Γυναίκες που πέρασαν στην αθανασία...

Κυριακή Μπεϊόγλου

efsyn.gr 

9-11 λεπτά

---

Ηταν μέγαιρες ή απλώς μπροστά από την εποχή τους; Η Ιστορία διχάζεται και διχάζει και τις απόψεις των ειδικών. Γυναίκες σε ρόλους όχι μόνο αυτοκρατορικής συζύγου αλλά και βασιλέως - αυτοκράτορος, απόλυτου δηλαδή μονάρχη.

Το Βυζάντιο μας έδωσε πληθώρα σπουδαίων γυναικείων μορφών με εξαιρετικά δυναμικές προσωπικότητες. Κάποιες από αυτές έγιναν αγίες. Κάποιες άλλες κυβέρνησαν δυναμικά και αποτελεσματικά μια ολόκληρη αυτοκρατορία.

Η ζωγράφος και εικαστικός Ειρήνη Φίλη μάς τις συστήνει ξανά σε μια έκθεση που θα γίνει στο ιστορικό Αρχοντικό των Μπενιζέλων, Αδριανού 96 στην Αθήνα από τις 5-14 Νοεμβρίου με τη συμμετοχή της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών.

Μας λέει:

«Η μνήμη γράφει βιογραφίες, φτιάχνει λέξεις, πλάθει γλώσσες, σκαλίζει σύμβολα, ταχτοποιεί το παρελθόν - και μετά ταχτοποιεί και το μέλλον. Διότι άλλος τρόπος να προβλέπεις και να προνοείς δεν υπάρχει: μόνο να θυμάσαι.

Από τα ιστορικά πρόσωπα που κάποτε ήρθαν στη σκηνή του κόσμου να διαδραματίσουν έναν ρόλο θυμόμαστε όχι τις μορφές τους, που σαν χλομά κεριά έλιωσαν, αλλά τις πράξεις τους. Πώς έδρασαν, τι, ποιους, πότε, πώς επηρέασαν, όταν στη ζωή τους είχαν δύναμη να το πράξουν, όπως και ποια τα αποτελέσματα για τους πολλούς γύρω τους, από τις θετικές ή τις αρνητικές πράξεις και κινήσεις που έκαναν και άλλαξαν κατά κάποιον τρόπο τη ροή στην Ιστορία;».

Οι φωτογραφίες είναι από το Antik Hotel στην Κωνσταντινούπολη, που βρίσκεται λίγο πιο πάνω από την Αγια-Σοφιά, όπου πρωτοεκτέθηκαν τα έργα.

Ζήτησα από την Ειρήνη Φίλη να μας γράψει λίγα λόγια για τις «αθάνατες» γυναίκες του Βυζαντίου που έχει ως θέμα η έκθεση. Να θυμηθούμε κι εμείς τι καλό ή τι κακό άφησαν πίσω τους.

► 1) Ελένη της Κωνσταντινούπολης (246-330, Φλαβία Ιουλία Ελενα).

Αγία και ισαπόστολος! Αφοσιωμένη μάνα του Κωνσταντίνου του Μεγάλου. Σύζυγος του μετέπειτα αυτοκράτορα Κωνστάντιου του Χλωρού, που τη χώρισε για πολιτικές σκοπιμότητες, για να νυμφευτεί τη Φλαβία Θεοδώρα, κόρη του Μαξιμιανού. Υπήρξε η ισχυρότερη σύμβουλος του γιου της.

► 2) Αιλία Ευδοκία η Αθηναία (401-460)

Από το 421-443 κατείχε την ιδιότητα της Αυγούστας, ως σύζυγος του Θεοδοσίου του Β´. Κάτοχος υψηλής ελληνικής παιδείας, ίδρυσε με τον αυτοκράτορα το Πανδιδακτήριο της Μαγναύρας, το πρώτο πανεπιστήμιο στην Ευρώπη που αριθμούσε 30 καθηγητές. Διέδωσε την ελληνική γλώσσα και φιλοσοφία. Αν και υπό την προστασία των αυτοκρατόρων, το Πανδιδακτήριο έζησε δυσκολίες (καταλήψεις, σφαγές, διακοπές λόγω αναταραχών) μέχρι και το τέλος περίπου της αυτοκρατορίας.

► 3) Θεοδώρα Ιουστινιανού (500-548)

Η διασημότερη αυτοκράτειρα του Βυζαντίου από το 523. Ελληνίδα, με ισχυρή επιρροή στον αυτοκράτορα σύζυγό της Ιουστινιανό, έφερε την ελληνική γλώσσα στη Νομοθεσία. Οι γυναίκες της αυτοκρατορίας απήλαυσαν για πρώτη φορά προνόμια και δικαιώματα. Έσωσε την αυτοκρατορία με παρέμβασή της το 532, κατά τη Στάση του Νίκα. Απέκτησε ένα γιο, τον Ιωάννη. Πέθανε από καρκίνο και ο Ιουστινιανός πενθούσε τον θάνατό της μέχρι τον δικό του, το 565.

► 4) Ειρήνη η Αθηναία, Σαρανταπήχαινα (752 -803)

Σύζυγος του Λέοντα Δ´, μένει χήρα το 769. Με τον θάνατό του αυτοκράτορα, ασκεί επιτροπεία στον δεκάχρονο γιο της Κωνσταντίνο τον ΣΤ´, ενώ την περίοδο 780-797 ασκεί αποκλειστικά μόνη της την εξουσία. Από το 797 έως το 802 ως αυτοκράτειρα - μονάρχισσα, και σαν να ’ναι άνδρας υπογράφει «πιστός βασιλεύς Ειρήνη». Με κακόβουλη πολιτική αποσκοπεί να διατηρείται πάση θυσία στην εξουσία. Τιμωρεί σκληρά όσους αποτελούν εμπόδιο και τυφλώνει μέχρι και τον γιο της που σύντομα πεθαίνει.

