Τάκη Κανελλόπουλου, επίσημη συμμετοχή της Ελλάδας στο Φεστιβάλ των Καννών, και το περίφημο “Μπλόκο” (1964) του Άδωνι Κύρου, ο οποίος έρχεται από το Παρίσι εκμεταλλευόμενος το ιντερμέτζο δημοκρατίας με την άνοδο της Ένωσης Κέντρου στην εξουσία. Θα αναδείξει στην οθόνη το μπλόκο της Κοκκινιάς:
Το ξημέρωμα της 17ης Αυγούστου 1944, 3.000 και πλέον Γερμανοί μαζί με τους Έλληνες συνεργάτες τους κύκλωσαν όλη την περιοχή γύρω από την Κοκκινιά, εκτελώντας στη διάρκεια της ημέρας, έπειτα από υποδείξεις των συνεργατών, περισσότερα από 300 άτομα. Ο Άδωνις Κύρου, ενεργό μέλος της κομμουνιστικής αντίστασης στην Κατοχή, μας δίνει μια μοναδική φιλμική αναπαράσταση αναδεικνύοντας το θέμα των κουκουλοφόρων συνεργατών του εχθρού, «ταμπού» για πολλά χρόνια, καθώς οι περισσότεροι από αυτούς «εξαγνίστηκαν» στην κολυμβήθρα του μετεμφυλιακού κράτους...
Και βέβαια, στην περίοδο 1967-1973 έχουμε έναν ορυμαγδό ταινιών, τουλάχιστον 20, με θεματολογία σχετική με τη δεκαετία του 1940. Προσφιλής επιτυχία των ημερών εκείνων, "Οι γενναίοι του Βορρά" (1970) του Κώστα Καραγιάννη, που επιλέγει να αναδείξει τη βουλγαρική κατοχή στη βόρεια Ελλάδα αντί να ασχοληθεί με τη γερμανική ή την ιταλική. Λογικό, καθώς οι μισητοί Βούλγαροι διευκολύνουν τη συσχέτιση με τους... ΕΑΜοβούλγαρους. Σημασία πάντως έχει το γεγονός πως οι παραγωγοί χειρίστηκαν το προϊόν τους με τη λογική των Ιταλών συναδέλφων τους στα σπαγγέτι γουέστερν.
Στο εξωτερικό κυκλοφόρησε μια «διεθνής» βερσιόν με τον τίτλο «The Brave Bunch». Οι περισσότεροι από τους ηθοποιούς που εμφανίζονται δηλώνονται με ψευδώνυμα στα αγγλικά, ακριβώς όπως και οι Ιταλοί συνάδελφοί τους στα σπαγγέτι: Ο Γιάννης Βόγλης είναι ο John Miller, η Ξένια Καλογεροπούλου εμφανίζεται ως Mary Xenia, ο Λάκης Κομνηνός ως Larry Daniels, η Αιμιλία Υψηλάντη ως Emily Harper, ο Σταύρος Ξενίδης ως Stanley Stranger...
Στα χρόνια της μεταπολίτευσης η περίοδος της Κατοχής παραμερίζεται εντελώς. Τώρα πια στην οθόνη κυριαρχεί ο Εμφύλιος και μόλις πολύ πρόσφατα η περίοδος της Κατοχής επανήλθε εντυπωσιακά με «Το τελευταίο σημείωμα» (2017) του Παντελή Βούλγαρη.
Βέβαια, στον χώρο του ντοκιμαντέρ τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά, καθώς είναι αμέτρητες και εξαιρετικά εύστοχες οι ερευνητικές προσεγγίσεις για την περίοδο της Κατοχής. Ας μνημονεύσουμε απλώς το ντοκιμαντέρ «Μόνο μυρίζοντας γιασεμί» που γύρισε το 1994 ο Γιάννης Οικονομίδης πάνω σε κείμενο του ποιητή Μιχάλη Γκανά για τα κρατητήρια της Κομαντατούρ στην οδό Κοραή και τους φυλακισμένους εκεί: Ιδανικός χώρος για ένα μουσείο Αντίστασης -η Αθήνα, με την τόσο πλούσια αντιστασιακή δράση, είναι σίγουρα η μοναδική πρωτεύουσα στην Ευρώπη χωρίς αντίστοιχο μουσείο...

ΤΟ ΞΥΠΟΛΗΤΟ ΤΑΓΜΑ (1953)

 

Ουρανός 1962

 

Το μπλόκο (1964)