► 5) Θεοδώρα (815-867)

Αρμενικής καταγωγής (οικογένειας Μαμικονιάν), σύζυγος Θεόφιλου (829-842). Προτιμήθηκε αντί της Κασσιανής ως πιο «καλόβολη». Αλλά με τον βίο και την πολιτεία της επέδειξε διπλωματία και δυναμισμό. Εικονολάτρις η ίδια, μετά τον θάνατο του εικονομάχου Θεόφιλου επιφέρει τέλος στην εικονομαχία που ταλάνισε την αυτοκρατορία. Γιος της ο Μιχαήλ ο Γ´ ο Μέθυσος. Θύμα στα παιχνίδια εξουσίας των αδελφών της, Βάρδα και Πετρωνά. Ανακηρύχθηκε αγία.

► 6) Θεοφανώ Μαρτινιακή (865-893)

Από το 886, δίπλα στον Λέοντα ΣΤ´ τον Σοφό, αυτοκράτορα του Βυζαντίου (886-912) που εκτός της μόρφωσής του, υπήρξε επιρρεπής στο ασθενές φύλο. Τέσσερις (!) γάμοι, ο πρώτος με τη Θεοφανώ που του στάθηκε πιστή ως σύζυγος και πολύτιμος βοηθός στο έργο της διοίκησης της αυτοκρατορίας, παρότι ποτέ δεν την αγάπησε και το έδειχνε διατηρώντας σχέσεις με τη Ζωή Ζαούτζαινα μέσα στα ανάκτορα.

Χάνοντας τη μοναδική τους κόρη Ευδοκία (στα 12 της) η Θεοφανώ ζει σαν μοναχή και φεύγει στα 28 της χρόνια εξαγιασμένη ήδη...

► 7) Θεοφανώ Αυτοκράτειρα (941-976) (Αναστασώ από Πελοπόννησο, λαϊκής καταγωγής)

Σύζυγος του Ρωμανού Β´ (956-963) αρχικά και αργότερα του Νικηφόρου Φωκά, του επιτυχημένου στρατηγού, που ήταν και νονός των γιων της αλλά αυτό δεν την εμπόδισε να τον παντρευτεί. Λέγεται ότι είχε ανάμειξη στον θάνατο του πεθερού της, Κωνσταντίνου Ζ´, του πρώτου και του β´συζύγου της, έχοντας συνεργό στη δολοφονία του δεύτερου τον εραστή της, Ιωάννη Τσιμισκή. Χειραγωγούσε τους πάντες, χωρίς κανέναν ενδοιασμό.

► 8) Ζωή η Πορφυρογέννητη (978-1050)

Κόρη του Κωνσταντίνου Η´και αδελφή της Θεοδώρας. Ο Ιωάννης Ορφανοτρόφος ο ευνούχος κανονίζει να παντρέψει μια από τις πριγκίπισσες με τον Ρωμανό Γ´Αργυρό (+1034). Ο Ρωμανός, αφού στέλνει σε μοναστήρι τη γυναίκα του -ήταν ήδη νυμφευμένος- από φιλοδοξία να γίνει αυτοκράτορας παντρεύεται τελικά τη Ζωή. Εξαιρετικά ωραιοπαθής η Ζωή, μετέτρεψε όλα τα δωμάτια στο παλάτι σε εργαστήρια για καλλυντικά, κρέμες κι αρώματα.

► 9) Αννα Πορφυρογέννητη Κομνηνή (1083-1153)

Συγγραφέας- ιστορικός. Η «Αλεξιάς» είναι το σπουδαίο έργο της, όπου εξιστορεί αντικειμενικότατα τα συμβάντα κατά τη διάρκεια της βασιλείας του πατέρα της Αλεξίου Α´ του Κομνηνού. Επίσης, ερασιτέχνις γιατρός. Πρωτότοκο παιδί της οικογένειας η Αννα, με «ηθική προετοιμασία» ν’ ανεβεί στον θρόνο, αλλά η ευκαιρία σβήνει με τη γέννηση του αδελφού της, Ιωάννη Β΄. Μετά τον θάνατο του πατέρα της, επιχειρεί την ανατροπή του του αδελφού της με συνωμοσία, που όμως αποτρέπει ο σύζυγός της, Νικηφόρος Βρυέννιος.

► 10) Ελένη Παλαιολόγου Δραγάση (1372-1450)

Αυτοκράτειρα, σύζυγος του Μανουήλ Β´ Παλαιολόγου (μετέπειτα Ματθαίου, που εκάρη μοναχός το 1425 λίγο πριν φύγει από τον κόσμο). Ο τέταρτος από τους γιους της, ο Κωνσταντίνος ο ΙΑ´, είναι ο τελευταίος αυτοκράτορας της κάποτε κραταιάς αυτοκρατορίας.

Η Ελένη παίρνοντας το όνομα «Υπομονή» μόνασε κι αυτή αμέσως μετά τον Μανουήλ τον Β´. Πέθανε, ευτυχώς πριν από την πτώση της Ρωμανίας το 1450 και πριν δει τον θάνατο του αυτοκράτορα, του παιδιού της!